Μαρία Μοντεσσόρι: Φορέας και υπέρμαχος μιας νέας αγωγής

Στις 6 Μαΐου 1952 έφυγε από τη ζωή η Μαρία Μοντεσσόρι (Maria Montessori), η διάσημη ιταλίδα γιατρός και παιδαγωγός που κατόρθωσε να αλλάξει την κουλτούρα της εκπαίδευσης, την αντίληψη της παγκόσμιας κοινότητας για την όλη εκπαιδευτική διαδικασία.

Η Μοντεσσόρι υπήρξε φορέας πρωτοποριακών εκπαιδευτικών ιδεών, υπέρμαχος μιας νέας αγωγής, που τασσόταν υπέρ της ελευθερίας στην έκφραση, της δυνατότητας του παιδιού να διδάσκεται μόνο του, της ουσιαστικής αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον διδάσκοντα και τον διδασκόμενο.

Θεμέλιος λίθος του παιδαγωγικού συστήματος που φέρει το όνομά της είναι η πίστη στη δημιουργική ικανότητα των παιδιών, στην έφεσή τους για μάθηση και στο δικαίωμα ενός εκάστου εξ αυτών να αντιμετωπίζεται ως μια ξεχωριστή προσωπικότητα.

Ο βίος και τα επιτεύγματα της Μοντεσσόρι

Η Μοντεσσόρι γεννήθηκε στις 31 Αυγούστου 1870 στο Chiaravalle, στην ευρύτερη περιοχή της Ανκόνα (Αγκώνας).

Κατοικώντας στη Ρώμη μαζί με την οικογένειά της από την ηλικία των πέντε ετών, η Μοντεσσόρι εξέφρασε από νωρίς την επιθυμία της να γίνει νοσοκόμα ή δασκάλα.

Τελείωσε το δημοτικό το 1883 και ενεγράφη ακολούθως σε τεχνικά σχολεία της ιταλικής πρωτεύουσας.

Θέλοντας να σπουδάσει ιατρική, η Μοντεσσόρι επιχείρησε να εγγραφεί στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Σαπιέντσα της Ρώμης, αλλά δεν έγινε αμέσως δεκτή.

Αυτό έγινε τελικά πραγματικότητα με πολλές επιφυλάξεις από πλευράς του ιταλικού πανεπιστημιακού ιδρύματος και αφού πρώτα η Μοντεσσόρι υποχρεώθηκε να παρακολουθήσει ένα ειδικό πρόγραμμα σπουδών.

Παρά ταύτα, η Μοντεσσόρι κατάφερε να ξεχωρίσει από πολύ νωρίς χάρη στις πρωτοποριακές ιδέες της.

Μάλιστα, σε ηλικία 26 ετών ολοκλήρωσε τις σπουδές της (υπήρξε η πρώτη γυναίκα πτυχιούχος ιατρικής στην Ιταλία) και εργάστηκε επί δύο έτη στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου μελετώντας τη συμπεριφορά νέων με νοητική υστέρηση.

Η Μοντεσσόρι, ως κάτοχος των ειδικοτήτων της παιδιάτρου και της ψυχιάτρου, διαπίστωσε ότι η σύζευξη της ιατρικής με την παιδαγωγική θα μπορούσε να συντελέσει στην αποτελεσματική θεραπεία των παιδιών με νοητική υστέρηση.

Μέσα από τις σπουδές της η Μοντεσσόρι ανακάλυψε «το μυστικό της παιδικής ηλικίας», όπως η ίδια το ονόμαζε, δηλαδή τις απίστευτες δυνατότητες που έχει το μικρό παιδί όταν δοθούν σε αυτό την κατάλληλη χρονική στιγμή τα κατάλληλα εφόδια.

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Μοντεσσόρι δημιούργησε το πρώτο «Σπίτι Των Παιδιών» (Casa Dei Bambini), όταν ζητήθηκε από εκείνη να απασχολήσει δημιουργικά και να εκπαιδεύσει παιδιά ηλικίας 2-7 ετών που ζούσαν σε μια κακόφημη και ιδιαίτερα φτωχική περιοχή της Ρώμης, δεν πήγαιναν σχολείο και κυκλοφορούσαν στις γειτονιές αναπτύσσοντας μερικές φορές παραβατική συμπεριφορά.

