Έρευνες για θεραπευτικά εμβόλια για τους ιούς του HIV/AIDS και της ηπατίτιδας Β

Προληπτικό εμβόλιο κατά του HIV και θεραπευτικό κατά της ηπατίτιδας Β, αναζητούν τώρα οι ερευνητές στην προσπάθεια να εξαλείψουν τους δύο ιούς που έχουν δημιουργήσει εδώ και δεκαετίες δύο σοβαρά ζητήματα δημόσιας υγείας στον κόσμο.

Παράλληλος στόχος όμως παραμένει η ανακάλυψη μιας θεραπείας που θα εκριζώνει τον ιό, ξεχωριστά για την κάθε μία περίπτωση. Σε ότι αφορά τον HIV, η έρευνα επιστρατεύει διπλά CAR-T, κυτταρικές και γονιδιακές θεραπείες, καθώς και CRISPR και μονοκλωνικά αντισώματα, ενώ στην περίπτωση της ηπατίτιδας Β, το CRISPR, μικροπαρεμβατικό RNA και διάφορους άλλους παράγοντες που θα επιδρούν ανταγωνιστικά προς τον ιό.

Ως το 2025 περίπου 6 νέα φάρμακα αναμένεται να δώσουν θεραπευτική λύση στην ηπατίτιδα Β, αν και για τον HIV/AIDS δεν υπάρχει σαφές χρονοδιάγραμμα, παρότι πέντε μελέτες βρίσκονται ήδη σε φάση ΙΙΙ.

Και για τις δύο λοιμώξεις οι υπάρχουσες θεραπείες είναι αποτελεσματικές, όμως απαιτούν συνεχή και δια βίου λήψη των φαρμάκων.

Σε ότι αφορά τον HIV, πάνω από 2,3 εκατομμύρια έχουν προσβληθεί από τον ιό στην Ευρώπη, και καθώς έχει μετατραπεί σε χρόνια νόσο, στις μεγαλύτερες ηλικίες, οι φορείς παρουσιάζουν μεγαλύτερη νοσηρότητα σε σχέση με τους συνομιλήκους τους οι οποίοι δεν έχουν προσβληθεί από τον ιό. Έτσι το ετήσιο κόστος της νοσηλείας με αντιρετροϊκά φάρμακα, αλλά και για τις συννοσηρότητες, υπολογίζεται κατά μέσο όρο στα 9.000 ευρώ ανά ασθενή.

Για τον ιό, βρίσκονται σε εξέλιξη 239 κλινικές μελέτες, εκ των οποίων οι 100 στοχεύουν στην οριστική θεραπεία της λοίμωξης. Οι 16 αφορούν ευρεία εξουδετερωτικά αντισώματα, οι 10 θεραπευτικό εμβόλιο, άλλες 10 κυτταρικές θεραπείες, 13 μονοκλωνικά αντισώματα κλπ. Όμως πάνω από το 60% των κλινικών μελετών αυτών βρίσκονται σε πρώτα στάδια φάσεων Ι και ΙΙ. Παράλληλα, υπό ανάπτυξη είναι και καινούριες αντιρετροϊκές αγωγές.

Νέες τεχνολογίες

Η μελέτη των ευρέως εξουδετερωτικών αντισωμάτων στοχεύει στην εκπαίδευση του ανοσοποιητικού συστήματος να εκριζώνει τον HIV καθώς και τα προσβεβλημένα κύτταρα στα οποία κρύβεται ο ιός, ενώ γονιδιακές και κυτταρικές θεραπείες με αυτόλογα, γενετικά τροποποιημένα Τ κύτταρα στοχεύουν στην πρόληψη υποτροπής.

Τα εμβόλια, με τεχνολογία DNA, εισάγουν μια μικρή ποσότητα DNA του ιού στον ασθενή, για να προκαλέσουν μια απάντηση του ανοσοποιητικού του ασθενή, ώστε να πολεμήσει τα αποθέματα του HIV στον οργανισμό του ασθενή και να αποτρέψει την αναπαραγωγή του, στην περίπτωση διακοπής της αντιρετροϊκής αγωγής.

Τα μονοκλωνικά αντισώματα έχουν δείξει μέχρι στιγμής σε μελέτες φάσης ΙΙ, ότι κατάφεραν να περιορίσουν τον ιό στο 95% των συμμετεχόντων, τουλάχιστον για 16 εβδομάδες.

Η χρήση των CAR-Τ βρίσκεται σε προκλινικό στάδιο ακόμη και αναμένεται σύντομα να μπει σε κλινική μελέτη φάσης Ι. Στοχεύει στην ανάπτυξη Τ κυττάρων που θα εξαλείψουν τα προσβεβλημένα από τον ιό κύτταρα, θα συνεχίσουν να ζουν και να πολλαπλασιάζονται στον οργανισμό και θα αποτρέπουν την λοίμωξη με HIV. Για την οριστική θεραπεία, αναπτύσσονται δύο υποδοχείς χιμαιρικών αντιγόνων (CAR) σε ένα μόνο Τ κύτταρο. Το κάθε CAR  έχει μια πρωτεΐνη CD4 που στοχεύει τα προσβεβλημένα κύτταρα, καθώς και ένα πεδίο που ενεργοποιεί το κύτταρο να αυξήσει τις ανοσολογικές του λειτουργίες. Το πρώτο CAR ενισχύει την αναπαραγωγή των κυττάρων, ενώ το δεύτερο αυξάνει την ικανότητά τους να σκοτώνουν τα κύτταρα που έχουν προσβληθεί από τον HIV.

