Φασιστικός έλεγχος της ιδιωτικής οικονομίας

Στην προοπτική να εισρεύσει χρήμα από τα ευρωπαϊκά ταμεία πολλοί στον τόπο μας άρχισαν να ονειρεύονται εγκατάλειψη της αγοράς και δημιουργία ιδιωτικών επιχειρήσεων και εργαζομένων που θα λειτουργούν, οι πρώτες, και θα απασχολούνται, οι δεύτεροι, με νοοτροπία Δημοσίου και βαθέος κράτους. Θα επιτρέπεται δηλαδή το κέρδος αλλά θα απαγορεύεται η χρεοκοπία! Οι απασχολούμενοι στις επιχειρήσεις να νιώθουν πως είναι εξασφαλισμένοι, σαν το Δημόσιο. Να κινητοποιούνται απεργιακά, αλλά στην περίπτωση οικονομικού αδιεξόδου της επιχείρησης που δουλεύουν, να έρχεται το Δημόσιο να τη χρηματοδοτεί και να τη διασώζει. Οπως δηλαδή επί εποχής ΠΑΣΟΚ περίπου… Δύσκολα θα ξεχάσω όταν βρέθηκαν, μετά το ΠΑΣΟΚ, σε οικονομικό αδιέξοδο τα ορυχεία Σκαλιστήρι στην Εύβοια, που πρότεινα στους εργαζομένους εκεί, που ζητούσαν βέβαια οικονομική στήριξη της επιχείρησης την οποία υπόσχονταν να την κάνουν κερδοφόρα, να την οδηγήσουμε σε εκκαθάριση, να πληρώσουμε σε όλους τις αποζημιώσεις τους  και να τους παραδώσουμε την εταιρεία – χωρίς βάρη – στη δική τους ιδιοκτησία. Και να τη λειτουργήσουν βέβαια με τις αποζημιώσεις τους σαν κεφάλαιο κίνησης. Η απάντησή τους ήταν αποστομωτική, και χαρακτηριστική του πνεύματος της εποχής αλλά και της λογικής της Αριστεράς: «Και να ρισκάρουμε τα δικά μας λεφτά;».
Ενώ βέβαια για τα χρήματα των φορολογουμένων, καμία ανησυχία…

Πολλοί νοσταλγούν μια εποχή που το κράτος ίδρυε Οργανισμό για την ένταξη των προβληματικών επιχειρήσεων αλλά έκανε και νόμους για τη δημιουργία εποπτικών συμβουλίων καθοδήγησης των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Πολλοί συμπολίτες μας δυστυχώς ονειρεύονται παντού την παρουσία του κράτους. Ζώντας στη φαντασίωση πως όπου παρεμβαίνει το Δημόσιο τα πάντα εξυγιαίνονται και όλα λειτουργούν ρολόι. Μα, ο αντίλογος είναι πασιφανής. Αν το κράτος μπορούσε με ένα σχέδιο κι έναν κανονισμό να λύσει άμεσα κάθε ζήτημα, δεν θα υπήρχαν προβλήματα. Με ένα δημόσιο σχέδιο θα είχαν λυθεί όλα. Εντούτοις, αυτό που μας διδάσκει η ζωή είναι πως όσο μεγαλύτερη είναι η κρατική παρέμβαση τόσο βαραίνουν τα αδιέξοδα και γιγαντώνονται τα προβλήματα.

Τίθενται όμως και ζητήματα πολιτικής κατεύθυνσης και σεβασμού της δημοκρατίας στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας. Ο μεγάλος παρεμβατισμός στην αγορά σπάνια αφήνει αλώβητα τα ατομικά δικαιώματα και τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς. Είναι παράλογο αυτό που συχνά ακούγεται πως δήθεν η ελεύθερη αγορά και το ελάχιστο κράτος επωάζουν αυταρχισμό και απολυταρχικά καθεστώτα! Μπορεί κανείς σοβαρά να ισχυρισθεί πως ο φασισμός κι ο ναζισμός σηματοδοτούν ελεύθερες ατομικές επιλογές; Ο ολοκληρωτισμός έχει πάντα σύμμαχο και εργαλείο τον δημόσιο τομέα. Κράτος και αυταρχισμός πάνε πάντοτε χέρι χέρι.

Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε πως ο Μουσολίνι είχε πρώτος ιδρύσει φορέα προβληματικών επιχειρήσεων (IRI – Indtituto per la Ricostruzione Industriale). Σύμφωνα με τον ιστορικό Martin Blinkhorn «…το επίπεδο του κρατικού παρεμβατισμού (στη φασιστική Ιταλία) ήταν δεύτερο μόνο πίσω από τη Ρωσία του Στάλιν». Και τον ακολούθησε, λίγο αργότερα, στην Ισπανία, το φρανκικό Institutο Nacional de Industria (INI) (βλ. σχετ. Alessadra Vannini, «Fascist politics and autarkic economy in s vompared perspective: the Insrituto pr la Ricostruzione Industriale (IRI) and the Instituto Nacional de Industria (INI), 1933-1859», 2017).

Για μια βαθύτερη ανάλυση της κρατικοπαρεμβατικής – αριστερόστροφης πολιτικής του ιταλικού φασισμού βλ. Giorgi, Chiara  «Social Policies in Italian Fascism. Authoritarian Strategies and Social Integration». Historia Contemporanea, 61, 907-932, 2019 (https://doi.org/10.1387/hc.20259). Το δεξί επίσης χέρι του Χίτλερ για την οικονομία, ο Αλμπερτ Σπέερ, εμπνεύσθηκε τη νομοθεσία για την περίφημη «καθοδηγούμενη επιχείρηση» (Wirtschaftslenkung), μέσω της οποίας οι Ναζί ήλεγχαν την ιδιωτική οικονομία. (Για περισσότερα βλ. βιβλίο μου: «Νεοφιλελευθερισμός για Αρχάριους», Επίκεντρο, 2019).