Αντώνης Φωστιέρης: Στη ζωή δίνει ένταση η αόρατη απειλή του θανάτου

Μαθήτρια: Πώς και από πού εμπνευστήκατε τον τίτλο Πολύτιμη λήθη; Πολύτιμη λήθη με «η» και πολύτιμοι λίθοι με «οι» έχουν σχέση;

Διευθυντής (ποιητής και φιλόλογος Στάθης Κουτσούνης): Να σου πω, Αντώνη, ότι, όταν ανακοίνωσα στα παιδιά με ποιο βιβλίο θα ασχοληθούμε, σήκωσα κάποιον στον πίνακα για να γράψει τον τίτλο. Κι έγραψε χωρίς να προβληματιστεί, και συμφώνησαν και οι υπόλοιποι, πολύτιμοι λίθοι με «οι». Εσύ, όμως, παίζοντας με τις ομοηχίες, ανατρέπεις τα συνηθισμένα, δημιουργώντας παράλληλα αμφισημίες.

Φωστιέρης: Ο τίτλος του βιβλίου προήλθε, όπως ίσως το διαπιστώσατε, από ένα ποίημα όπου υπάρχει αυτή η φράση. Νομίζω ότι το πρόβλημα της μνήμης και της λήθης υπάρχει σε πολλά ποιήματα, και πάντα προσπαθώ ο τίτλος της συλλογής να στεγάζει όσο γίνεται περισσότερα ποιήματα. Να είναι μια ομπρέλα που από κάτω να μπαίνουν αν όχι όλα τα ποιήματα, τουλάχιστον ένας μεγάλος τους αριθμός. Άρα, υπάρχει μια νοηματική συνάφεια, μια αναγκαιότητα, δεν είναι απλώς ένα λεκτικό εύρημα. Και νομίζω ότι το πρόβλημα αυτό, δηλαδή της μνήμης και της λήθης, είναι ένα από τα βασικά που επανέρχονται μέσα στο βιβλίο. Πιστεύω ότι όλος ο πνευματικός μας πολιτισμός βασίζεται πάνω στη μονοκρατορία της μνήμης. Πιστεύουμε ότι το μόνο που έχει σημασία στη ζωή είναι αυτό το οποίο μπορούμε να το θυμόμαστε και να το ανακαλούμε. Ό,τι έχει υπάρξει στο παρελθόν αξίζει μόνο εάν το θυμόμαστε, είτε σε επίπεδο προσωπικής μνήμης είτε σε επίπεδο συλλογικής. Η ιστορία ενός λαού, ενός πολιτισμού, της ανθρωπότητας εντέλει τι είναι; Είναι η κορυφογραμμή από τα σημεία, από τα γεγονότα, από τις πράξεις, από τα πρόσωπα τα οποία θυμόμαστε. Ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης υφίστανται μέσα στην παγκόσμια ιστορία ή στην ιστορία της χώρας μας, επειδή έμειναν μέσα στη συλλογική μνήμη. Άρα, είμαστε προσανατολισμένοι αποκλειστικά και μόνο προς αυτό το οποίο συγκράτησε η μνήμη μέσα στους αιώνες, για οτιδήποτε άλλο υπήρξε δεν ξέρουμε ποια σημασία είχε πραγματικά. Αυτό αποτελεί μια τεράστια αδικία απέναντι σε οτιδήποτε ζήσαμε, σε οτιδήποτε ζήσανε γενεές επί γενεών και που στην πραγματικότητα αποτελεί την πλειονότητα των στοιχείων που απαρτίζουνε μια ζωή, μια βιογραφία. Ελάχιστα πράγματα από αυτά που έχουμε ζήσει μπορούμε να θυμηθούμε. Όμως, δεν είμαστε μόνο οι στιγμές ή τα γεγονότα που μπορούν να επανέλθουν στη μνήμη μας. Είμαστε ακόμα και αυτά τα οποία έχουμε ξεχάσει. Και αυτά που έχουμε ξεχάσει, πολλές φορές ίσως είναι πολυτιμότερα, γιατί είναι τα πιο ανθρώπινα στοιχεία, είναι αυτά τα οποία τα ζήσαμε χωρίς τη φιλοδοξία να είναι τόσο σημαντικά, ώστε να πρέπει να εγγραφούν ανεξίτηλα είτε στη μνήμη τη δική μας είτε στη μνήμη των άλλων. Η καθημερινότητά μας είναι το πιο πολύτιμο πράγμα, και είναι αυτό απ’ το οποίο δε μένουν παρά ελάχιστα ψήγματα. Επομένως, πραγματικά πιστεύω ότι η λήθη είναι πολύτιμη στη ζωή μας και συνειδητά επεδίωξα αυτή την ηχητική αμφισημία. Η λήθη συχνά είναι πολύτιμη όσο και οι πολύτιμοι λίθοι.

