Νίσυρος: Το ηφαίστειο, ο Πολυβώτης και ο Στέφανος

Η Νίσυρος, το νησί που γεννήθηκε όταν ο Ποσειδώνας, καταδιώκοντας το Γίγαντα Πολυβώτη, έσπασε με την τρίαινά του ένα κομμάτι από την Κω και το έριξε πάνω του, είναι ένα μεγάλο ηφαιστειακό οικοδόμημα, ένα υπαίθριο γεωλογικό μουσείο, με μεγάλη ποικιλία πετρωμάτων και άφθονες θερμές πηγές.

Οι εναλλαγές του τοπίου, το ηφαίστειο, τα κάστρα, τα μοναστήρια, οι εκκλησίες και τα ξωκλήσια, τα σπίτια με τα χρωματιστά πορτοπαράθυρα, τα ασβεστωμένα σοκάκια μαγεύουν τους επισκέπτες της Νισύρου.

Το νησί, που ανήκει στο σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων και βρίσκεται ανάμεσα στην Κω προς βορράν και την Τήλο προς νότον, σχηματίστηκε από εκρήξεις ηφαιστείου.

Την ιστορική διαδρομή του καθόρισε ως ένα βαθμό το εμπόριο του οψιδιανού (οψιανού), που προερχόταν από το κοντινό νησάκι Γυαλί και χρησίμευε κυρίως στην κατασκευή λεπίδων.

Η Νίσυρος, που γνώρισε σημαντική ανάπτυξη κυρίως χάρη στους Νισύριους της διασποράς (Kωνσταντινούπολη, Aλεξάνδρεια, Oδησσός, Σμύρνη, Aμερική), ενσωματώθηκε επίσημα στην Ελλάδα το 1948.

Πρωτεύουσα και λιμάνι της Νισύρου είναι το γραφικό Mανδράκι, στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού. Kάτασπρα σπίτια με επίπεδες στέγες απλώνονται από το λιμάνι έως το λόφο με το κάστρο και την κατάλευκη Παναγία τη Σπηλιανή. Kάτω από το κάστρο, τα κτίρια σχεδόν αγγίζουν τη θάλασσα με τα μαύρα βράχια.

Μικρό άνοιγμα αποτελεί η πλατεία με τους μεγάλους φίκους και τα καφέ – εστιατόρια, όπου κάθονται συνήθως οι ηλικιωμένοι.

Τους καλοκαιρινούς μήνες το λιμάνι δέχεται καθημερινά καραβάκια με πολυάριθμους επισκέπτες, που έρχονται από την Κω για να επισκεφθούν το ηφαίστειο.

Στα σημαντικότερα αξιοθέατα της πρωτεύουσας της Νισύρου συγκαταλέγονται το κάστρο της Σπηλιανής με την υπέροχη θέα, κτίσμα των Iπποτών του Tάγματος του Aγίου Iωάννη, το μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής, προστάτιδας του νησιού, το Αρχαιολογικό και το Λαογραφικό Μουσείο.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, οι εκκλησίες του Αγίου Νικήτα, πολιούχου, της Παναγίας της Ποταμίτισσας, του Αγίου Σάββα, του Αγίου Νικολάου, του Σταυρού, καθώς και η δισυπόστατη εκκλησία των Αγίων Παρασκευής και Αντωνίου.

Έξω από το Μανδράκι βρίσκονται το Παλαιόκαστρο (4 χλμ Ν), με τμήματα του τείχους της αρχαίας πόλης, και το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, σε όμορφη τοποθεσία (5 χλμ ΝΑ).

Ο Εμπορειός, σε απόσταση 8 χλμ Α από το Μανδράκι, είναι ένα ορεινό χωριό με αρκετή βλάστηση και λίγους κατοίκους, που προσφέρει ωραία θέα στο ηφαίστειο. Στο ψηλότερο σημείο του οικισμού σώζονται τα ερείπια βενετσιάνικου κάστρου. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και στο κάστρο η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Το Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο, που στεγάζεται στο κτίριο του πρώην δημοτικού σχολείου του Εμπορειού, διαθέτει ολοκληρωμένα δίκτυα παρακολούθησης του ηφαιστείου για την έγκαιρη πρόβλεψη τυχόν επαναδραστηριοποίησής του και τη λήψη μέτρων προστασίας των κατοίκων της Νισύρου και των επισκεπτών.

Μετά τον Εμπορειό ο δρόμος ανεβαίνει ανάμεσα από βελανιδιές και θάμνους ψηλά στο βουνό και μετά αρχίζει να κατηφορίζει προς το ηφαίστειο, το νεότερο μεγάλο ενεργό ηφαίστειο του Αιγαίου, γεώτοπο πολύ μεγάλης σπουδαιότητας και διατηρητέο μνημείο της φύσης.

Στον πυθμένα της καλδέρας του ηφαιστείου ανασαίνει και σήμερα ο Γίγαντας, καθώς αέρια από τα έγκατα της γης έρχονται στην επιφάνεια μέσα από τις ατμίδες. Ο μεγαλύτερος από τους πολυάριθμους εντυπωσιακούς υδροθερμικούς κρατήρες είναι ο Στέφανος, με ελλειψοειδές σχήμα. Η ιδανικότερη ώρα για επίσκεψη στο ηφαίστειο είναι νωρίς το πρωί ή το απόγευμα.

Αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία είναι η μονή της Παναγίας Κυράς (7,5 χλμ ΝΑ από τον Εμπορειό) και η μονή του Σταυρού (8,5 χλμ ΝΔ από τον Εμπορειό). Η δεύτερη προσφέρει εξαιρετική θέα στο δυτικό τμήμα του νησιού και το ηλιοβασίλεμα.

Oρεινό χωριό, χτισμένο σε υψόμετρο 390, πάνω από το ηφαίστειο, είναι και τα Νικιά, που απέχουν 14 χλμ ΝΑ από το Μανδράκι. Τα παραδοσιακά σπίτια, με τοξωτά παράθυρα, σε διάφορα χρώματα, τα στενά ασβεστωμένα σοκάκια, οι λουλουδιασμένες αυλές, με κληματαριές και μπουκαμβίλιες, συνθέτουν μια ρομαντική εικόνα.

Στα Νικιά λειτουργεί Ηφαιστειολογικό Μουσείο, που στεγάζεται στο κτίριο του πρώην δημοτικού σχολείου. Τα εκθέματά του αφορούν τη γένεση και τη δομή των ηφαιστείων, τη σχέση ανάμεσα στα ηφαίστεια, το περιβάλλον και τον άνθρωπο, το ηφαίστειο της Νισύρου και τα άλλα ηφαίστεια της Ελλάδας.

Στη βόρεια ακτογραμμή της Νισύρου βρίσκονται οι Πάλοι, ψαροχώρι με τουριστική κίνηση, χτισμένο σε ανοιχτό όρμο. Στο μικρό λιμάνι δένουν αλιευτικά και τουριστικά σκάφη.

Την προσοχή των επισκεπτών προσελκύει το συγκρότημα των Ιπποκράτειων Ιαματικών Λουτρών. Δημιούργημα του γιατρού Πανταλέοντα Παντελίδη (1895), τα λουτρά λειτούργησαν έως τα μέσα της δεκαετίας 1930-1940. Πίσω από τα λουτρά Παντελίδη βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγίας της Θερμιανής, χτισμένο μέσα σε ερείπια ρωμαϊκών λουτρών.