Νέο μήνυμα Στέιτ Ντιπάρτμεντ στην Τουρκία: Να μην καταστούν «γεωπολιτικά πιόνια» οι θρησκευτικοί θεσμοί

Οι θρησκευτικοί θεσμοί δεν πρέπει να καταστούν «γεωπολιτικά πιόνια» σχολίασε σχετικά με το Οικουμενικό Πατριαρχείο ο ανώτερος αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τις θρησκευτικές ελευθερίες Ντάνιελ Ναδελ. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στον Πέτρο Κασφίκη για το In.gr με αφορμή την ετήσια έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για της θρησκευτικές ελευθερίες, ο Αμερικανός αξιωματούχος εξέφρασε για ακόμα μια φορά την απογοήτευση της Ουάσιγκτον  για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Παράλληλα, διαμήνυσε ότι οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να πιέζουν τις αρχές της Τουρκίας για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά, «θα συνεχίσουμε να πιέζουμε την κυβέρνηση (της Τουρκίας) για να διασφαλίσουμε ότι η εκπαίδευση των κληρικών θα είναι ανεμπόδιστη».

Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με την Αγία Σοφία, καθώς στην αρχή είχατε υποστηρίξει τη θέση ότι η τουρκική κυβέρνηση πρέπει να ανακαλέσει την απόφαση της. Από ένα σημείο, όμως, και μετά σας ακούμε να μιλάτε απλώς για την ανάγκη να διασφαλιστεί η προσβασιμότητα στο μνημείο. Έχετε αλλάξει αυτή την αρχική σας θέση;

Θέλω να είμαι ξεκάθαρος. Απογοητευτήκαμε πολύ από την απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να αλλάξει το καθεστώς της Αγίας Σοφίας. Νομίζω ότι αυτό είναι ένα κτίριο που έχει εξαιρετική πολιτιστική σημασία για πολλούς ανθρώπους στην περιοχή αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι ένα κτήριο με μια τεράστια ιστορία. Και νομίζω ότι πρέπει να υπάρχει ευαισθησία ως προς τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η πρόσβαση με δεδομένο τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του πολιτιστικού μνημείου αλλά και της πολύπλοκης θρησκευτικής του ιστορίας. Έτσι, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το θέμα της Αγίας Σοφίας, νομίζω ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτό το κτίριο αντιπροσωπεύει ένα ανεκτίμητο έργο τέχνης.  Και η οπτική εικονογραφία είναι εκπληκτική και είναι σημαντική ως τμήμα μιας απτής πολιτιστικής κληρονομίας που αποτελεί κτήμα όλης της ανθρωπότητας. Είναι λοιπόν σαφές ότι η κυβέρνηση πρέπει να λάβει μέτρα για να διασφαλίσει ότι αυτή η εικονογραφία θα παραμείνει ανεπηρέαστη και ότι αυτός ο θησαυρός που ονομάζουμε Αγία Σοφία θα μπορέσει να παραμείνει προσβάσιμος σε όλους.

Με βάση, λοιπόν, αυτή την τοποθέτηση καταλαβαίνω ότι έχετε αλλάξει την αρχική σας θέση. Μπορείτε παρακαλώ να διευκρινίσετε ξεκάθαρα εάν ζητάτε ακόμα από την τουρκική κυβέρνηση να αποκαταστήσει το μουσειακό καθεστώς της Αγίας Σοφίας;

Νομίζω ότι εκφράσαμε σαφώς την απογοήτευση μας για αυτή την απόφαση. Δεν θα μπορούσα να πω κάτι περαιτέρω από αυτό. Από το ότι δηλαδή απογοητευτήκαμε από την απόφαση για την μετατροπή της σε τζαμί. Και τώρα πλέον το πραγματικό ζήτημα είναι η διασφάλιση της πρόσβασης και της ασφάλειας αυτού του ανεκτίμητου κτιρίου.

Η έκθεση περιγράφει μια σοβαρή κατάσταση στην Τουρκία, καθώς παραδέχεστε ότι η κυβέρνηση παραβιάζει τις θρησκευτικές ελευθερίες των κοινοτήτων που προστατεύονται από τη Συνθήκη της Λωζάνης. Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη για τις θρησκευτικές ομάδες που δεν περιλαμβάνονται στη Συνθήκη της Λωζάνης. Υπό αυτό το πρίσμα, σκοπεύετε να ορίσετε την Τουρκία ως «Χώρα Ιδιαίτερης Ανησυχίας» για τις θρησκευτικές ελευθερίες;

