Συνέδριο Λιβάνου: Η αντιπαράθεση δύο κόσμων

Την Τετάρτη 17 Μαΐου 1944, λίγους μήνες πριν αποτινάξει ο ελληνισμός το βαρύ ζυγό του κατακτητή, άρχισαν οι εργασίες του Πανελληνίου Συνεδρίου του Λιβάνου στο ξενοδοχείο Grand Hôtel Bois De Boulogne (έξω από τη Βηρυτό), με στόχο την επίτευξη της πολυπόθητης εθνικής ενότητας.

Πρωταγωνιστικό ρόλο στην αποκληθείσα Σύσκεψη του Λιβάνου, στην οποία κλήθηκαν να συμμετάσχουν οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις και οι εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις, διαδραμάτισε ο πρωθυπουργός της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης της Μέσης Ανατολής (η έδρα της ήταν το Κάιρο), Γεώργιος Παπανδρέου.

Οι προσκληθέντες στο Συνέδριο του Λιβάνου κλήθηκαν να συμβάλουν στη σύνταξη ενός «Εθνικού Συμβολαίου», που θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις μιας αναίμακτης απελευθέρωσης και θα καθιστούσε εφικτό το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Το ξενοδοχείο όπου έλαβε χώρα το Συνέδριο του Λιβάνου (πηγή: Γ.Γ. Επικοινωνίας – Γ.Γ. Ενημέρωσης)

Ποιοι ήταν οι σύνεδροι

Στο Συνέδριο του Λιβάνου έλαβαν μέρος οι ακόλουθοι αντιπρόσωποι:

Από το Κόμμα Φιλελευθέρων, οι Κωνσταντίνος Ρέντης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Γεώργιος Εξηντάρης και Γεράσιμος Βασιλειάδης.

Από το Λαϊκό Κόμμα, ο Δημήτριος Λόντος.

Από το Εθνικό Λαϊκό Κόμμα, ο Σπυρίδων Θεοτόκης.

Από το Προοδευτικό Κόμμα, ο Γεώργιος Σακαλής.

Από το Αγροτικό Δημοκρατικό Κόμμα, ο Αλέξανδρος Μυλωνάς.

Από την Ένωση Αριστερών Αγροτών Σοσιαλιστών, ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος.

Από το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος

Από το ΚΚΕ, ο Πέτρος Ρούσος, μέλος του ΠΓ της ΚΕ.

Από την ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), οι Αλέξανδρος Σβώλος (πρόεδρος), Άγγελος Αγγελόπουλος και Νικόλαος Ασκούτσης.

Από το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), οι Μιλτιάδης Πορφυρογένης και Δημήτριος Στρατής.

Από τον ΕΔΕΣ (Εθνικό Δημοκρατικό Ελληνικό Σύνδεσμο), οι Κομνηνός Πυρομάγλου, Σ. Μεταξάς και Αρ. Μεταξάς.

Από την ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση), ο Γεώργιος Καρτάλης.

Από τις Εθνικές Δυναμικές Οργανώσεις (εθνικιστικές οργανώσεις της Αθήνας), οι Κωνσταντίνος Βεντήρης και Αντώνιος Σταθάτος.

Τέλος, ο Φίλιππος Δραγούμης, πρώην υπουργός, ως ανεξάρτητος, και ο Στέφανος Σαράφης (στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ), ως συμβουλευτικό μέλος της αντιπροσωπείας ΚΚΕ – ΠΕΕΑ – ΕΑΜ.

Ο Στέφανος Σαράφης στο αεροδρόμιο του Καΐρου προ του Συνεδρίου του Λιβάνου (πηγή: ΕΛΙΑ)

Ο Κομνηνός Πυρομάγλου στο Λίβανο (πηγή: ΕΛΙΑ)

Η έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου

Ο Παπανδρέου ήταν εκείνος που κήρυξε την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου του Λιβάνου.

Στην εναρκτήρια ομιλία του αναφέρθηκε στα οκτώ σημεία του προγράμματος της κυβέρνησής του για την επίτευξη εθνικής ενότητας και επιτέθηκε με σφοδρότητα στο ΕΑΜ, κατηγορώντας το ότι επιχειρούσε να μονοπωλήσει την Αντίσταση και να εξοντώσει τους αντιπάλους του, με στόχο την κυριαρχία του μετά την Απελευθέρωση.

Ο Παπανδρέου τόνισε ότι, για να επιτευχθεί η εθνική ενότητα, ήταν απαραίτητο να εγκαταλείψει το ΕΑΜ τη χρήση βίας και να δεχτεί την αφομοίωση του ΕΛΑΣ από τον Εθνικό Στρατό.