[…]

Μαθήτρια: Στα ποιήματά σας κάνετε συχνά αναφορά στο θάνατο. Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος γι’ αυτό; Ο τρόμος και η απειλή του θανάτου λειτουργούν γόνιμα στη γραφή;

Φωστιέρης: Το θέμα του θανάτου όντως έρχεται κι επανέρχεται, αλλά όχι μόνο σ’ αυτό το βιβλίο. Σ’ αυτό μάλιστα ίσως είναι λιγότερο έντονο, στα προηγούμενα βιβλία ήτανε πολύ πιο εμφανές. Όμως, αυτό έχει σχέση και με την αντίληψη που έχει κανείς ή που διαμορφώνει καθ’ οδόν για το τι είναι ποίηση, τι είναι γραφή, τι είναι λόγος. Δηλαδή, ή θα αντιμετωπίζεις την ποίηση σαν ένα βιωματικό, συναισθηματικό, ακόμα και διανοητικό αποταμίευμα ή θα θεωρήσεις ότι η ποίηση είναι ένας τρόπος για να ανατρέξεις στις υπαρξιακές και στις οντολογικές ρίζες του ανθρώπου. Έχει κάπου μια ωραία φράση ο Αριστοτέλης στο Περί ποιητικής που λέει: «φιλοσοφώτερον και σπουδαιότερον ποίησις ιστορίας εστίν· η μεν γαρ ποίησις μάλλον τα καθόλου, η δ’ ιστορία τα καθ’ έκαστον λέγει». Λοιπόν, πιστεύω ότι από τους βασικούς στόχους και τους σκοπούς της ποίησης είναι να ανιχνεύσει αυτό το φαινόμενο της ύπαρξης, της ζωής και του θανάτου. Υπάρχει ζωή γιατί υπάρχει ένα όριο, το όριο είναι δεδομένο, έστω και αν δεν ξέρουμε πότε θα επέλθει. Άρα, όλη η ζωή αποκτά μεγάλη σημασία και μεγάλη αξία, γιατί βρίσκεται υπό προθεσμία και υπό αίρεση. Η ζωή δεν εκτείνεται στο άπειρο, και αυτό που της δίνει ένταση είναι ακριβώς η αόρατη απειλή του θανάτου. Υπάρχει μια δαμόκλειος σπάθη η οποία κρέμεται πάνω από τον καθένα μας και η οποία από τη μια δημιουργεί τον πανικό του θανάτου, από την άλλη όμως είναι εκείνη που δίνει την πολύ μεγάλη αξία στην κάθε στιγμή της ζωής.

*Αποσπάσματα από συνομιλία που είχε ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης με το λυκειάρχη και μαθητές της Γ’ Λυκείου της Σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, με θεματικό άξονα την ποιητική συλλογή του πρώτου Πολύτιμη Λήθη (2003). Ο ποιητής είχε ανταποκριθεί στην πρόσκληση των μαθητών και είχε επισκεφθεί το σχολείο τους στις 26 Νοεμβρίου 2007, προκειμένου να ανταλλάξει μαζί τους απόψεις για την ποίηση και όχι μόνο.

Ο αμοργιανής καταγωγής Αντώνης Φωστιέρης, εκπρόσωπος της ποιητικής γενιάς του ’70, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 16 Μαΐου 1953.