Η Μάγχη δεν ανήκει στα ψάρια της: πώς το Brexit διαμόρφωσε το έδαφος για την γαλλοβρετανική ένταση

Αν πιστέψουμε ορισμένες πηγές του διαδικτύου, η τελευταία σύγκρουση ανάμεσα στο βρετανικό και το γαλλικό πολεμικό ναυτικό ήταν στη διάρκεια των ναπολεόντειων πολέμων, όταν το βρετανικό ναυτικό κατάφερε να νικήσει το γαλλικό και η Βρετανία να κερδίσει τον Μαυρίκιο που μέχρι τότε ήταν γαλλική αποικιακή κτίση. Βέβαια, είχε προηγηθεί πέντε χρόνια  νωρίτερα η κρίσιμη βρετανική νίκη – υπό τον Λόρδο Νέλσον – στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ.

Βέβαια έκτοτε τα πράγματα βελτιώθηκαν και στη διάρκεια του 20^ου αιώνα τα δύο πολεμικά ναυτικά συνήθως πολέμησαν από την ίδια πλευρά.

Όμως, ναυτικές διαφορές με την έννοια των μεγάλων συγκρούσεων για τον έλεγχο των αποικιακών εμπορικών δρόμων μπορεί να μην υπάρχουν, αλλά υπάρχουν διαφορές που αφορούν θέματα αλιείας.

Το ιδιότυπο καθεστώς των Νήσων της Μάγχης

Οι Νήσοι της Μάγχης (ή, εάν προτιμάτε, οι Αγγλονορμανδικές Νήσοι) συγκεφαλαιώνουν από μόνες τους την περίπλοκη ιστορία που ενώνει τις δύο πλευρές της Μάγχης. Τμήμα του Δουκάτου της Νορμανδίας, βρέθηκαν να αποτελούν τμήμα της ευρύτερης επικράτειας του αγγλικού θρόνου μέσα από τη νορμανδική κατάκτηση.

Ωστόσο, δεν θα αποτελέσουν και ποτέ άμεσο τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Αντιθέτως, αποτελούν Κτήσεις του Βρετανικού Στέμματος, έχοντας στοιχεία αυτοκυβέρνησης, δική τους νομοθεσία και εκλογική διαδικασία. Όμως ως προς την άμυνα και την εξωτερική πολιτική εξαρτώνται από το Ηνωμένο Βασίλειο. Στο παρελθόν εκμεταλλεύτηκαν το ιδιαίτερο καθεστώς ουδετερότητας που είχαν και τους επέτρεπε να έχουν συναλλαγές με διάφορες πλευρές. Δεν ανήκαν ποτέ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έστω και εάν ανήκαν στην κοινή αγορά. Το ιδιαίτερο καθεστώς τους επέτρεψε στο Τζέρσεϊ να γίνει από τη δεκαετία του 1970 ένας φορολογικός παράδεισος.

Εκτός από όλα αυτά οι Νήσοι της Μάγχης έχουν και υφαλοκρηπίδα. Η δε οριοθέτησή της ήταν αποτέλεσμα ειδικής απόφασης του Διαιτητικού Δικαστηρίου το 1977-78, όπου είχαν προσφύγει Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία. Θα αποτελέσει μάλιστα και ένα από τα «δεδικασμένα» εάν ποτέ Ελλάδα και Τουρκία δοκιμάσουν να επιλύσουν τις μεταξύ τους διαφορές ενώπιον διεθνούς δικαιοδοτικού οργανισμού.

Η διαμάχη για τα δικαιώματα αλιείας στη Μάγχη

Τα νησιά αυτά εκτός όλων των άλλων ήταν και σημαντικοί ψαρότοποι και παραδοσιακά οι ψαράδες από τις κοντινές νορμανδικές ακτές τα επισκέπτονται.

Όσο η Βρετανία ήταν μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα πράγματα ήταν σχετικά απλά, γιατί ήταν εφικτό για τους Γάλλους ψαράδες να ψαρεύουν στην περιοχή. Όμως, με το Brexit τα πράγματα έγιναν πιο περίπλοκα.

Η συμφωνία για το Brexit προβλέπει ότι για κάποια χρόνια αλιευτικά χωρών της ΕΕ θα μπορούν να ψαρεύουν στα βρετανικά ύδατα, όμως σταδιακά το ποσοστό θα μειώνεται, ενώ ούτως ή άλλως θα αυξηθεί το ποσοστό των βρετανικών. Η μεταβατική περίοδος ορίστηκε μέχρι το 2026. Μετά από αυτό το ορόσημο η Μεγάλη Βρετανία έχει το δικαίωμα να αποκλείσει τα αλιευτικά της ΕΕ, ενώ η ΕΕ θα μπορούσε να απαντήσει με απαγορεύσεις στα βρετανικά αλιευτικά ή με αυξημένους δασμούς στα βρετανικά αλιεύματα. Εναλλακτικά, τα δύο μέρη μπορούν διαπραγματευτούν τους όρους της μεταξύ τους συμφωνίας για την αλιεία.

Τα δικαιώματα αλιείας έχουν μεγάλη σημασία και για τις δύο πλευρές όχι τόσο για οικονομικούς λόγους (η αλιεία αντιπροσώπευε το 2019 το 0,02% της βρετανικής οικονομίας) όσο για συμβολικούς αλλά και κοινωνικούς δεδομένης της σημασίας που έχει για τις παράκτιες κοινότητες που ζουν από την αλιεία. Ενδεικτικό πάντως της πολυπλοκότητας των ζητημάτων το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της αλιευτικής παραγωγής της Μεγάλης Βρετανίας καταλήγει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το Brexit δημιούργησε προβλήματα και στις βρετανικές εξαγωγές αλιευμάτων προς την ΕΕ.

