Ο Μπάιντεν, τα εμβόλια και οι πατέντες – Μύθοι, ερωτήματα και πραγματικότητα

Οι εικόνες Αποκάλυψης που έρχονται καθημερινά από την Ινδία, όπου ο ιός μεταδίδεται πρακτικά ανεξέλεγκτος και ο αριθμός των εμβολιασμών μειώνεται αντί να αυξάνεται, καθιστά αντικειμενικά πιο επίκαιρη την πρόταση για άρση του δικαιώματος της ευρεσιτεχνίας – της πατέντας, όπως είναι γνωστότερη – για τα εμβόλια κατά της Covid-19.

Είναι δε γεγονός ότι η αλλαγή θέσης από τις ΗΠΑ και τον Τζο Μπάιντεν μοιάζουν να φέρνουν πιο κοντά παρά ποτέ αυτό το σενάριο. Τι πρότειναν, όμως, στην πραγματικότητα οι Αμερικανοί – και γιατί; Τι αντιτείνουν όσοι διαφωνούν; Και πόσο μπορεί, άραγε, ένα τέτοιο μέτρο να συμβάλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της πανδημίας;

Ad hoc πρωτοβουλία

«Πρόκειται για μια παγκόσμια υγειονομική κρίση και οι έκτακτες καταστάσεις που προκαλεί η πανδημία της Covid-19 μας καλούν να λάβουμε έκτακτα μέτρα. Η κυβέρνησή μας διατηρεί ισχυρή πίστη στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, όμως προκειμένου να συμβάλλουμε ώστε να τελειώσει αυτή η πανδημία, υποστηρίζει την άρση των περιορισμών για τα εμβόλια κατά της Covid-19».

Έτσι ξεκινά η ανακοίνωση των 147 λέξεων που εξέδωσε η διαπραγματευτής των Ηνωμένων Πολιτειών για θέματα εμπορίου, Κάθριν Τάι, αποτυπώνοντας επισήμως τη νέα θέση του προέδρου της χώρας. Η διατύπωση δεν χωράει πολλές ερμηνείες: Οι ΗΠΑ δεν αλλάζουν γενικώς τη θέση τους αναφορικά με τις πατέντες, αλλά το κάνουν ad hoc, λόγω της έκτακτης κατάστασης που έχει δημιουργηθεί.

Μέχρις εδώ, όλα καλά και κατανοητά. Στη συνέχεια, όμως, τα πράγματα αρχίζουν να περιπλέκονται. «Θα συμμετέχουμε ενεργά στις διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου που απαιτούνται ώστε αυτό να καταστεί δυνατό. Αυτές οι διαπραγματεύσεις θα πάρουν χρόνο, δεδομένης της φύσης του οργανισμού που βασίζεται στην ομοφωνία και την περιπλοκότητα των ζητημάτων που περιλαμβάνουν», αναφέρει αμέσως μετά η ανακοίνωση.

Είναι μακρύς ο δρόμος

Τι μπορούμε να συμπεράνουμε; Το πρώτο και αδιαμφισβήτητο είναι ότι όσοι ελπίζουν πως πολύ σύντομα θα πραγματοποιηθεί η τελετή κατά την οποία η BioNTech, η Moderna, η Johnson & Johnson, η AstraZeneca και όσοι παράγουν σήμερα εγκεκριμένα εμβόλια θα αποκαλύψουν τη «συνταγή» τους και θα δώσουν το ελεύθερο να χρησιμοποιείται από τρίτους πλανώνται πλάνην οικτράν.

Όπως, άλλωστε, σημειώνει σε άρθρο του στο Politico το πρώην στέλεχος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Χερμάν Βελάσκεθ, τα κράτη-μέλη του ΠΟΕ και του ΠΟΥ συζητούν εδώ και μια 20ετία για τις πατέντες και τα πνευματικά δικαιώματα που αφορούν στα φαρμακευτικά σκευάσματα, χωρίς ακόμη να έχουν βγάλει άκρη…

