Diyanet: η ισχυρή κρατική θρησκευτική υπηρεσία που αξιοποιεί ο Ερντογάν

Την προσευχή για το Σεκέρ Μπαϊράμ (το Ιντ αλ-φιτρ)έκανε στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη την Πέμπτη 13 Μαΐου ο Αλί Ερμπάς, επικεφαλής της υπηρεσίας θρησκευτικών υποθέσεων της Τουρκίας, της διαβόητης Diyanet (Diyanet İşleri Başkanlığı – Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων). Και την έκανε κατά την οθωμανική παράδοση κρατώντας ένα γιαταγάνι.

Ο Αλί Ερμπάς είναι με μια έννοια ο ανώτατος Τούρκος θρησκευτικός λειτουργός και η κρατική υπηρεσία της οποίας ηγείται αποκτά όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα στην Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Με γιαταγάνι είχε εμφανιστεί ο Αλί Ερμπάς και κατά την τελετή του εκ νέου ανοίγματος της Αγίας Σοφίας τον περασμένο Αύγουστο, υποστηρίζοντας ότι το γιαταγάνι είναι μια οθωμανική παράδοση που κρατάει από την κατάκτηση της Πόλης και την πρώτη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Diyanet: μια υπηρεσία που γίνεται όλο και πιο ισχυρή

Η Diyanet είναι ένα κατεξοχήν δημιούργημα του Κεμαλικού κράτους με σκοπό ταυτόχρονα τον κρατικό έλεγχο των θρησκευτικών πραγμάτων αλλά και την προώθησε μιας ιδιαίτερης εκδοχή Ισλάμ που αποτέλεσε εξαρχής και τμήμα της αναδυόμενης Τουρκικής ιδεολογίας.

Όμως, πλέον η  Diyanet έχει γίνει ένας ιδιαίτερα σημαντικός φορέας μέσα στο πλαίσιο της τουρκικής κυβέρνησης. Ο προϋπολογισμός της φτάνει το 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια για το 2021 και τη φέρνει στη 13^η θέση ανάμεσα σε 40 φορείς του τουρκικού δημοσίου που χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Στο πρώτο τρίμηνο του 2021 η δαπάνη της ξεπέρασε αυτή άλλων υπουργείων όπως αυτά των Εξωτερικών, Τουρισμού, Βιομηχανίας, Διεθνούς Εμπορίου και Περιβάλλοντος.

Το 2020 το προσωπικό της Diyanet έφτασε τα 128.000 άτομα. Έχει υπό την ευθύνη της 90.000 τζαμιά σε όλη την Τουρκία και περίπου 20.000 κορανικές τάξεις. Επιπλέον οργανώνει προσκυνηματικές επισκέψεις στη Μέκκα για περίπου 125.000 Τούρκους πολίτες κάθε χρόνο. Παράλληλα, το Ίδρυμα Diyanet, που εκτός όλων των άλλων λαμβάνει και δωρέες, επίσης διαθέτει πανεπιστήμιο, εκδοτικό μηχανισμό αλλά και τηλεοπτικό κανάλι.

Ο Ερντογάν και προσπάθεια διαμόρφωσης μιας «ευσεβούς γενιάς»

Ο Αλί Ερμπάς, όταν ακόμη ήταν επικεφαλής του εκπαιδευτικού τμήματος της Diytanet είχε υποστηρίξει τη διαμόρφωση μιας «ευσεβούς γενιάς» στην Τουρκία. Σε ένα άρθρο του στο περιοδικό της Diyanet είχε υποστηρίξει:

«Χρειάζεται αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο τρόπο τις ευκαιρίες που είναι μπροστά μας για να αναθρέψουμε μια ευσεβή γενιά. Ο παρουσία σχεδόν 150.000 θρησκευτικών λειτουργών, εκατοντάδων χιλιάδων αποφοίτων, δασκάλων και μαθητών στα θρησκευτικά σχολεία (imam hatip), δεκάδων χιλιάδων αποφοίτων θεολογίας, διδασκόντων και φοιτητών και δεκάδων χιλιάδων εκπαιδευτών και σπουδαστών σε κορανικά μαθήματα […] όλα αυτά είναι μεγάλες ευκαιρίες».

