Η βελανιδιά του Ουγκώ και της Ευρώπης

Στα 20 στρέμματα που απλώνονται με θέα το λιμάνι του Αγίου Πέτρου πολλά δέντρα και λουλούδια διεκδικούν ένα βλέμμα του επισκέπτη: τριανταφυλλιές, καμέλιες και καρποφόρα. Η πραγματική ατραξιόν, ωστόσο, είναι μια γέρικη βελανιδιά, περίπου 150 ετών. Φυτεμένη στην καρδιά του κήπου φέρει το όνομα «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Στις ρίζες της κουβαλάει το πολιτικό όραμα του Βίκτωρος Ουγκώ για μια ενωμένη Ευρώπη των λαών, έναν αιώνα πριν από τη γέννηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Γιατί ήταν εκείνος που μαζί με τα εγγόνια του τη φύτεψε ελπίζοντας πως, μέχρι να μετασχηματιστεί σ’ ένα ώριμο δέντρο, θα ζούσαν πλέον στις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης».

Η δρυς είναι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της κατοικίας Hauteville House στο Γκέρνσεϊ της Αγγλίας, ένα μικρό νησάκι στο Αγγλικό Κανάλι, έξω από τις ακτές της Νορμανδίας. Εκεί είχε βρει καταφύγιο ο μεγάλος συγγραφέας όταν εξορίστηκε από την πατρίδα του, έπειτα από διαφωνία με τον Ναπολέοντα Γ’. Το σπίτι μόλις άνοιξε ξανά για το κοινό έπειτα από εργασίες αποκατάστασης που κράτησαν 18 μήνες και κόστισαν τρία εκατομμύρια ευρώ, τα οποία διέθεσε ο Φρανσουά Πινό, ιδιοκτήτης του ομίλου όπου ανήκουν πολυτελείς οίκοι μόδας όπως οι Gucci, Yves Saint Laurent και Bottega Veneta.

Ο Ουγκώ αγόρασε το συγκεκριμένο σπίτι το 1856 έναντι τότε 24.000 στερλινών, αντίστοιχης σημερινής αξίας 2,5 εκατομμυρίων στερλινών. Η απόκτησή του ήταν ο μοναδικός τρόπος για να μείνει μόνιμα στο νησί, αφού ο σχετικός νόμος υπαγόρευε την ύπαρξη ιδιοκτησίας. Εχοντας μόλις εκδώσει την ποιητική του συλλογή «Les Contemplations», είχε τους απαραίτητους πόρους όχι μόνο να αγοράσει το ακατοίκητο σπίτι – εξαιτίας ενός θρύλου που το ήθελε στοιχειωμένο -, αλλά και να το ανακαινίσει. Με κολάζ ταπετσαριών, πλουμιστά πλακάκια στις τραπεζαρίες και τα τζάκια και καινούργια σκαλιστά έπιπλα. Στον κήπο τοποθέτησε ένα σιντριβάνι με μοτίβα φιδιών και μόλις μια συστάδα από συκιές ξεριζώθηκε τις αντικατέστησε με την πολύτιμη βελανιδιά του. Η βελανιδιά σήμερα δεν βρίσκεται και στην καλύτερη κατάσταση. Ωστόσο, ο γεωπόνος που ανέλαβε την αποκατάσταση του κήπου σκοπεύει να πάρει εμφύτευμα από αυτή και να το τοποθετήσει στο πιο βαθύ σημείο του κήπου, ώστε να υπάρξει συνέχεια του δέντρου που έφτιαξε ο συγγραφέας.

Ο ίδιος έζησε στο νησί 14 χρόνια κι εκεί έγραψε κάποια από τα σημαντικότερα έργα του, όπως «Οι άθλιοι», «Η Παναγία των Παρισίων» και «Οι εργάτες της θάλασσας» (το τελευταίο θεωρείται εξομολογητική επιστολή για το Γκέρνσεϊ). Οι μικρές στιγμές που ζούσε εκεί καθημερινά βλέποντας το λιμάνι πέρασαν και στα κείμενά του, γράφοντας στίχους όπως «Εναν κήπο να περπατάει κι από εκεί να ονειρεύεται το άπειρο. Τι περισσότερο θα μπορούσε να ζητήσει; Μερικά λουλούδια στα πόδια του κι από πάνω από εκείνον τα αστέρια» στους «Αθλίους». Από τα παράθυρα του σπιτιού και τον κήπο έβλεπε το λιμάνι του Αγίου Πέτρου, τον κόλπο Χάβελετ κι από εκεί, από απόσταση, την πατρίδα του Γαλλία.

Η αιτία της εξορίας

Πέραν της λογοτεχνίας, το όνομα του Ουγκώ είχε συνδεθεί με φλογερές μάχες για την ιδεολογία. Εχοντας εκλεγεί στη Βουλή ως συντηρητικός, πήρε αποστάσεις από το κόμμα του κι εξέφρασε πιο φιλελεύθερες ιδέες, όπως κοινωνική δικαιοσύνη, ελευθερία του Τύπου και κατάργηση της θανατικής ποινής. Ωστόσο, όταν ο Ναπολέων Γ’ πήρε την εξουσία στη Γαλλία το 1851, κατέλυσε το δημοκρατικό σύστημα λειτουργίας της χώρας. Εξαιτίας αυτής της εξέλιξης ο Ουγκώ άρχισε να τον αποκαλεί προδότη της πατρίδας του, δεχόμενος όμως πυρά επικριτικών σχολίων εναντίον του, αναγκαζόμενος τελικά να πάρει τον δρόμο της εξορίας.

Αρχικά μετακόμισε στις Βρυξέλλες του γειτονικού Βελγίου, αλλά οι απειλές κατά της ζωής του δεν σταμάτησαν. Για να πάρει μια ασφαλή απόσταση από τον νέο ηγέτη της Γαλλίας, έφυγε για το Τζέρσεϊ της Αγγλίας, όπου ούτε εκεί στέριωσε. Τον απέβαλαν από την πόλη για τη συμμετοχή του σε αντιμοναρχική εφημερίδα και τελικώς βρέθηκε στο Γκέρνσεϊ το 1855. Αν και ο Ναπολέων του προσέφερε αμνηστία το 1859 μαζί με όλους τους πολιτικούς εξόριστους, έμεινε σταθερός στις αρχές του κι αρνήθηκε να επιστρέψει στη Γαλλία, αφού δεν θα μπορούσε να σταματήσει να ασκεί κριτική στην κυβέρνηση. Πάτησε ξανά στη Γαλλία το 1870, όταν η κυβέρνηση διαλύθηκε εξαιτίας του γαλλοπρωσικού πολέμου. Εκτοτε επέστρεφε συχνά στο Γκέρνσεϊ και μετά τον θάνατό του η ιδιοκτησία του σπιτιού του πέρασε στους κληρονόμους του έως το 1927, οπότε το δώρισαν στην πόλη του Παρισιού.