Ενδημικό φυτό της Ελλάδας συνελήφθη να το παίζει ψόφιος κοριός

Η Αριστολοχία η μικρόστομη, είδος που απαντά αποκλειστικά στην Ελλάδα, είναι το πρώτο γνωστό φυτό που μιμείται την μυρωδιά ψόφιων εντόμων, αποκαλύπτει διεθνής μελέτη που εξέτασε δείγματα από την Αθήνα και την Πελοπόννησο.

Το κόλπο επιτρέπει στο φυτό να παγιδεύει μυγάκια και να τα εκμεταλλεύεται για να επικονιαστεί, αναφέρουν οι ευρωπαίοι ερευνητές στην επιθεώρηση Frontiers in Ecology and Evolution.

Οι μύγες παραμένουν παγιδευμένες στο άνθος μέχρι να ολοκληρωθεί η επικονίαση, οπότε απελευθερώνονται σώες και αβλαβείς.

Το παράξενο αλλά ευρέως διαδεδομένο είδος, με την επιστημονική ονομασία Aristolochia microstoma, ειδικεύεται στην παραπλάνηση μυγών του γένους Megaselia, οι οποίες αναζητούν νεκρά έντομα για να αποθέσουν μέσα τους τα αβγά τους.

«Δείξαμε ότι τα άνθη της A.microstoma εκπέμπουν ένα ασυνήθιστο μείγμα πτητικών ενώσεων που περιλαμβάνει αλκυκπυραζίνες, ουσίες που σπάνια παράγονται από φυτά» λέει ο Στέφαν Ντέτερλ του Πανεπιστημίου του Σάλτσμπουργκ στην Αυστρία.

«Το γένος Aristolochia περιλαμβάνει πάνω από 550 είδη σε όλο τον κόσμο, ειδικά στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές» αναφέρει ο Κρίστοφ Νάινχους, υπεύθυνος για μια από τις μεγαλύτερες συλλογές αριστολόχιας στον κόσμο στον Βοτανικό Κήπο του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Δρέσδης στη Γερμανία.

Όπως εξηγεί ο ερευνητής, άλλα είδη αριστολόχιας ακολουθούν περίπου την ίδια στρατηγική, εκπέμπουν όμως οσμές που παραπέμπουν όχι σε νεκρά έντομα αλλά σε μεγαλύτερα ζώα ή κόπρανα.

«Τα ευρήματα υποδεικνύουν πως πρόκειται για την πρώτη γνωστή περίπτωση φυτού που ξεγελά τους επικονιαστές μυρίζοντας σαν νεκρά και σάπια έντομα, αντί σαν ψόφια σπονδυλόζωα» επισημαίνει ο Ντέτερλ.

Παγίδα

Η τακτική παραπλάνησης που εφαρμόζουν πολλά είδη Aristolochia δεν είναι σπάνια στο φυσικό βασίλειο: περίπου 4 με 6 τοις εκατό όλων των ανθοφόρων φυτών χρησιμοποιούν οσμές, χρώματα ή άλλα ερεθίσματα για να προσελκύσουν επικονιαστές, χωρίς τελικά να τους προσφέρουν νέκταρ ή άλλα ανταλλάγματα για τις υπηρεσίες τους.

Τα άνθη της Αριστολοχίας της μικρόστομης θυμίζουν καμπανάκια με στρογυλλεμένες άκρες, και συνήθως απλώνονται οριζόντια στο έδαφος, μισοθαμμένα ανάμεσα σε πέτρες και πεσμένα φύλλα. Η μυρωδιά ψόφιων εντόμων είναι αισθητή αν κανείς πλησιάσει αρκετά τα άνθη, λένε οι ερευνητές.