Μάλιστα, ο Παπανδρέου ανέγνωσε στους συνέδρους επιστολή του Ανώτατου Στρατιωτικού Διοικητή Μέσης Ανατολής, ο οποίος ήταν σύμφωνος με τη δημιουργία Εθνικού Στρατού, που θα αντικαθιστούσε τις τότε ανταρτικές ομάδες.

Η διαδικασία αυτή δε θα έπρεπε να ελαττώσει την αντιστασιακή δραστηριότητα κατά των Γερμανών και θα έπρεπε να έχει την προηγούμενη έγκριση του Γενικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής.

Ο Εθνικός Στρατός θα ετίθετο υπό τις διαταγές της ελληνικής κυβέρνησης και υπό τις επιχειρησιακές διαταγές του Ανώτατου Στρατιωτικού Διοικητή Μέσης Ανατολής.

Ο Γεώργιος Καρτάλης σε διάλειμμα των εργασιών του Συνεδρίου του Λιβάνου (πηγή: ΑΣΚΙ)

Η στάση των συνέδρων

Οι αντιπρόσωποι του αστικού πολιτικού κόσμου (Κόμματος Φιλελευθέρων, Λαϊκού Κόμματος, Εθνικού Λαϊκού Κόμματος), του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ υποστήριξαν την καταγγελία Παπανδρέου περί των πολιτικών στόχων του ΕΑΜ.

Η αντιπροσωπεία των βουνών και του ΕΑΜικού κινήματος (ΚΚΕ, ΠΕΕΑ, ΕΑΜ) τήρησε κατ’ αρχήν αμυντική στάση: εξήγησε ότι στόχος της ήταν η επίτευξη εθνικής ενότητας και αρνήθηκε την ύπαρξη σκοτεινών σχεδίων αναφορικά με τη μεταπολεμική περίοδο.

Ο Πέτρος Ρούσος δεν παρέλειψε να υπογραμμίσει τον κυρίαρχο ρόλο του ΕΑΜ στην Αντίσταση, αποφεύγοντας όμως να απαντήσει στις εκτοξευθείσες κατηγορίες.

Από τη δική του πλευρά, ο Αλέξανδρος Σβώλος πήρε το λόγο μετά την ομιλία του Παπανδρέου και τις τοποθετήσεις των Σοφοκλή Βενιζέλου και Αλέξανδρου Μυλωνά.

Ο Σβώλος απάντησε στις αιτιάσεις του πρωθυπουργού κατά του αντιστασιακού κινήματος της Αριστεράς επιδεικνύοντας διαλλακτικότητα.

Ο Πέτρος Ρούσος, ο Αλέξανδρος Σβώλος και ο Στέφανος Σαράφης (εξ αριστερών) αναχωρούν για το Λίβανο

Το «Εθνικό Συμβόλαιο» του Λιβάνου

Το «Εθνικό Συμβόλαιο» του Λιβάνου, το οποίο υπέγραψαν εντέλει όλες οι πλευρές, καταδίκαζε το κίνημα της Μέσης Ανατολής ως έγκλημα κατά της πατρίδας και προέβλεπε τη δημιουργία Εθνικού Στρατού, ο οποίος θα ήταν απαλλαγμένος από κάθε κομματική επιρροή, θα ανήκε μόνο στην πατρίδα και θα εκτελούσε τις διαταγές της κυβέρνησης.

Επίσης, στο «Εθνικό Συμβόλαιο» γινόταν λόγος για κατάργηση της τρομοκρατίας στην ελληνική ύπαιθρο, αλλά και στις πόλεις, ενώ προβλεπόταν η απελευθέρωση της πατρίδας από κοινού μετά των συμμαχικών δυνάμεων, με απώτερο στόχο την εξασφάλιση της τάξης και της ελευθερίας του ελληνικού λαού.

Στο Λίβανο συμφωνήθηκε και ο συσχετισμός δυνάμεων στην κυβέρνηση, τα υπουργεία δηλαδή που θα έπαιρνε κάθε πλευρά, ενώ το πολιτειακό ζήτημα παρέμενε εκκρεμές, όπως και η διάρκεια του βίου της κυβέρνησης.

Η Αριστερά (ΚΚΕ, ΠΕΕΑ, ΕΑΜ), παρά την έντονη κριτική που ασκήθηκε αρχικά στο Σύμφωνο του Λιβάνου από πλευράς της ηγεσίας των βουνών και πολλών στελεχών της, δέχτηκε τη συμμετοχή της στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας περιορίζοντας τις αντιρρήσεις της στο πρόσωπο του Γεωργίου Παπανδρέου ως πρωθυπουργού (τελικά, και αυτές οι αντιρρήσεις της κάμφθηκαν).

Συνάντηση των Γεωργίου Παπανδρέου, Αλέξανδρου Σβώλου και Άγγελου Αγγελόπουλου στο περιθώριο του Συνεδρίου του Λιβάνου