Η πανδημία απαιτεί ενημέρωση για τη βιολογία

Γράφει η Αναστασία Χατζηδημητρίου*

Οι σύγχρονες τεχνολογίες μελέτης του DNA έχουν επιφέρει δραστικές αλλαγές στην αντιμετώπιση των νοσημάτων του ανθρώπου, εγείροντας παράλληλα σημαντικές νέες προκλήσεις.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο καρκίνος. Ενδεικτικά, το Εθνικό Δίκτυο Ιατρικής Ακριβείας στην Ογκολογία (www.oncopmnet.gr) έχει ήδη πραγματοποιήσει 4.300 εξετάσεις αλληλούχησης νέας γενιάς (next generation sequencing, NGS) σε ασθενείς με συμπαγείς όγκους, αιματολογικές κακοήθειες και κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου. Τα οφέλη είναι πολύπλευρα: οι ασθενείς σε συνεργασία με τους θεράποντες ιατρούς μπορούν να λάβουν ενημερωμένες αποφάσεις αλλά και να ωφεληθούν από την πρόσβαση σε κλινικές δοκιμές νέων θεραπειών, ενώ, παράλληλα, το σύστημα υγείας εξοικονομεί πόρους και η κοινότητα των βιεπιστημόνων αποκτά σημαντικές δυνατότητες για καινοτόμο έρευνα.

Ένα δεύτερο, επίκαιρο παράδειγμα είναι η COVID-19, όπου η μεθοδολογία NGS αποτελεί όπλο στη μάχη εναντίον του ιού SARS-CoV-2. Πιο συγκεκριμένα, η Εμβληματική Δράση για τον Kορονοιό (www.greecevscorona.gr) και το Δίκτυο Γονιδιωματικής Επιτήρησης εφαρμόζουν NGS για την αναγνώριση των γενεαλογιών του ιού και την έγκαιρη ταυτοποίηση στελεχών με αυξημένη νοσηρότητα και μεταδοτικότητα.

Η Αναστασία Χατζηδημητρίου θεωρεί απαραίτητη την ενημέρωση του κοινού για την επιστήμη

Γίνεται έτσι ακόμη πιο σαφές ότι η προστασία της υγείας των πολιτών έγκειται σε πολιτικές υγείας βασισμένες στην τεκμηρίωση και, πιο ειδικά στις μέρες μας, σε μοριακά ευρήματα που προκύπτουν από νέες εξελιγμένες μεθοδολογίες. Ποιο είναι όμως το επίπεδο εγγραμματοσύνης υγείας και βιολογίας (biology and health literacy) στην κοινωνία;

Οι πολιτικές για την υγεία πρέπει να στηρίζονται σε εισηγήσεις από ειδικούς επιστήμονες οι οποίοι έχουν το βάθος των απαιτούμενων ειδικών γνώσεων. Κατ’ αντιστοιχία, οι πολίτες δεν έχουν άλλο δρόμο παρά να ακούσουν τους ειδικούς επιστήμονες για να λάβουν ενημερωμένες αποφάσεις για την υγεία τους και να αξιολογήσουν τα υγειονομικά μέτρα που λαμβάνονται από την πολιτεία.

Ακόμη όμως και οι επιστήμονες είναι πιθανό να μη διαθέτουν μια επιστημονικά τεκμηριωμένη άποψη σε ένα πεδίο εκτός της δικής τους εξειδίκευσης. Επιπλέον, τα ερευνητικά δεδομένα αυξάνουν με ιλιγγιώδη ρυθμό: έτσι, ακόμη και οι εξειδικευμένοι επιστήμονες αναγνωρίζουν περιορισμούς στην τρέχουσα γνώση τους και συχνά διαφωνούν για την καλύτερη προσέγγιση σε ερωτήματα δημόσιας υγείας που, ούτως ή άλλως, είναι από τη φύση τους διεπιστημονικά.

Συνεπώς, είναι πλέον αδήριτη η ανάγκη συντονισμένων δράσεων για ενίσχυση της εγγραματοσύνης της κοινωνίας σε θέματα βιολογίας και υγείας. Και εδώ δε μιλούμε για κατανόηση και ερμηνεία των τεκμηρίων, για τα οποία ακόμα και οι εξειδικευμένοι επιστήμονες διαφωνούν. Αναφερόμαστε αντίθετα στην εκπαίδευση σε πεδία της βιολογίας και της δημόσιας υγείας, όπως η παθογένεση και διασπορά μεταδιδόμενων νοσημάτων, οι συνέπειες μιας πανδημίας στην ανθρωπότητα, ακόμα και η ευαισθητοποίηση σε περιβαλλοντικά ζητήματα που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την υγεία του ανθρώπου. Γνώσεις που σχετίζονται με τη λήψη αποφάσεων σε ατομικό επίπεδο, όπως ο εμβολιασμός, ενδυναμώνουν τους πολίτες κάθε ηλικίας και οδηγούν σε καλές πρακτικές και αποφάσεις για την υγεία τους.

Η εγγραματοσύνη στη βιολογία και την υγεία θα αυξήσει τη συμμόρφωση των πολιτών στα απαραίτητα μέτρα υγιεινής, ενώ ταυτόχρονα θα τους επιτρέψει να διεκδικήσουν το δικαίωμα στην παροχή προληπτικής ιατρικής και περίθαλψης για καλύτερη ποιότητα  ζωής τόσο σήμερα όσο και μετά την πανδημία COVID-19.

* Η Αναστασία Χατζηδημητρίου είναι βιολόγος, Κύρια Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΙΝΕΒ | ΕΚΕΤΑ). Είναι επίσης υπεύθυνη της Τεχνικής Επιτροπής του Εθνικού Δικτύου Ιατρικής Ακριβείας στην Ογκολογία και της Εμβληματικής Δράσης για την αντιμετώπιση του SARS-CoV-2 και του Εργαστηρίου Γονιδιωματικής Επιτήρησης στη Β. Ελλάδα (ΙΝΕΒ, ΕΚΕΤΑ)