Η αυτοκτονία της Τουρκίας

Στη βιβλιογραφία αποκαλείται «Επιτήδειος Ουδέτερος»: ο όρος περιγράφει την πολιτική της Τουρκίας του Κεμάλ έναντι των Μεγάλων Δυνάμεων και έγινε διάσημος από το βιβλίο του Φρανκ Βέμπερ για τη στάση της Τουρκίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ομως, η πολιτική αυτή πάει λίγο πιο πριν, στον Κεμάλ. Περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο ο ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας κινήθηκε με ευελιξία ανάμεσα στα έντονα συγκρουσιακά συμφέροντα των ισχυρών κρατών της Δύσης, της Μεσευρώπης και της Ρωσίας. Ο Κεμάλ είχε κατανοήσει το ολοκληρωτικό σφάλμα της Τουρκίας να συνταχθεί με τη Γερμανία στον Πρώτο Παγκόσμιο και να στραφεί κατά της Δύσης. Και επένδυσε σε μία νέα διπλωματία που η ουσία της ήταν να μπορεί να παίρνει κάτι απ’ όλους χωρίς, στην πραγματικότητα, να δίνει τίποτα σε κανέναν, πέρα από χαμόγελα και ανατολίτικες υποσχέσεις σε όλους.

Είναι η πολιτική με την οποία η Τουρκία έμεινε έξω από τον Δεύτερο Παγκόσμιο, αλλά θέλησε λίγες εβδομάδες πριν από το τέλος του να μετέχει στην ομάδα των νικητών. Πολιτική που δέσποσε επί δεκαετίες, μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα.

Μία εκδοχή της ακολούθησε η Τουρκία και σε όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου με μεγάλη επιτυχία. Με αυτήν ως βάση ξεκίνησε και πορεύθηκε και ο Ερντογάν κατά την πρώτη δεκαετία της εξουσίας του. Τελικά, η εγκατάλειψή της ήταν που έφερε τη χώρα του στο πιο δυσμενές σημείο των τελευταίων εκατό χρόνων από πλευράς ισορροπίας με τις σημερινές Μεγάλες Δυνάμεις, ιδίως της Δύσης, που είναι άλλωστε και εκείνες που εν προκειμένω μετράνε περισσότερο.

Υπάρχει όμως εδώ μία βαθιά ειρωνεία της Ιστορίας: ο Ερντογάν εγκατέλειψε την πολιτική του «Επιτήδειου Ουδέτερου» όχι επειδή απέτυχε, αλλά επειδή πέτυχε. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εκτόξευσε τον ρόλο της χώρας του στη διεθνή σκηνή κατά τρόπο που δεν είχε συμβεί στο παρελθόν. Ομως δεν του ήταν αρκετό. Η φιλοδοξία του δεν ήταν μία Τουρκία ως υπολογίσιμος παράγοντας από τις Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά να καταστεί η ίδια μεγάλη δύναμη. Μα οι επιτυχίες του τον τύφλωσαν. Πίστεψε ότι η Τουρκία μπορεί να καταστεί ισοδύναμη κρατών όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Ρωσία.

Και ήρθε η στιγμή που αντί να συνεχίζει να ελίσσεται ανάμεσά τους κατά την κεμαλική διπλωματική παράδοση, θέλησε να τους επιβληθεί ως συμμέτοχος σε μία νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας. Αυτό έκανε με τη Συρία, με τη Λιβύη, με τους ρωσικούς πυραύλους, με τα F-35, πρώτα όταν μπήκε ως εταίρος και, μετά, όταν περιφρόνησε άκριτα την αμερικανική αντίδραση. Δεν χρειάζονται άλλωστε μακρές αναλύσεις για το τι κρύβεται πίσω από όλα αυτά: τα βλέπει κανείς καθαρά στις εικόνες του παλατιού που έχει χτίσει στην Αγκυρα, ακόμα περισσότερο στις εικόνες του στον χρυσό θρόνο στον οποίο φωτογραφίζεται.

Δεν ντύνεται σουλτάνος, αλλά ήδη κάθεται στον θρόνο του. Ουδείς άλλος ηγέτης του 21ου αιώνα κάνει κάτι αντίστοιχο. Αυτόν τον θρόνο που ο ίδιος ο Ερντογάν τον έφτιαξε και που ο ίδιος σήμερα τον γκρεμίζει.

Είναι η στιγμή που η Τουρκία περίπου αυτοκτονεί. Ο Ερντογάν την έστρεψε κατά της Δύσης. Πεισματικά και αποφασισμένα. Πίστεψε ότι είναι ισότιμος μαζί της και μπορεί να της επιβάλλει τα πάντα. Επαιξε και ήδη έχασε. Ταυτόχρονα, η μεγαλομανία του είναι τέτοια, που θέτει σε κίνδυνο και την, ούτως ή άλλως, προβληματική συμμαχία του με τη Ρωσία, όταν ζητάει αναθεώρηση του καθεστώτος των Στενών.

Τώρα, ο Ερντογάν είναι πλέον μόνος. Και μένει να φανεί αν θα κάνει και το επόμενο, μοιραίο πλέον για την Τουρκία σφάλμα με το οποίο απειλεί διαρκώς: να επιτεθεί στην Ελλάδα. Που, όμως είναι πια το νέο σύνορο της Δύσης. Αν το πράξει, θα επιτεθεί πλέον στην ίδια.