Πόσο αποτελεσματικές ειναι οι πολιτικές διαχείρισης της πανδημίας

Γράφουν οι: Ο Μάνθος Δελής, Μαρία Ιωσηφίδη, Mενέλαος Τάσιου*

Στο επίκεντρο των συζητήσεων για την πανδημία είναι η αποτελεσματικότητα των πολιτικών διαχείρισης. Οι πολιτικές επιλογές έχουν ως ξεκάθαρο τελικό στόχο την ελαχιστοποίηση των ανθρώπινων απωλειών και σε αυτό συνάδουν όλες σχεδόν οι κυβερνητικές τοποθετήσεις ανά τον κόσμο (ακόμα και εκεί όπου οι κυβερνήσεις εμφανίζονται να υποτιμούν τον κίνδυνο). Παρόλο που ο στόχος ελαχιστοποίησης των θανάτων είναι σε μεγάλο βαθμό κοινός, οι διαφορές στις πολιτικές επιλογές προς επίτευξη του στόχου είναι μεγάλες.

Σύμφωνα με τον δείκτη «Υγεία και περιορισμοί» (Health and containment) του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και όπως διαφαίνεται στο πρώτο διάγραμμα, η Ελλάδα έχει σταθερά από την αρχή της πανδημίας ένα από τα αυστηρότερα υγειονομικά πλαίσια (π.χ. αυστηρότητα του περιορισμού μετακινήσεων, κλείσιμο αγορών και σχολείων, αυστηρότητα ελέγχων μέσω τεστ, επενδύσεις στη δημόσια υγεία και σε εμβόλια). Οι βόρειες και ανατολικές ευρωπαϊκές χώρες έχουν υιοθετήσει λιγότερο αυστηρά πλαίσια.

Στο δεύτερο διάγραμμα παρουσιάζουμε τους θανάτους ανά εκατομμύριο πληθυσμού στην Ελλάδα σε σχέση με τους μέσους όρους των ευρωπαϊκών περιοχών. Πράγματι η Ελλάδα εμφανίζει συγκριτικά καλύτερη εικόνα σε σχέση με τις περισσότερες περιοχές για το διάστημα ως τον Οκτώβριο του 2020. Η εικόνα είναι αρκετά χειρότερη στο δεύτερο επιδημιολογικό κύμα του Νοεμβρίου (η μελέτη συμπεριλαμβάνει μέχρι και τον Μάρτιο του 2021). Ενα σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι βόρειες ευρωπαϊκές χώρες έχουν λιγότερους θανάτους παρόλο που τα μέτρα ήταν πιο ελαστικά.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν τα αυστηρότερα μέτρα έχουν την επιθυμητή επίδραση στην ελαχιστοποίηση των ανθρώπινων απωλειών ή αν αυτή η επίδραση δεν είναι τόσο ισχυρή ώστε να είναι επιθυμητή η αυστηρότητα των περιορισμών για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Για να απαντήσουμε το ερώτημα, χρησιμοποιούμε δείκτες πολιτικής αποτελεσματικότητας, οι οποίοι συγκρίνουν τη σχετική αυστηρότητα των μέτρων σε κάθε χώρα και κάθε μήνα (για το διάστημα Μάιος 2020 – Μάρτιος 2021) με τους θανάτους που καταγράφουν οι χώρες κάθε μήνα (τους οποίους σταθμίζουμε για αλλαγές στον τρόπο καταγραφής ανά χώρα και ανά μήνα). Η μελέτη συμπεριλαμβάνει 81 χώρες από όλον τον κόσμο. Στο παρόν εστιάζουμε στη σύγκριση Ελλάδας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Στο ίδιο διάγραμμα διαφαίνεται ότι ενώ η Ελλάδα ήταν μεταξύ των αποτελεσματικότερων ευρωπαϊκών χωρών κατά την πρώτη περίοδο της πανδημίας, από το φθινόπωρο του 2020 πρακτικά είναι από τις χειρότερες. Οι πιο αποτελεσματικές χώρες είναι οι βόρειες ευρωπαϊκές, ενώ στο παγκόσμιο δείγμα χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία, η Ταϊβάν και η Ιαπωνία είναι αρκετά αποτελεσματικές. Ο δείκτης γενικά καταδεικνύει δύο σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, το αυστηρότερο πλαίσιο πολιτικής προστασίας δεν σημαίνει απαραιτήτως δραστική μείωση ανθρώπινων απωλειών σε σχετικούς όρους. Δεύτερον, διαφαίνεται ότι οι κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα ακριβώς υπό το πρίσμα των συνθηκών που επικρατούν στις χώρες.

Με βάση τα παραπάνω είναι σημαντικό να κατανοήσουμε γιατί μερικές χώρες είναι πιο αποτελεσματικές. Χωρίς να προσπαθούμε να αποδείξουμε σχέση αιτίου – αιτιατού, διαπιστώνουμε τα εξής.

Πρώτον, οι δημοκρατικές χώρες και οι χώρες με ισχυρά συστήματα δημόσιας διοίκησης είναι αποτελεσματικότερες. Αυτή η παρατήρηση, αν και σημαντική γιατί καταδεικνύει ότι η εφαρμογή των μέτρων δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των μη δημοκρατικών χωρών (π.χ. Κίνα), δεν εξηγεί τις μεγάλες διαφορές στην αποτελεσματικότητα μεταξύ δημοκρατικών και ανεπτυγμένων χωρών.

Δεύτερον, παρατηρούμε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στις χώρες με υψηλότερη κατά κεφαλήν δαπάνη για τη δημόσια υγεία και μικρότερη αποτελεσματικότητα στις χώρες με υψηλότερο μερίδιο ιδιωτικής δαπάνης για την υγεία ως ποσοστό των συνολικών δαπανών για την υγεία.

Τρίτον, βρίσκουμε χαμηλότερη αποτελεσματικότητα στις χώρες με χαμηλή συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας και χώρες με υψηλούς δείκτες εισοδηματικής ανισότητας.

Τέταρτον και εξαιρετικά ενδιαφέρον, οι δημοκρατίες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά κουλτούρας έχουν υψηλότερη αποτελεσματικότητα. Τα κύρια χαρακτηριστικά κουλτούρας είναι το χαμηλό εύρος ισχύος που μπορεί να επιβληθεί από άτομα ή ομάδες ατόμων σε άλλα άτομα ή ομάδες ατόμων (low power distance) και η υπομονή που επιδεικνύουν οι πληθυσμοί των κρατών. Αυτά τα χαρακτηριστικά φαίνεται να εξηγούν σε μεγάλο βαθμό γιατί κράτη όπως οι ΗΠΑ και το ΗΒ (αλλά και η Ελλάδα κατά το τελευταίο διάστημα) εμφανίζονται αναποτελεσματικά, ενώ κράτη όπως η Νέα Ζηλανδία, η Εσθονία και η Φινλανδία είναι αποτελεσματικά.

Η πλήρης μελέτη (στα αγγλικά) παρατίθεται εδώ: https://mpra.ub.uni-muenchen.de/107046/1/MPRA_paper_107046.pdf

*Ο Μάνθος Δελής είναι Professor of Financial Economics, Montpellier Business School
Η Μαρία Ιωσηφίδη είναι Associate Professor of Financial Economics, Montpellier Business School
Ο Mενέλαος Τάσιου είναι Senior Lecturer, Quantitative Methods & Data Analytics