Οι συνθήκες ήταν δύσκολες, ο χώρος ήταν περιορισμένος και οι πόροι ακόμα πιο περιορισμένοι, αλλά τα αποτελέσματα υπήρξαν θεαματικά.

Η Μοντεσσόρι φρόντισε αρχικά το περιβάλλον, τοποθετώντας έπιπλα στο μέγεθος των παιδιών, ώστε να ευνοείται η αυτονομία τους και η αυτοπειθαρχία τους.

Επίσης, άρχισε να εισάγει στο χώρο εποπτικά μέσα διδασκαλίας που κατασκεύαζε η ίδια και είχαν ως βάση την αισθητηριακή εμπειρία και την ενεργό συμμετοχή των παιδιών.

Πολύ γρήγορα τα παιδιά μεταμορφώθηκαν προς το καλύτερο: άρχισαν να διαβάζουν, να γράφουν και να λογαριάζουν, να εργάζονται με ηρεμία και να συνεργάζονται, να αποκτούν κοινωνική αγωγή.

Τα πολύ καλά αποτελέσματα στο Casa Dei Bambini κατέστησαν παγκοσμίως γνωστή τη Μοντεσσόρι, τις ιδέες και τις μεθόδους της, που άρχισαν να εφαρμόζονται σε πολλές χώρες.

Η ίδια έλαβε πολυάριθμες προσκλήσεις από την Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία, για να επισκεφθεί σχολεία και να εκπαιδεύσει τους μαθητές βάσει των καινοτόμων μεθόδων της, που αποσκοπούσαν στην ομαλή ανάπτυξη των παιδιών.

Πέραν όμως των ανθρώπων εκείνων στους οποίους η Μοντεσσόρι μπόρεσε να εμπνεύσει την αγάπη για τα παιδιά και το ενδιαφέρον για τις αναπτυξιακές ανάγκες τους, υπήρξαν και ιδεολογικοί αντίπαλοι της ιταλίδας παιδαγωγού.

Η Μοντεσσόρι εκδιώχθηκε και εξορίστηκε τόσο από τον Μουσολίνι όσο και από τον Φράνκο, στην Ισπανία, καθώς ουδέποτε έκρυψε την απέχθεια που ένιωθε για το φασισμό και την καταπίεση.

Έτσι, κατέφυγε αρχικά στην Ολλανδία και ακολούθως (μετά την επικράτηση των ναζί) στην Ινδία, όπου ήλθε σε επαφή με τον Γκάντι και ανέπτυξε έτι περαιτέρω την προσωπικότητα και τις παιδαγωγικές μεθόδους της.

Επέστρεψε στην Ιταλία μαζί με το γιο της Μάριο το 1947, ενώ το 1949 εγκαταστάθηκε και πάλι στην Ολλανδία, όπου και έζησε έως το τέλος του βίου της.

Η κληρονομιά της Μοντεσσόρι στον κόσμο και στην Ελλάδα

Ο Διεθνής Οργανισμός Μοντεσσόρι (ΑΜΙ, Association Montessori Internationale), που ιδρύθηκε το 1929, αφενός μεν καθοδηγεί και εποπτεύει τα μοντεσσοριανά σχολεία σε όλον τον κόσμο, αφετέρου δε κατασκευάζει μοντεσσοριανό παιδαγωγικό υλικό.

Στη χώρα μας η μοντεσσοριανή αγωγή εισήχθη το 1936 από τη γεννηθείσα στην Οδησσό παιδαγωγό Μαρία Εδελστάιν – Γουδέλη (1906-1991), που είχε μαθητεύσει κοντά στη Μαρία Μοντεσσόρι και εφάρμοσε το μοντεσσοριανό σύστημα, με τη βοήθεια του Δημήτρη Γληνού, στο νηπιαγωγείο της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας.

Η Μαρία Εδελστάιν – Γουδέλη, με την πολύπλευρη και βαθιά παιδεία της, κατανόησε το θεωρητικό υπόβαθρο του μοντεσσοριανού συστήματος και το εφάρμοσε με έναν τρόπο δημιουργικό, που έφερε την προσωπική σφραγίδα της.