Όταν τα μυγάκια μπαίνουν στο άνθος καθοδηγούνται από μκροσκοπικά τριχίδια σε έναν θάλαμο όπου κρύβονται τα αναπαραγωγικά όργανα του φυτού, θηλυκά και αρσενικά. Τα θηλυκά ωριμάζουν νωρίτερα από τα αρσενικά προκειμένου να αποφεύγεται η αυτογονιμοποίηση.

Παγιδευμένα στον εσωτερικό θάλαμο, τα έντομα αρχικά γονιμοποιούν τα θηλυκά όργανα του άνθους με τη γύρη που μεταφέρουν πάνω τους. Μετά τη γονιμοποίηση των θηλυκών οργάνων, οι αρσενικοί στήμονες ωριμάζουν και ρίχνουν τη γύρη τους πάνω στον ανυποψίαστο επισκέπτη. Τελικά, τα τριχίδια που μπλοκάρουν την είσοδο του άνθους μαραίνονται, οπότε τα μυγάκια είναι ελεύθερα να αποχωρήσουν και να μεταφέρουν τη γύρη στο επόμενο φυτό.

Ανάλυση οσμών

Οι ερευνητές μελέτησαν δείγματα αριστολοχίας από τρεις τοποθεσίες στην Ελλάδα, μία δυτικά της Αθήνας και δύο στην Πελοπόννησο. Τα 1.457 άνθη που συνέλεξαν (το 72% βρισκόταν στη φάση ωρίμανσης των θηλυκών σεξουαλικών οργάνων) έκρυβαν στο εσωτερικό τους 248 αρθρόποδα, από μύγες και κολέμβολα μέχρι σαρανταποδαρούσες. Γύρη βρέθηκε μόνο σε μύγες του γένους Megaselia, ένδειξη ότι αυτοί είναι οι φυσικοί επικονιαστές του φυτού.

Στη συνέχεια, η ερευνητική ομάδα ανέλυσε την οσμή των λουλουδιών με τις τεχνικές της αέριας χρωματογραφίας και της φασματοσκοπίας μάζας. Η ανάλυση αποκάλυψε την παρουσία 16 ενώσεων, ορισμένες από τις οποίες ήταν ολιγοσουλφίδια που μυρίζουν αποσύνθεση, γνωστά και από άλλα είδη φυτών.

Η Αριστολοχία η μικρόστομη βρέθηκε να ξεχωρίζει επειδή παράγει και την ουσία 2,5-διμεθυλπυραζίνη, η οποία μυρίζει σαν μαγειρεμένο ρύζι ή καβουρδισμένα φιστίκια, ανιχνεύεται όμως και σε σκαθάρια που αποσυντίθενται καθώς και στα ούρα των τρωκτικών. Ελάχιστα άλλα είδη παράγουν τη συγκεκριμένη ουσία, ένδειξη ότι πρέπει να χρησιμεύει σε κάτι συγκεκριμένο στην περίπτωση της αριστολόχιας.

«Δείξαμε ότι τα άνθη της A.microstoma εκπέμπουν ένα απλό αλλά άκρως ασυνήθιστο μείγμα οσμών που περιλαμβάνει την 2,5-διμεθυλπυραζίνη, ένα μόριο που δεν υπάρχει ούτε στα νεκρά σπονδυλόζωα ούτε στα κόπρανα, ανιχνεύεται όμως σε νεκρά σκαθάρια» λένε οι ερευνητές.

Το συμπέρασμα είναι ότι το φυτό δεν προσελκύει μυρμήγκια, όπως πρότειναν προηγούμενες μελέτες για το θέμα, βασιζόμενες στο γεγονός ότι τα άνθη βρίσκονται στο επίπεδο του εδάφους.

Όπως φαίνεται, ακόμα και η ασυνήθιστη θέση των λουλουδιών εξυπηρετεί το σχέδιο παραπλάνησης, λένε οι ερευνητές αφού τα μυγάκια του γένους Megaselia αναζητούν νεκρά έντομα στο χώμα, κάτω από φύλλα και ανάμεσα σε πέτρες.