Ερμής του Πραξιτέλους: Το αξεπέραστο κάλλος

Προτομή πιθανότητας

Ι.

Πόσοι θεοί χρειάστηκαν για ν’ αποτύχει ένας.

Εσύ φήμη μείνε εδώ στον ξακουστό Ερμή
να μαγνητίζεις βλέμματα — περίφερέ τα
στους όρθρινους μηρούς και το παφλάζον φύλο
δείξε τη χαλαρή αυταρέσκεια του χεριού
σαν να μαδάει η στάθμη της ανύψωσης
αλλά μακριά από τον φόβο πως θα πέσει
ανάσυρε τη σκίαση που σέρνεται μεταξωτή αναβολή
ανάμεσα στο γόνατο και την τεμπέλα κάμψη.

Εγώ συρρέω υμνητική
γι’ άλλο κεφάλι έφηβο διστακτικά ωραίο.
Σε σιδερένια ανάρτηση μπηγμένο
φαντάζει λάφυρο εξαίσιο που έφερε
ο αποχωρισμός απ’ το χαμένο κάπου σώμα.

Έχει το μάρμαρο το χρώμα της γαρδένιας
αρχή αρχή μόλις την κόψουν απ’ το άσπρο
όταν ακόμα δόλια την πλησιάζει το κιτρίνισμα φορώντας
το δήθεν αθώο προσωπείο μιας θαμπάδας
πριν να της δώσει μια και πλαφ βυθίζεται
σ’ αυτό το μαύρο πράμα πώς το λένε.

Με ωριμάζουν κι άλλο σε ακοίταχτη
τ’ ανεστραμμένα μάτια σβηστά
κι η αδρανής του στόματος ευχέρεια
με κλείνει ντροπαλή και ξαφνιασμένη
στην περασμένη αγκαλιά της ιστορίας των φιλιών.

Διαβάζω: Ίσως ανήκει στον Αντίνοο.
Ίσως; Είναι εδώ ο πασίγνωστος γλύπτης
της αναμονής
ο σκασιάρχης χρόνος
ο άσωτος υιός της αβεβαιότητας;

Γοητευτικός όσο κανένα ναι.
Φοράει το δήθεν αθώο προσωπείο μιας θαμπάδας
και τάζεται εραστής στις αρρωστιάρες πιθανότητες.
Ώσπου τους δίνει μια και πλαφ βυθίζονται
σ’ αυτό το μαύρο πράμα πώς το λένε.

Σμιλεύομαι αναμονή.
Μια κι είναι εδώ αυτός ο εραστής
υπάρχει καμιά αρρωστιάρα πιθανότητα να ’ρθεις;

Α, και να ’ρχόσουν έστω ως τα μισά τού ίσως.
Ποιος ήρθε ποιος επέστρεψε ποτέ εξ ολοκλήρου.

(Κική Δημουλά, Η εφηβεία της λήθης, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1994).

Στο ανωτέρω ποίημα η Δημουλά αναφέρεται στο άγαλμα του Ερμή του Πραξιτέλη και σε μια προτομή, που πιθανολογείται ότι ανήκει στον Αντίνοο.

Ο περίφημος Ερμής μαγνητίζει ασφαλώς τα βλέμματα όλων, αλλά η ποιήτρια εκφράζει το θαυμασμό της για μια προτομή, που η θαμπάδα της οδηγεί συνειρμικά στο θάνατο.

Ο Ερμής της Ολυμπίας

Το πλέον διάσημο έκθεμα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Ολυμπίας, ο Ερμής του Πραξιτέλους, ανακαλύφθηκε από γερμανούς ανασκαφείς στις 26 Απριλίου/8 Μαΐου 1877.

Δημιούργημα των Ύστερων Κλασικών Χρόνων (περί το 330 π.X.), το υπό εξέταση μαρμάρινο σύμπλεγμα (Ερμής φέρων τον Διόνυσον) θεωρείται το μόνο πρωτότυπο έργο του ξακουστού αθηναίου γλύπτη Πραξιτέλη (4ος αιώνας π.Χ.) που έχει σωθεί.

Ο Ερμής της Ολυμπίας βρέθηκε εντός του Ηραίου, του ναού της Ήρας στη βορειοδυτική γωνία της Άλτεως, που αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα δείγματα μνημειακής ναοδομίας στη χώρα μας (περίπου 600 π.Χ.) και είχε μετατραπεί κατά τους Ρωμαϊκούς Χρόνους σε είδος μουσείου (εκεί φυλασσόταν το ονομαστό γλυπτό περί το 175 μ.Χ., όταν το είδε ο Παυσανίας).

Το σύμπλεγμα, κατασκευασμένο από παριανό μάρμαρο, παριστάνει τον Ερμή γυμνό, να στηρίζεται σε κορμό δέντρου (αυτός είναι σε μεγάλο βαθμό καλυμμένος από εξαίρετης πλαστικότητας ένδυμα, τη χλαμύδα του Ερμή) και να κρατά στο αριστερό χέρι του τον βρεφικής ηλικίας Διόνυσο, τον οποίον εμπιστεύτηκε στο θεό-προστάτη των ταξιδιωτών ο Δίας, θέλοντας να τον προστατεύσει από την οργή της Ήρας.

Ο Ερμής μεταφέρει το μικρό Διόνυσο στις Νύμφες, προκειμένου να αναλάβουν αυτές την ανατροφή του μετά το θάνατο της μητέρας του, της Σεμέλης, κόρης του Κάδμου και της Αρμονίας.

Στο σύμπλεγμα του Πραξιτέλη με το αξεπέραστο κάλλος και τις αρμονικές αναλογίες απεικονίζεται μια στιγμή ανάπαυσης κατά τη διάρκεια του εν λόγω ταξιδιού.

Το άγαλμα του Ερμή έχει δεχτεί συμπληρώσεις στο αριστερό πόδι από το γόνατο και κάτω και στη δεξιά κνήμη (συμπληρώσεις παρατηρούνται και στο κάτω μέρος του κορμού του δέντρου).

Το σύμπλεγμα, που είναι ακατέργαστο στην πίσω πλευρά του, δέχτηκε επεμβάσεις κατά τους Ρωμαϊκούς Χρόνους, όταν μεταφέρθηκε στο Ηραίο.

Στο δεξί του χέρι, που σώζεται εν μέρει, ο Ερμής κρατούσε πιθανώς ένα τσαμπί σταφύλι, σύμβολο του Διονύσου, το οποίο και προέτεινε με παιγνιώδη διάθεση προς το μέρος του βρέφους.

Στο διάβα του χρόνου ορισμένοι μελετητές, αρχής γενομένης από το γερμανό αρχαιολόγο Carl Blümel, το 1927, έθεσαν ζητήματα αναφορικά με το πρωτότυπο ή μη του μαρμάρινου συμπλέγματος της Ολυμπίας, τη χρονολόγησή του, καθώς και την ταυτότητα του δημιουργού του.