Εμβόλια : Ο άγνωστος πόλεμος πίσω από τις πατέντες

Η δήλωση του αμερικανού προέδρου που εξέφρασε τη βούληση της κυβέρνησής του να στηρίξει την προσωρινή άρση των πατεντών για τα εμβόλια κατά της COVID-19, χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως ιστορική, καθώς δυνητικά θα ανοίξει τον δρόμο για τη μαζική παραγωγή εμβολίων από τρίτες χώρες. Η εκπρόσωπος των ΗΠΑ για θέματα εμπορίου, Κάθριν Τάι, επισήμανε βέβαια ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ συνεχίζει να υποστηρίζει σθεναρά την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά λόγω των έκτακτων συνθηκών της πανδημίας που επιτάσσουν έκτακτα μέτρα προτίθεται να λάβει μέρος στις διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.

Oι ΗΠΑ όπως και η ΕΕ, η Ελβετία, η Αυστραλία και το Ην. Βασίλειο είχαν αντιταχθεί στις αντίστοιχες προτάσεις που υπέβαλαν προς τον ΠΟΕ τον Οκτώβριο η Ινδία, η Νότια Αφρική κ.ά. και υποστήριξαν περίπου 100 χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Το αίτημά τους είναι εύλογο, καθώς σχεδόν έξι μήνες μετά τη χορήγηση του πρώτου – εκτός κλινικών δοκιμών  εμβολίου κατά της COVID-19, οι ανισότητες παραμένουν εξόφθαλμες. Οι κάτοικοι πλουσιότερων χωρών εμβολιάζονται μαζικά – πλέον και οι νεότεροι – την ώρα που σε δεκάδες αναπτυσσόμενες χώρες δεν έχουν εμβολιαστεί οι ευπαθείς και οι ηλικιωμένοι, ούτε καν οι υγειονομικοί.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η υγειονομική κρίση θα τελειώσει μόνο εφόσον ο ιός σταματήσει να κυκλοφορεί και να μεταλλάσσεται σε όλες τις χώρες του πλανήτη. Σε αυτή την κατεύθυνση στρέφεται και η πρόταση για άρση της πνευματικής ιδιοκτησίας των εμβολίων.

Θα έχει αποτέλεσμα η κίνηση;

Πρακτικά, οι πατέντες παρέχουν στις φαρμακοβιομηχανίες τα αποκλειστικά δικαιώματα παραγωγής των εμβολίων που ανέπτυξαν. Το καθεστώς προστασίας διαρκεί περίπου 20 χρόνια και καλύπτεται από τη συμφωνία TRIPS του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Οι υπέρμαχοι της άρσης υποστηρίζουν ότι οι παραγωγικές μονάδες που διαθέτουν τη σχετική υποδομή και την απαιτούμενη πιστοποίηση θα μπορούν να προχωρήσουν άμεσα στη μαζική παραγωγή εμβολίων και να καλύψουν τις ελλείψεις. Είναι όμως τόσο απλό; Κάθε άλλο, απαντούν οι ειδικοί. Ακόμη και αν η ολομέλεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου εγκρίνει την προσωρινή άρση της προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων, απαιτείται η μεταφορά τεχνογνωσίας, η εκπαίδευση του προσωπικού και βέβαια υπέρογκες επενδύσεις ώστε να προετοιμαστούν, εξοπλιστούν, επανδρωθούν και αδειοδοτηθούν τα εργοστάσια παραγωγής. Συνεπώς, θα απαιτηθούν πολλοί μήνες, αν όχι χρόνια, για να ξεκινήσει η μαζική παραγωγή εμβολίων.

Το συζητάει και η ΕΕ

H πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι η ΕΕ είναι έτοιμη να συζητήσει για το πώς η πρόταση των ΗΠΑ θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της κρίσης, αφήνοντας ουσιαστικό περιθώριο για αλλαγή στάσης. Το θέμα συζητήθηκε στην Κοινωνική Σύνοδο Κορυφής του Πόρτο. Θετικά εκφράστηκαν ορισμένα κράτη-μέλη όπως η Ισπανία, που επεσήμανε πάντως ότι η άρση της πατέντας είναι μεν ένα σήμα της «πορείας προς τα εμπρός», αλλά δεν είναι αρκετή για να εγγυηθεί τον εφοδιασμό των αναπτυσσόμενων χωρών. Διαλλακτική εμφανίστηκε και η Γαλλία, που μέχρι πρότινος απέκλειε την πρόταση κατά τις συζητήσεις στον ΠΟΕ.  Αλλα κράτη-μέλη εξέφρασαν ήδη τις αντιρρήσεις τους. «Οι περιοριστικοί παράγοντες στην παραγωγή εμβολίων είναι οι παραγωγικές ικανότητες και τα πρότυπα υψηλής ποιότητας και όχι τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας» δήλωσε εκπρόσωπος της γερμανικής κυβέρνησης, τονίζοντας ότι η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι πηγή καινοτομίας.