Σε σχέση με τις Νήσους της Μάγχης η κατάσταση είναι λίγο πιο περίπλοκη. Όταν η Βρετανία αποχώρησε από την ΕΕ, αυτό συμπαρέσυρε και την ισχύ της Συμφωνίας του Κόλπου της Γκρανβίλ που είχε συναφθεί το 2000 ανάμεσα στη Βρετανία και την κυβέρνηση των Νήσων της Μάγχης και η οποία όριζε και τα δικαιώματα των γαλλικών αλιευτικών να ψαρεύουν έως και σε απόσταση τριών μιλίων από τις ακτές των νήσων.

Στο πλαίσιο της συμφωνίας ανάμεσα στη Μεγάλη Βρετανία και την ΕΕ και τη νέα συμφωνία για την αλιεία, συμφωνήθηκε ότι τα γαλλικά αλιευτικά θα μπορούν να ψαρεύουν στη ζώνη ανάμεσα στα έξι και τα δώδεκα ναυτικά μίλια από τις βρετανικές ακτές, αρκεί να μπορούν να αποδείξουν ότι ψάρευαν και στο παρελθόν σε αυτή την περιοχή.

Για τις Νήσου της Μάγχης τη συμφωνία ανέλαβαν να εξειδικεύσουν οι τοπικές κυβερνήσεις. Έτσι το Τζέρσεϊ ανακοίνωσε την περασμένη Παρασκευή τη λίστα με 41 γαλλικά αλιευτικά, μεγαλύτερα των 12 μέτρων που μπορούσαν να αποδείξουν ότι ψάρευαν τα προηγούμενα χρόνια, όπως και τα αλιεύματα για τα οποία δινόταν η άδεια. Τα μικρότερα αλιεύτηκαν απηλλάγησαν από την υποχρέωση να αποδείξουν ότι ψάρευαν και στο παρελθόν. Όμως 17 πλοία δεν έλαβαν τις σχετικές άδειες και όσα τις έλαβαν διαμαρτύρονται για τους επιπλέον περιορισμούς που έχουν επιβληθεί.

Η διαμαρτυρία των γάλλων ψαράδων κορυφώθηκε με την μαζική παρουσία αλιευτικών έξω από το Τζέρσεϊ υπό την επιτήρηση βρετανικών και γαλλικών πολεμικών πλοίων. Μια εικόνα πρωτόγνωρη με για την ΕΕ, αλλά όχι απαραίτητα για τη Βρετανία, εάν σκεφτούμε ότι στη δεκαετία του 1950 είχαν υπάρξει οι «πόλεμοι του γάδου» (το ψάρι που είναι το βασικό συστατικό για το fish and chips) με την Ισλανδία, όταν γίνονταν σχεδόν ναυμαχίες στα νερά του Ατλαντικού για τα δικαιώματα αλιείας.

Η συγκεκριμένη διαμαρτυρία των γάλλων ψαράδων πάντως έληξε ειρηνικά, αν και καθώς αποχωρούσαν τα γαλλικά πλοία ένα μέλος μιας ομάδας που αναπαριστά την πολιτοφυλακή του Τζέρσεϊ σε επετείους, ντυμένο με στολή του 18^ου αιώνα, έριξε μια (αβολίδωτη) βολή μουσκέτου προς τα γαλλικά πλοία.

Η γαλλική απάντηση βεβαίως θα πάρει τη μορφή απειλών για διακοπή της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στο Τζέρσεϊ, που λαμβάνει το 95% του ηλεκτρικού ρεύματος από υποθαλάσσιο καλώδιο το συνδέει με τις γαλλικές ακτές. Υπήρξαν μάλιστα και σχετικά φορτισμένες δηλώσεις της αρμόδιας υπουργού Ανικ Ζιραρντέν.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατηγόρησε πάντως τη Μεγάλη Βρετανία ότι με τη στάση της παραβιάζονται οι όροι της συμφωνίας για το Brexit, με τη βρετανική πλευρά να επιμένει ότι οι αρχές του Τζέρσεϊ κινήθηκαν εντός των ορίων της συμφωνίας.

Οι διαρκείς δυσκολίες του Brexit

Παρότι στη συγκεκριμένη διαμάχη είναι εμφανής και από τις δύο πλευρές η συμβολική φόρτιση – αρκεί να αναλογιστούμε ότι η κυβέρνηση Τζόνσον είχε κάθε λόγο να προχωρήσει σε επίδειξη «πατριωτισμού» σε μια ημέρα τοπικών εκλογών –, εντούτοις είναι άλλη μια ένδειξη των προβλημάτων που έχει αφήσει πίσω του το Brexit. Παρά την προσπάθεια που έγινε για την προκαταβολική επίλυση των διαφόρων προβλημάτων, είναι σαφές ότι διάφορα ζητήματα που στο παρελθόν μπορεί και να ρυθμίζονταν «αυτόματα» από το πλαίσιο του θεσμικού κεκτημένου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πλέον θα πρέπει να τυγχάνουν ειδικής και συγκεκριμένης διαπραγμάτευσης ανάμεσα στις δύο πλευρές. Και τέτοιες διαπραγματεύσεις, ειδικά όταν συνδυάζονται με ισχυρούς πολιτικούς συμβολισμούς (ενίοτε και υπολογισμούς), ποτέ δεν θα είναι εύκολες.