Η δεύτερη τεχνολογία αφορά το CRISPR, όπου χρησιμοποιεί σαν «ψαλίδι» ένα βακτηριακό ένζυμο που ονομάζεται Cas9 για να κόψει το DNA του ιού που έχει ενσωματωθεί στα κύτταρα που έχει προσβάλλει. Μέχρι στιγμής, το CRISPR κατάφερε να εξαλείψει το DNA του HIV σε ποσοστό 60-80% σε συνδυασμό με πολύ ισχυρή αντιρετροϊκή θεραπεία. Τώρα η διερεύνηση αφορά τη γονιδιακή τροποποίηση που σχετίζεται με κύτταρα εκτός στόχου, αποτελεσματική δράση στα προσβεβλημένα κύτταρα και άλλα ζητήματα ασφάλειας της υπό έρευνας θεραπεία.

Ηπατίτιδα Β

Η ηπατίτιδα Β έχει προσβάλλει περίπου 4,7 εκατ. Ευρωπαίους, πλήττοντας κυρίως στην οξεία της φάση άτομα ηλικίας 35-44 ετών, ενώ οι χρονίως πάσχοντες είναι ηλικίας 25-34 ετών. Το 25% των χρονίως πασχόντων, αναπτύσσουν κίρρωση του ήπατος ή καρκίνο, μειώνοντας δραστικά το προσδόκιμο επιβίωσης. Τα συστήματα υγείας επιβαρύνονται σε ετήσια βάση με 28 δισ. ευρώ για την περίθαλψη των ασθενών αυτών.

Η συχνότητα της νόσου στην οξεία της μορφή, έχει αρχίσει να μειώνεται τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας των εθνικών προγραμμάτων εμβολιασμού.

Οι υπάρχουσες θεραπείες για τη νόσο είναι ανεκτές από τους ασθενείς, όμως χρειάζεται η συνέχιση της αγωγής αυτής για όλη τους τη ζωή.

Σε ότι αφορά τις νέες τεχνολογίες για τη θεραπεία της οι 61 κλινικές μελέτες που βρίσκονται σε εξέλιξη, με τις προβλέψεις για το πρώτο εμβόλιο εντός του 2022. Οι 13 μελέτες αφορούν αναστολείς του πυρήνα του ιού, οι 10 θεραπευτικά εμβόλια, οι 9 γονιδιακή RNA θεραπεία κλπ.

Η τελευταία μάλιστα θεωρείται και η πιο πολλά υποσχόμενη θεραπευτική προσέγγιση, σε ότι αφορά την αναστολή της αναπαραγωγής του ιού, παρεμβαίνοντας με τέτοιο τρόπο που αναστέλλει το DNA του ιού.

Τα θεραπευτικά εμβόλια στοχεύουν στην ενεργοποίηση των Β και Τ κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, ώστε να απομακρυνθούν ή να θεραπευτούν τα προσβεβλημένα ηπατικά κύτταρα, χωρίς να καταστρέφονται τα κύτταρα – ξενιστές. Η έρευνα μελετά βελτίωση των αποτελεσμάτων σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, όπως οι αγωνιστές των υποδοχέων TLR-7 και TLR – 8, οι οποίοι έχει διαπιστωθεί ότι ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό και προάγουν την απάντηση του οργανισμού κατά του ιού. Οι παράγοντες αυτοί μεγιστοποιούν την ανοσία απέναντι στον ιό.

Οι αναστολείς του πυρήνα, στοχεύουν στο πρωτεϊνικό περίβλημα του ιού της ηπατίτιδας Β και πιθανολογείται ότι θα αποτελέσει λειτουργική θεραπεία.

Από τα νέα θεραπευτικά σχήματα δεν λείπει και το CRISPR, με στόχο να αδρανοποιήσει μονιμα το DNA του ιού HBV.

Τα οφέλη

Οι νέες αυτές θεραπείες υπόσχονται την απαλλαγή των ασθενών με HIV/AIDS ή ηπατίτιδα Β από χρόνιες συννοσηρότητες εξαιτίας της ασθένειάς τους, οι οποίες περιλαμβάνουν καρδιαγγειακά, νεφρικές νόσους, ασθένειες του κεντρικού νευρικού συστήματος, ηπατοπάθειες, παθήσεις των οστών, αλλά και καρκίνους. Ταυτόχρονα θα εξαλείψει το φόβο μετάδοσης των δύο νοσημάτων, αλλά και το στίγμα που συνεπάγονται οι συγκεκριμένες ασθένειες.

Αντίστοιχα θα μειώσει το οικονομικό βάρος στα συστήματα υγείας που τώρα καταβάλλουν 28 δισ. ευρώ για την ηπατίτιδα και άλλα 18 δισ. ευρώ για τον HIV, καθώς και άλλα 22 δισ. ευρώ που απαιτούνται για τη θεραπεία των ασθενειών που συνοδεύουν τις δύο λοιμώξεις. Με την επιστροφή τους δε, σε μια κανονική ζωή χωρίς νόσο, θα συμβάλλουν σε πρόσθετες εξοικονομήσεις άλλων 11,9 δισ. ευρώ.