Κόκκινα αυγά: Κεντρικό στοιχείο της πασχαλινής τελετουργίας

Τα κόκκινα βαμμένα αυγά, που βρίσκονται ήδη βαλμένα στο τραπέζι μας για τη βραδιά της Ανάστασης και για την Κυριακή του Πάσχα, ανήκουν σε μια μακρά λαογραφική παράδοση.

Αν το βρασμένο αυγό αποτελεί το σύμβολο του σταυρικού θανάτου του Ιησού, το τσόφλι του είναι ο τάφος του Κυρίου.

Με το τσούγκρισμα των αυγών κατά τη διάρκεια της Ανάστασης σπάει το κάλυμμα του τάφου για να υποδεχτούμε τον αναστημένο Θεάνθρωπο γεμάτο από ελπίδα για ζωή και έτοιμο να εξαγγείλει τη σωτήρια υπόσχεσή του για έναν καινούριο και άδολο κόσμο.

Βέβαια, τα «αυγά και τα πασχάλια», όπως ονομάτιζε τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα ο Γεώργιος Σουρής τα βαμμένα κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα αυγά, διεκδικούν θέση σε πολλές λαογραφικές παραδόσεις πριν και μετά την έλευση του Χριστού επί της Γης: από τους Πέρσες και τους αρχαίους Αιγυπτίους μέχρι τους Σκανδιναβούς.

Το κόκκινο χρώμα είναι ταυτισμένο, ήδη από τα προχριστιανικά χρόνια, με την ανανέωση και την ανθοφορία της φύσης, κι όταν αρχίζει να παραπέμπει στο αίμα του θυσιασμένου Χριστού τα κόκκινα αυγά μετατρέπονται σε κεντρικό στοιχείο της πασχαλινής τελετουργίας.

Τέλη του 19ου αιώνα, την ίδια περίπου εποχή με τον Σουρή, ο Εμμανουήλ Ροΐδης αναλαμβάνει να εξηγήσει την τελετουργία των κόκκινων αυγών σε ένα κείμενό του με παρόμοιο τίτλο.

Γράφει ο μέγας σατιρικός:

«Διατί δε βάφονται τα αυγά κόκκινα, τούτο εξηγούσαν οι Ραβίνοι διδάσκοντες ότι, κατά τον Μωσαϊκόν νόμον, όχι μόνον όλα τα τρωγόμενα την ημέραν του Πάσχα, αλλά και αυτοί οι τοίχοι των οικιών πρέπει να κοκκινίζωνται με το αίμα του σφαζομένου αρνίου, προς εξιλέωσιν του Αγγέλου της καταστροφής. Κατά τον Αίλιον όμως Λαμπίδιον οι Ραβίνοι δεν ηξεύρουν τι λέγουσι, τα δε πρώτα ερυθρά αυγά δεν εβάφησαν, αλλ’ εγεννήθησαν κόκκινα από τας αυτοκρατορικάς όρνιθας την ημέραν της γεννήσεως του Αλεξάνδρου Σεύκρου, ως χαρμόσυνος οιωνός της μελλούσης φιλίας του προς τους χριστιανούς […]. Τας πλείστας άλλας της απορίας ταύτης λύσεις δεν έχω προχείρους εις την μνήμην μου, πλην μόνης της του Πανοσιωτάτου Εξάρχου του Αγίου Τάφου εν Βλαχία Ναθαναήλ, όστις, ερωτηθείς εν πασχαλινώ συμποσίω περί των κοκκίνων αυγών, μοι απήντησεν: ‘’Τρώγε και μη ερεύνα’’».

Πάντα στα τέλη του 19ου αιώνα, στο διήγημα «Πάσχα στα πέλαγα», ο Ανδρέας Καρκαβίτσας γράφει για μιαν Ανάσταση εν πλω, σ’ ένα καράβι όπου ακούμε το αναστάσιμο μήνυμα και παρακολουθούμε τη λαμπρότητα του φωτισμένου πλοίου μαζί με την απόλαυση της μαγειρίτσας και των κόκκινων αυγών.

Και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, όμως, στο διήγημα «Χωρίς στεφάνι», όταν πια κλείνει ο 19ος αιώνας, βάζει την ηρωίδα του Χριστίνα να μιλήσει για το βάψιμο των αυγών τη Μεγάλη Πέμπτη.