Σημειώνουμε ότι στην Τουρκία ο αριθμός των θρησκευτικών σχολείων, όχι μόνο των ιδιωτικών σχολείων αλλά και των δημόσιων που έχουν φτάσει τα 1600 με 610.000 μαθητές, ενώ έχει ενισχυθεί και η θρησκευτική διάσταση και στα κανονικά σχολεία.

Η αναφορά αυτή σε μια ευσεβή γενιά αποτελεί τοποθέτηση και του ίδιου του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Μιλώντας το 2019 στην 70^η επέτειο της ίδρυσης της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Άγκυρας ο Ερντογάν έθεσε τον στόχο ως εξής:

«Θεού θέλοντος, μια ευσεβής νεολαία και μια ευσεβής γενιά θα ανατραφεί στα χέρια μας. Εάν πετύχουμε σε αυτό, δεν θα βλέπουμε, με τη βοήθεια του Θεού, ναρκομανείς και κλέφτες στα κέντρα των πόλεων, στους δρόμους και τις αγορές ή θα μειώσουμε ριζικά τον αριθμό τους. Δεν θα βλέπουμε αλκοολικούς. Γιατί; Γιατί μια ευσεβής γενιά θα γνωρίζει ότι με βάση το θρησκευτικό δόγμα το αλκοόλ απαγορεύεται. Έτσι δεν θα παρεκκλίνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Κάνοντας βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, πιστεύω ότι σε μια χώρα που υπάρχει μια ευσεβής γενιά όλες οι ηθικές αρχές θα πάρουν αμέσως μια ανοδική πορεία και ένα έθνος θα αναδυθεί  όπου ο ένας θα αγαπάει τον άλλο, όχι από συμφέρον, ή λόγω αξιώματος ή θέσης, αλλά από τον Θεό».

Καθόλου τυχαία το πρόσφατο 17ήμερο λοκντάουν που επέβαλε η τουρκική κυβέρνηση συνοδεύτηκε και από την απαγόρευση της πώλησης αλκοόλ, κίνηση που προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων.

Μια συγκεκριμένη ανάγνωση του Ισλάμ

Η Diyanet έχει κατηγορηθεί ότι στηρίζεται σε μια συγκεκριμένη ανάγνωση του Σουνιτικού Ισλάμ. Αυτό σημαίνει ότι αυτή η δημόσια υπηρεσία, που χρηματοδοτείται από το σύνολο των Τούρκων φορολογουμένων, στην πραγματικότητα δεν εκπροσωπεί το σύνολο των θρησκευτικών και δογματικών αναφορών των Τούρκων μουσουλμάνων.

Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, εάν αναλογιστούμε ότι την Τουρκία υπάρχει και μια σημαντική μειονότητα Αλεβιτών, που εκτιμάται ότι φτάνουν τα 14 εκατομμύρια. Οι Αλεβίτες, που στηρίζονται σε μια ανάγνωση του Ισλάμ διαφορετική από την σουνιστική και πιο κοντινή στο Σιιτικό Ισλάμ, εξακολουθούν να μην αναγνωρίζονται ως θρησκευτική κοινότητα από το Τουρκικό κράτος, με αποτέλεσμα να μην έχουν για παράδειγμα την οικονομική κρατική ενίσχυση που έχουν οι αναγνωρισμένες θρησκευτικές κοινότητες. Και βέβαια οι χώροι λατρείας του δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιοι, κάτι που δημιουργεί διάφορα προβλήματα.

Σημαντικός διεθνής ρόλος

Η Diyanet παίζει σημαντικό ρόλο και στην επιρροή πάνω στις τουρκικές μεταναστευτικές κοινότητες. Και αυτό γιατί στέλνει ιμάμηδες και στηρίζει θρησκευτικά ιδρύματα που παίζουν έναν ευρύτερο ρόλο στις κοινότητες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η DITIB (Diyanet İşleri Türk-İslam Birliği), η Τουρκο-ισλαμική Ένωση για τις Θρησκευτικές υποθέσεις, που δραστηριοποιείται ιδιαίτερα στη Γερμανία. Τα τζαμιά που έλεγχε η DITIB ήταν από τους βασικούς μηχανισμούς που αξιοποίησε το AKP για να έχει επιρροή στις τουρκικές μεταναστευτικές κοινότητες, παρότι μετά τη συνεργασία του με το εθνικιστικό MHP αξιοποιεί πλέον και τις διάφορες παραλλαγές οργανώσεων που αναφέρονται στην κληρονομιά των «Γκρίζων Λύκων».