Το δεύτερο που οφείλουμε να παρατηρήσουμε έχει τη μορφή ερωτήματος. Οι ΗΠΑ είναι απίθανο να μην γνώριζαν εκ των προτέρων τις αρνητικές αντιδράσεις μιας σειράς εταίρων τους (Βρετανίας, Γερμανίας, Ελβετίας κλ.π). Είναι δεδομένο, επίσης, ότι οι αποφάσεις στον ΠΟΕ λαμβάνονται με ομοφωνία από τα 164 μέλη του. Γιατί τότε  προχώρησαν οι Αμερικανοί σε μια κίνηση που είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη να αποτύχει – τουλάχιστον στο ορατό μέλλον;

Η «διπλωματία των εμβολίων»

Η πρώτη απάντηση που μπορεί να δοθεί είναι ότι η πρωτοβουλία Μπάιντεν – με την οποία πρακτικά υιοθέτησε την πρόταση που έχουν καταθέσει από τον Οκτώβριο Ινδία και Νότιος Αφρική – εντάσσεται στο πλαίσιο της γνωστής πλέον «διπλωματίας της Covid», που εσχάτως έχει γίνει «διπλωματία των εμβολίων».

Πολύ απλά: Όπως το Πεκίνο πρόσφερε προστατευτικό εξοπλισμό και μάσκες οξυγόνου στην πρώτη φάση της πανδημίας κάνοντας μια σειρά κυβερνήσεις να υμνούν την Κίνα, όπως η Μόσχα προσφέρεται να πουλήσει ποσότητες του ρωσικού Sputnik που δεν διαθέτει, ενώ έρχεται σε συμφωνία για συμπαραγωγή με χώρες που έχει στο στόχαστρό της, τώρα είναι η σειρά της Ουάσιγκτον να παίξει τον ρόλο του «καλού Σαμαρείτη», χωρίς μάλιστα ιδιαίτερο κόστος.

Εφόσον δε έτσι έχουν τα πράγματα, τότε η «αξία χρήσης» της πρότασης Μπάιντεν ειδικά όσον αφορά στην Ινδία, ξεπερνά το ζήτημα της πανδημίας και της τρέχουσας κρίσης. Διότι όταν τεθούν στο τραπέζι ζητήματα γεωπολιτικής και οικονομίας, όπως και των σχέσεων με την Κίνα, τότε οι Ινδοί θα νιώθουν ευγνώμονες προς τους Αμερικανούς και υποχρεωμένοι να ανταποδώσουν…

Ο πολιτικός ηγέτης και οι φαρμακευτικές

Υπάρχει, βεβαίως, μία ακόμη πιθανή εξήγηση, που διόλου δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Ότι, δηλαδή, ο πρόεδρος των ΗΠΑ θέλησε να αποδείξει πως είναι ένας ηγέτης που βλέπει πιο μακριά από το περιορισμένο οπτικό πεδίο των φαρμακευτικών μεγαθηρίων και όσων κοντόφθαλμα και άκριτα τα υποστηρίζουν κάθε στιγμή. Ότι γνωρίζει, παράλληλα, πως για να συνεχίσει να υπάρχει πρόσφορο έδαφος για την επιχειρηματικότητα και την κερδοφορία, κάποιες φορές πρέπει να λαμβάνονται μέτρα τα οποία σε ορισμένους φαντάζουν ως… σοσιαλιστικά!

Με άλλα λόγια: Το κράτος μπορεί να είναι εδώ για να υπηρετεί πρωτίστως τα συμφέροντα της αγοράς και να διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της, ενίοτε όμως χρειάζεται να αυτονομείται από αυτήν, να σκέφτεται πιο στρατηγικά και, εφόσον χρειάζεται, να της πηγαίνει και κόντρα.

Θα περάσει καιρός, φυσικά, μέχρις ότου καταλάβουμε τι από τα δύο είχε κυρίως στο μυαλό του ο Μπάιντεν. Στο μεταξύ, πάντως, ας διευκρινίσουμε γιατί υπήρξαν τόσο έντονες και κατηγορηματικές αντιδράσεις στην πρότασή του.

Η αντίδραση του Βερολίνου

Η αλήθεια είναι πως οι περισσότερες από τις οποίες προήλθαν από τη Γερμανία και μάλιστα τόσο από την Μέρκελ και τη Χριστιανική Ένωση όσο και από τους συγκυβερνώντες Σοσιαλδημοκράτες. Αναγκάζοντας, έτσι και την ΕΕ σε μια στάση «βλέποντας και κάνοντας».