Στη διερεύνηση του αινίγματος των κόκκινων αυγών θα πάρει μέρος και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, λίγο νωρίτερα από τον Παπαδιαμάντη, γράφοντας στο αγαπημένο του περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων» τα εξής:

«Και τα βάφουμε κόκκινα τ’ αυγά του Πάσχα, είτε για να τα κάμουμε ακόμα πιο χαρούμενα σύμβολα, αφού το κόκκινο είναι το χρώμα της χαράς, είτε γιατί κι αυτό, μαζί με τόσα άλλα, το πήραμε απ’ τους Εβραίους που έβαφαν το Πάσχα όλα τους τα πράγματα κόκκινα, ακόμα και τους τοίχους των σπιτιών τους […]. Αυτά τέλος πάντων λένε οι σοφοί για την καταγωγή των κόκκινων αυγών. Καθώς βλέπετε, είναι κάπως δύσκολο να εξακριβωθεί η αλήθεια. Αλλά τι μας μέλει! Φτάνει που το έθιμο είν’ όμορφο κι αθώο. Ούτ’ αίμα χύνει ούτε πόνο προξενεί. Λίγη βαφή στο τσουκάλι που θα βράσουν, και τ’ αυγά βγαίνουν από κει μέσα πασχαλιάτικα».

Περνώντας στις ημέρες μας, ο λόγος για τα κόκκινα αυγά ανήκει στην παιδική λογοτεχνία και σε τέσσερις ξεχωριστούς συγγραφείς.

Στο βιβλίο του «Πού πήγε το Πάσχα;» (εικονογράφηση Κιάρα Φενετέλε), εκδόσεις Πατάκη 2018, ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος βάζει το ερώτημα του τίτλου στα χείλη της Νιάνιας, η οποία αρχίζει να ψάχνει την προέλευση του Πάσχα, όταν ο ορνιθοτρόφος έρχεται σπίτι της για να φέρει τα πασχαλινά αυγά.

Τελικά το Πάσχα δεν βρίσκεται στην υπερκατανάλωση και στα ακριβά δώρα, αλλά σε μια βουνίσια σπηλιά από την οποία πηγάζει το άγιο φως.

Η Γαβριέλα θέλει οπωσδήποτε ένα δυνατό κόκκινο αυγό για να σπάσει όλα τα άλλα όταν θα τσουγκρίζει μετά μανίας το Πάσχα, γι’ αυτό και φροντίζει με άκρα επιμέλεια την κόκκινη κοτούλα της.

Το αυγό αργεί και η Γαβριέλα ανησυχεί, αλλά για τη συνέχεια πρέπει να ξεφυλλίσουμε το βιβλίο της Γιώτας Φώτου «Το κόκκινο αυγό της Γαβριέλας» (εικονογράφηση Λιάνα Δανεζάκη), εκδόσεις Ψυχογιός 2012, τιμώντας και τη μνήμη της συγγραφέως, που έφυγε από τη ζωή προ διετίας.

Στο βιβλίο της «Ο λαγός μου μισούσε τα κόκκινα αυγά» (εικονογράφηση Νέστορας Ξουρής), εκδόσεις Διάπλαση 2011, η Χρυσάνθη Καραΐσκου έχει για ήρωα ένα λαγό, ο οποίος αναρωτιέται γιατί οι άνθρωποι έχουν το ανόητο έθιμο να βάφουν το Πάσχα κόκκινα αυγά.

Γιατί να τσουγκρίζονται το Πάσχα κόκκινα αυγά και όχι, για παράδειγμα, λαγοί; Είναι καλύτερες οι κότες από τους λαγούς;

Η απάντηση στη χιουμοριστική αυτή ιστορία θα δοθεί στο τέλος, αλλά τα αυγά δε θα χάσουν, ό,τι κι αν συμβεί, το κύρος και την αίγλη τους.

Στο εικονογραφημένο (από τον Αλέξανδρο Τουλιόπουλο) παραμύθι της Φωτεινής Κατσάλη – Γιβάνη «Ο Πασχάλης ο Λαγός και τα κόκκινα αβγά», εκδόσεις Ζήτη 2008, έχουμε και πάλι για πρωταγωνιστή ένα λαγό, ο οποίος μαζί με τον καλό του φίλο Βάιο, που είναι γάιδαρος, προμηθεύουν με βαφές όλα τα νοικοκυριά της Πασχαλούπολης για το βάψιμο των κόκκινων αυγών.

Ένας απροσδόκητος, όμως, παράγοντας θέτει την αποστολή τους σε κίνδυνο και τους γεμίζει με άγχος για το αν οι νοικοκυρές θα καταφέρουν εντέλει να βάψουν τα αυγά τους.

Τα αυγά, πάντως, διασώζουν και αυτήν τη φορά την τιμή τους και το Πάσχα γιορτάζεται με όλα τα χρώματα που του αναλογούν.

(Πηγή πληροφοριών: ΑΠΕ – ΜΠΕ)