Σας ευχαριστώ για αυτή την ερώτηση. Και πρώτα από όλα, νομίζω ότι ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάσατε την έκθεση είναι σύμφωνος με τα στοιχεία που έχουμε δει. Οι θρησκευτικές κοινότητες που αναγνωρίζονται από τη Συνθήκη της Λωζάνης έχουν ορισμένα δικαιώματα, αλλά φυσικά, αυτά τα δικαιώματα δεν είναι διαθέσιμα σε κανέναν άλλον που βρίσκεται εκτός της Συνθήκης της Λωζάνης. Έτσι, όταν πρόκειται για άλλες θρησκευτικές μειονότητες, δεν υπάρχει καμία νομικά κατοχυρωμένη προστασία. Το θέμα για το εάν μια χώρα πρέπει να οριστεί ως «Χώρα Ιδιαίτερης Ανησυχίας» (Country of Particular Concern) ή πρέπει να συμπεριληφθεί στην «Λίστα Ειδικής Παρακολούθησης» (Special Watch List) είναι μια διαπίστωση που στηρίζεται στα διαθέσιμα δεδομένα και στα κριτήρια που θέτει ο νόμος. Δεν μπορώ, λοιπόν, να κάνω μια προεπισκόπηση της απόφασης που θα λάβει τελικά ο υπουργός. Ο νόμος απαιτεί από τον υπουργό να επανεξετάσει την κατάσταση σε κάθε χώρα. Έτσι, το κατώτατο όριο για την Ειδική Λίστα Παρακολούθησης είναι μια χώρα που έχει εμπλακεί σε σοβαρές παραβιάσεις της θρησκευτικής ελευθερίας. Σε αυτή την λίστα συμπεριλαμβάνονταν χώρες όπως η Ρωσία, η Κούβα και η Νικαράγουα. Στο υψηλότερο όριο βρίσκονται στη λίστα ιδιαίτερης ανησυχίας, η οποία συμπεριλαμβάνει χώρες που έχουν διαπράξει συγκεκριμένες παραβιάσεις των θρησκευτικών ελευθεριών. Έτσι, η διαφορά μεταξύ των δύο διαφορετικών ορισμών έχει να κάνει με τη διάκριση μεταξύ σοβαρών και ιδιαίτερα σοβαρών παραβιάσεων. Για παράδειγμα, στις «Χώρες Ιδιαίτερης Ανησυχίας» συμπεριλαμβάνονται η Βιρμανία, η Κίνα, η Βόρεια Κορέα, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και πολλές άλλες. Αυτά, λοιπόν, είναι τα όρια και τα κριτήρια, τα οποία καθορίζουν το ποιες χώρες θα συμπεριληφθούν στην κάθε λίστα.  Αλλά αυτή τη στιγμή, οι αποφάσεις δεν έχουν ληφθεί ακόμα.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι ένας θρησκευτικός θεσμός που διαδραματίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο ως μητέρα εκκλησία της Ορθοδοξίας, όπως για παράδειγμα εάν σκεφτούμε το θέμα της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Είναι επίσης ένας θεσμός που βρίσκεται υπό πίεση από την Ρωσία και την Τουρκία. Μπορούμε, λοιπόν, να περιμένουμε κάποια συγκεκριμένη πρωτοβουλία για την προστασία του Οικουμενικού Πατριαρχείου;

Δεν είμαστε σε θέση να παρέχουμε υποστήριξη σε συγκεκριμένους θρησκευτικούς παράγοντες. Η σημαντική αρχή είναι ότι οι θρησκευτικές κοινότητες πρέπει να είναι ελεύθερες να οργανώσουν τις υποθέσεις τους με τον τρόπο με τον όποιο κρίνουν κατάλληλο. Όσον αφορά τις κυβερνήσεις, πιστεύουμε ότι αυτές δεν πρέπει να διαδραματίζουν ρόλο είτε υποστηρίζοντας είτε εναντιώνοντας σε θρησκευτικούς παράγοντες ως προς τους στόχους τους. Αυτά είναι θέματα που ανήκουν σε αυτές τις θρησκευτικές κοινότητες για να αποφασίσουν. Είτε πρόκειται για τη κυβέρνηση των ΗΠΑ είτε για τη κυβέρνηση της Ρωσίας δεν πρέπει να υπάρχει παρέμβαση στις ανεξάρτητες θρησκευτικές κοινότητες επειδή υπάρχει ο φόβος να τις απονομιμοποιήσουμε ή να τις καταστήσουμε όργανα των πολιτικών μας. Και τίποτα από αυτά δεν θα ήταν δίκαιο. Έτσι, εστιάζουμε στο να διασφαλίσουμε ότι όλοι οι θρησκευτικοί παράγοντες θα έχουν τον χώρο για να πάρουν τις δικές τους αποφάσεις ώστε να μην καταστούν γεωπολιτικά πιόνια. Πρέπει να διατηρήσουν την αυτονομία τους. Αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι δεν θα συνεχίσουμε να μιλάμε για τα δικαιώματά τους. Και ξέρετε όταν πρόκειται για ένα ίδρυμα όπως η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, το οποίο έκλεισε πριν από 50 χρόνια,  θα συνεχίσουμε να πιέζουμε την κυβέρνηση (της Τουρκίας) για να διασφαλίσουμε ότι η εκπαίδευση των κληρικών θα είναι ανεμπόδιστη.