«Το εμβόλιο της BioNTech (εταίρου της Pfizer και πραγματικού εφευρέτη του σκευάσματος) αποτελεί τη σημαντικότερη εφεύρεση της Ευρώπης εδώ και πολλά χρόνια», σημειώνει η οικονομική εφημερίδα Handelsblatt στην ιστοσελίδα της. Αφήνοντας, έτσι, να εννοηθεί ότι δεν μπορεί η Ευρώπη να μιλά για στρατηγική αυτονομία σε κρίσιμους τομείς και για πρωτοπορία στην τεχνολογία και την ίδια στιγμή να μοιράζεται τις σημαντικότερες εφευρέσεις της με άλλους, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Κίνας, που αποτελούν τους πιο βασικούς ανταγωνιστές της.

Η καγκελαρία δε επιχείρησε αμέσως ρελάνς, με ένα επιχείρημα που έσπευσαν να υιοθετήσουν και οι φαρμακευτικές: Ότι το πρόβλημα σήμερα δεν είναι οι πατέντες, αλλά η αδυναμία να διασφαλιστεί επαρκής παραγωγή, παρά το γεγονός ότι έχουν υπάρξει συνεργασίες με πολλές μονάδες, σχεδόν σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Πρόβαλε, επίσης, τον ισχυρισμό ότι κατά τη δεύτερη φάση του εμβολιασμού, από το ερχόμενο φθινόπωρο και κυρίως από τις αρχές του 2022, θα υπάρχει υπερεπάρκεια δόσεων, έτσι ώστε ουδείς θα θέτει πλέον ζήτημα με τις πατέντες.

Κέρδος με κρατικό χρήμα

Τέλος, το βασικό επιχείρημα των αντιπάλων του Μπάιντεν – που έχει και ιδεολογικά χαρακτηριστικά – είναι ότι στην περίπτωση που αρθεί η αποκλειστικότητα στην ιδιοκτησία των πατεντών, τότε θα εκλείψει ένα από τα βασικά κίνητρα των φαρμακευτικών για να παράγουν νέα σκευάσματα και, άρα, να αντιμετωπιστούν μελλοντικές πανδημίες.

Ειδικά αυτό, πάντως, αποτελεί εύκολο στόχο – για πολλούς λόγους. Πρώτον, η έρευνα των φαρμακευτικών χρηματοδοτήθηκε όχι από ίδια κεφάλαια ή δανεισμό από «επενδυτές», αλλά με δισεκατομμύρια που προήλθαν σχεδόν αποκλειστικά από δημόσιο χρήμα, είτε με τη μορφή επιδότησης είτε πρόωρων συμβολαίων για την αγορά τεράστιων ποσοτήτων δόσεων εμβολίων που δεν είχαν καν δοκιμαστεί και εγκριθεί. Για του λόγου το αληθές, Moderna, Johnson & Johnson, Pfizer/BioNTech και Curevac (επίσης γερμανική) έχουν λάβει, σύμφωνα με το Forbes, σχεδόν 3,4 δισ. δολάρια από τα κρατικά ταμεία.

Δεύτερον, τη δουλειά της έρευνας και της παραγωγής έκαναν όχι οι ιδιοκτήτες των παραπάνω εταιρειών, αλλά οι επιστήμονες και τεχνικοί εργαζόμενοί τους, όσο καλοπληρωμένοι και αν θεωρηθεί ότι είναι. Κάτι που σημαίνει πως θα μπορούσαν να το επαναλάβουν με οποιονδήποτε «εργοδότη».

Τι είναι, τελικά, η επιστήμη;

Τρίτον, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι άνθρωποι που έχουν δώσει τον όρκο του Ιπποκράτη μπορούν έστω και να υπονοούν ότι εάν δεν διατηρήσουν τις πατέντες και την κερδοφορία που αυτές διασφαλίζουν δεν θα παράγουν εμβόλια και φάρμακα και θα αφήνουν τον κόσμο να πεθαίνει αβοήθητος.

Και τέλος: Φανταστείτε τι θα έλεγαν όλοι αυτοί εάν ο Γκράχαμ Μπελ, οι Αδελφοί Ράιτ ή η Μαρία Κιουρί επέμεναν να κρατήσουν για τον εαυτό τους τις πατέντες τους. Τι είναι, άραγε, η επιστήμη και ποιος ο ρόλος της σε σχέση με την ανθρωπότητα;

Πηγή: ΟΤ