Επιφυλάξεις και ενστάσεις

Ο διευθύνων σύμβουλος της Pfizer Αλμπερτ Μπουρλά εξέφρασε την αντίθεσή του στην πρόταση Μπάιντεν, εξηγώντας ότι για την παραγωγή εμβολίων mRNA απαιτείται «τεχνογνωσία αιχμής» που προς το παρόν δεν διαθέτουν άλλα εργοστάσια ανά τον κόσμο, πλην αυτών που κατασκεύασε η εταιρεία του σε συνεργασία με την BioNTech. Υψηλόβαθμα στελέχη και λομπίστες της φαρμακοβιομηχανίας επισημαίνουν ότι τα προβλήματα στην παραγωγή των εμβολίων σχετίζονται με την οργάνωση των αλυσίδων εφοδιασμού, την πρακτική των χωρών που παράγουν εμβόλια να απαγορεύουν ή να εμποδίζουν τις εξαγωγές, αλλά πρωτίστως με τις ελλείψεις πρώτων υλών (όπως τα λιπίδια), αλλά και οι ειδικές σύριγγες, τα φίλτρα και τα φιαλίδια. Γεγονός είναι επίσης ότι τα εργοστάσια που έχουν τη δυνατότητα παραγωγής εμβολίων παράγουν ήδη (όπως το Ινστιτούτο Serum στην Ινδία) ή προετοιμάζονται (π.χ. τα ευρωπαϊκά εργοστάσια της Novartis ή της Sanofi που θα παράγουν εμβόλια των ανταγωνιστών τους).

Ναι από ΠΟΥ, όχι από Μπιλ Γκέιτς!

Τη δέσμευση της αμερικανικής κυβέρνησης χαιρέτισε άμεσα o επικεφαλής του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους, που έχει προ πολλού εκφράσει την υποστήριξή του στην άρση των πατεντών για τα συγκεκριμένα εμβόλια, τουλάχιστον για όσο διαρκεί η πανδημία. Η παγκόσμια συμμαχία εμβολίων GAVI που υποστηρίζεται από τον ΠΟΥ και χρηματοδοτείται από το Gates Foundation, την Παγκόσμια Τράπεζα και άλλους φορείς χαιρέτισε επίσης την πρωτοβουλία των ΗΠΑ. Ο ίδιος ο Μπιλ Γκέιτς πάντως πριν από λίγες ημέρες δήλωσε κατηγορηματικά αντίθετος στην πρόταση. «Αυτό που μας κρατάει πίσω δεν είναι η πνευματική ιδιοκτησία» είπε χαρακτηριστικά. «Δεν είναι ότι υπάρχει κάποιο ανενεργό εργοστάσιο παραγωγής που έχει λάβει έγκριση από κανονιστική αρχή και με μαγικό τρόπο παράγει ασφαλή εμβόλια».

Πολιτική σύγκρουση στην Αθήνα για την εξαγορά των πνευματικών δικαιωμάτων

Η ανακοίνωση της αμερικανικής κυβέρνησης αναζωπύρωσε την εγχώρια πολιτική διαμάχη για το ζήτημα. Κυβερνητικές πηγές τόνισαν ότι ο Πρωθυπουργός είχε προτείνει την εξαγορά των πατεντών από την ΕΕ ήδη από τον Μάιο του 2020, υιοθετώντας την πρόταση του καθηγητή Ηλία Μόσιαλου. Η αξιωματική αντιπολίτευση αντιτείνει ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης απέρριψε από το βήμα του Κοινοβουλίου τη σχετική πρόταση του Αλέξη Τσίπρα, ενώ επισημαίνει ότι οι ευρωβουλευτές της Νέας Δημοκρατίας καταψήφισαν τη σχετική πρόταση στο Ευρωκοινοβούλιο.

Θέση για το ζήτημα με άρθρο του στο «Βήμα» είχε πάρει την περασμένη εβδομάδα ο Κώστας Σημίτης, ο οποίος είχε επισημάνει τον καθοριστικό ρόλο που θα πρέπει να έχει ο ΠΟΥ σε ό,τι αφορά την παγκόσμια διάθεση των σκευασμάτων. Γεγονός είναι πάντως ότι σε αυτή τη φάση η ενδεχόμενη άρση των πατεντών δεν θα έχει αντίκρισμα στο εγχώριο εμβολιαστικό πρόγραμμα, καθώς αφορά μόνο τις χώρες που διαθέτουν ήδη παραγωγικές ικανότητες (Ινδία, Ν. Αφρική, Αίγυπτος κ.ά.). Η χώρα μας θα μπορούσε να διεκδικήσει μερίδιο της πίτας, αλλά όχι βραχυπρόθεσμα, καθώς παρά τη μεγάλη παραγωγική βάση της εγχώριας φαρμακευτικής βιομηχανίας, δεν διαθέτουμε μονάδα παραγωγής εμβολίων.

Οπως δήλωσε στο «Βήμα» ο Μάρκος Ολλανδέζος, επιστημονικός διευθυντής της Πανελλήνιας Ενωσης Φαρμακοβιομηχανίας, «υπό τις παρούσες συνθήκες, η παραγωγή εμβολίων COVID-19 βρίσκεται πέρα από τις δυνατότητες όχι μόνο της χώρας μας αλλά και πολλών άλλων ευρωπαϊκών χωρών», συμπληρώνοντας ότι θα απαιτούσε επενδύσεις σε υποδομές και εξοπλισμό της τάξης των τουλάχιστον 30 εκατ. ευρώ, αλλά και τη σύναψη συμφωνιών με τις εταιρείες που έχουν αναπτύξει τα εμβόλια για τη μεταφορά της πολύ εξειδικευμένης τεχνογνωσίας. «Εφόσον όλα αυτά εξασφαλίζονταν, ο απαιτούμενος χρόνος προκειμένου οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες να παράσχουν εμβόλια θα ήταν κατ’ ελάχιστο δύο χρόνια από την έναρξη του επενδυτικού προγράμματος» σημειώνει ο κ. Ολλανδέζος.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΒΗΜΑ