Των Ζωοδόχων Πηγών και Ποταμών

Η Ζωοδόχος Πηγή είναι επίθετο της Θεοτόκου και γιορτάζεται την Παρασκευή του Πάσχα. Η Πηγή δεν είναι παρά ένα Αγίασμα στο Μπαλουκλί κοντά στην Κωνσταντινούπολη, όπου, κατά την προφορική παράδοση, μετά από θαύμα χτίστηκε εκκλησία δίπλα στο θαυματουργό νερό προς τιμήν της Θεοτόκου. Απο τότε τη μέρα αυτή γίνεται ένα από τα πρώτα μεγάλα πανηγύρια σε εκκλησιές και ξωκλήσια της Ζωοδόχου πηγής με πάνδημους κυκλικούς χορούς και διάφορα λατρευτικά δρώμενα σχετικά με ζείδωρον ύδωρ.

Σε προηγούμενο άρθρο αναφέρθηκα στον Άι Γιώργη ως δρακοντοκτόνου Αγίου, συνυφασμένου κατεξοχήν με τη λατρεία του νερού, με τις πηγές, τα αγιάσματα. Μιλώντας για πηγές, ο νους πηγαίνει και στις μεγάλες πηγές, αυτές των ποταμών, τις  «νερομάνες». Μια τέτοια νερομάνα είναι και η πηγή του Βοϊδομάτη, παραπόταμου του Αώου, στο Βίκο Ζαγορίου, άλλωστε το όνομα του ποταμού ετυμολογείται ακριβώς από τη σύνθετη λέξη  boda-mate, που σημαίνει μάνα του νερού.

Ο Βοϊδομάτης μαζί με το Σαραντάπορο, που έρχεται από το Γράμμο, σμίγουν με τον κύριο Αώο, που πηγάζει στην περιοχή Μετσόβου και στη Βάλια Κάλντα και, διασχίζοντας το ελληνο-αλβανικό σύνορο κοντά στην Κόνιτσα, διαρρέει ένα μεγάλο τμήμα της Νότιας Αλβανίας ως Vjosa και εκβάλλει στην Αδριατική κοντά στην Αυλώνα.

Αυτός ο ποταμός απασχολεί τα τελευταία χρόνια τόσο την Ελλαδα όσο και την Αλβανία σχετικά με την «αξιοποίηση» των νερών του. Από τη μια ιδέες και σχέδια εκτροπής του για εμπλουτισμό της λίμνης των Ιωαννίνων,  από την άλλη για κατασκευή φραγμάτων με σκοπό την παραγωγή ενέργειας.

Απεναντι σε αυτές τις αναπτυξιακές ρητορικές και πολιτικές αρθρώνεται ένας διαφορετικός λόγος, ένας λόγος προστασίας  όλων των παραποτάμιων οικοσυστημάτων σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα πολιτισμικά. Το βασικό επιχείρημα σε αυτή την περίπτωση συγκροτείται στη βάση της άποψης ότι ένα ποτάμι δεν είναι απλά κυβικά νερού. Είναι δρόμος νερών, ανθρώπων και πολιτισμών. Ο Αώος είναι το μοναδικό ποτάμι που πηγάζει στην Ελλάδα και, τέμνοντας το ελληνο-αλβανικό σύνορο, χύνεται στην Αδριατική. Ενώνοντας δύο χώρες είναι κατά κάποιον τρόπο ένα πολυπολιτισμικό ποτάμι. Στην πορεία του από τη Βάλια Κάλντα και τα υψίπεδα του Μετσόβου ακούει ντοπιολαλιές, διαλέκτους και γλώσσες διάφορες. Επίσης, κατά τόπους διαμορφώνει μικρά οικοσυστήματα που αντιστοιχούν σε ανάλογους τοπικούς πολιτισμούς και ταυτότητες. Από τους πολιτισμούς της στάνης και των δασικών κοινοτήτων μέχρι την ποιητική των κάμπων και των βάλτων στο Δέλτα.

Μιλώντας, ωστόσο, για τομές συνόρων πάμε στην γειτονική χώρα, την Αλβανία, και σε μια κοντινή του Αώου περιοχή, αυτή του Δελβίνου. Στο ξακουστό Δέλβινο, λοιπόν, με τα δικά του ρέματα, πριν από κάμποσα χρόνια μια Καναδική Εταιρεία έκανε εξορύξεις για υδρογονάνθρακες. Σύμφωνα με την έγκριτη εφημερίδα Daily Telegraph «η τελευταία υγιεινή ανάλυση δείχνει ότι το πόσιμο νερό της πόλης του Δελβίνου αποδεικνύεται ακατάλληλο για τους πολίτες λόγω του υψηλού επιπέδου ρύπανσης που καθορίστηκε από τις εργαστηριακές αναλύσεις της Διεύθυνσης Υγιεινής. Αιτία αυτής της ρύπανσης η άκριτη εκμετάλλευση και εκτός των τεχνικο-επιστημονικών συνθηκών των πετρελαιοπηγών που βρίσκονται στα περίχωρα της πόλης.

Οι υδρογονάνθρακες που έχουν απομείνει στο έλεος της τύχης, έχουν προκαλέσει την έλλειψη σήμανσης του πόσιμου νερού της πόλης για τους καταναλωτές του Δελβίνου, προσθέτοντας τον κίνδυνο να συνεχίσουν να αγοράζουν πόσιμο νερό. Ο αντι-περιφερειάρχης Γκέργκι Μάνο διέταξε να ληφθούν επείγοντα μέτρα και να ελεγχθεί αυτή η επικίνδυνη κατάσταση για τη ζωή των πολιτών….»

Τις ίδιες πληροφορίες καταγράψαμε με ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, πραγματοποιώντας εθνογραφική έρευνα στην ευρύτερη περιοχή πρόσφατα. Στα χωριά της ελληνικής μειονότητας, που γειτνιάζουν με το Δέλβινο και βρίσκονται στον κάμπο που διαρρέεται από τον ποταμό Μπίστριτσα, η αγωνία των κατοίκων γενικά για τον κίνδυνο μόλυνσης των νερών είναι έντονη και εκφράζεται με την παραμικρή αφορμή. Σε μια περιοχή που λατρεύεται ιδιαίτερα ο Άι Δονάτος, ένας από τους δρακοντοκτόνους Αγίους της ελληνικής παράδοσης, και επιχωριάζουν πολλές παραλλαγές του θρύλου για τον δράκο-στοιχειό που κρατάει το νερό μιας πηγής και ζητάει θυσία νέας κοπέλας για να το απελευθερώσει,
οι νέοι κίνδυνοι προσλαμβάνουν νέες διαστάσεις, επαναφέροντας σε λειτουργικότητα τους παλιούς θρύλους. Μόνο που τώρα οι δράκοι δεν είναι στοιχειά αλλά πολυεθνικές εταιρείες…