23.04.1984: Μια φωτογραφία, μια ιστορία. Η ανάμνηση και το χρέος

Η ημέρα εκείνη, στο απέριττο και συμπαθητικό διαμέρισμα της οδού Δημ. Σούτσου 17, κοντά στην πλατεία Μαβίλη, ήταν και η πρώτη σφραγίδα της συμφιλιωτικής-με πρωτοβουλία του γράφοντος αυτό το σημείωμα-συνάντησης των άλλοτε θανάσιμων αντίπαλων πολέμαρχων του τραγικού Εμφυλίου Πολέμου 1946-1949: Του τότε στρατηγού, Α’ ΓΕΣ και αρχηγού των Ριμινιτών Θρασύβουλου Τσακαλώτου, που ήταν επικεφαλής του κυβερνητικού στρατού, στις κυβερνήσεις Κ. Τσαλδάρη-Θ. Σοφούλη. Από την άλλη πλευρά, του επικεφαλής των ανταρτικών δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού και πρωθυπουργού της αντίπαλης αριστερής κυβέρνησης, δηλαδή του καπετάν Μάρκου Βαφειάδη.

Η συνάντηση αυτή στην κατοικία του Τσακαλώτου, έδωσε σάρκα και οστά στην πρωτοβουλία του Ανδρέα Παπανδρέου, που ως πρωθυπουργός της χώρας, το 1982-1983, άνοιξε το δρόμο για την παλιννόστηση πάνω από 50.000 Ελλήνων πολιτικών προσφύγων, από τις χώρες του ανατολικού κομμουνιστικού μπλοκ. Η ίδια αυτή πρωθυπουργική πρωτοβουλία επισημοποίησε και την ευεργετική, για την κοινωνική συνοχή μας, αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, ως προέκταση του ηρωικού έπους του 1940, στο αλβανικό μέτωπο κατά του μουσουλινικού φασισμού, δηλαδή της λαϊκής αναμέτρησης και με τη ναζιστική θηριωδία.

Της συνάντησης αυτής είχε προηγηθεί από το δογματικό σκέλος της φιλοσταλινικής αριστεράς το ερώτημα: «Με ποια μούτρα και με ποιο σθένος ο «μοναρχοφασίστας» Τσακαλώτος θ’ αντικρύσει τον αρχηγό του ΕΛΑΣ Μακεδονίας και μετέπειτα επικεφαλής του αριστερού Δημοκρατικού Στρατού Μάρκο Βαφειάδη»;

Με την ίδια περίπου διχαστική προκατάληψη, η ακροδεξιά και κατευθυνόμενη από τον φιλοδικτατορικό παρακρατικό ΙΔΕΑ πτέρυγα της συντηρητικής παράταξης, παρουσίαζε τον Βαφειάδη ως μίασμα του … εθνικού κορμού.

Ο Μάρκος Βαφειάδης σε επανειλημμένες συνεντεύξεις του προς τον Πέτρο Μακρή, για την «Ελευθεροτυπία», διεκτραγωδούσε τις διαφωνίες του για την άρνηση του Νίκου Ζαχαριάδη να συνθηκολογήσει με τα κυβερνητικά στρατεύματα, για τον τερματισμό της εμφύλιας τραγωδίας.

Όμως η μέγιστη πλειοψηφία τόσο του πολιτικού κόσμου, αλλά και της ελληνικής κοινωνίας, αυτής της περιόδου, αντιπαρερχόταν με καταφανή αδιαφορία τους ποικίλους μπαμπούλες και τα μεταφυσικά αποτρόπαια (ταμπού) αυτού του ανεπίκαιρου και γεμάτου από τις ναφθαλίνες και τη φορμόλη της πολιτικής Ιερής Εξέτασης, Διχασμού.

Στόχος της συμφιλιωτικής αυτής πρωτοβουλίας ήταν όχι μόνο ν’ απομυθοποιήσει τις κραυγές και τις κατάρες αμφοτέρων, των εκδήλως αντιδημοκρατικών και διαλυτικών κατά της κοινωνικής συνοχής, άκρων. Αλλά και ν’ αναπροσανατολίσει, ιδίως τις νεότερες γενιές, στον δυναμισμό μιας ειρηνικής συνύπαρξης, κατά το παράδειγμα της κατοπινής Κοινής Αγοράς της ΕΟΚ και της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με πρωτεργάτες αυτού του ειρηνιστικού άθλου τους Κονραντ Αντενάουερ (Γερμανία), Γιόζεφ Μπεχ (Λουξεμβούργο), Ουίνστον Τσώρτσιλ (Βρετανία), Αλσίντε ντε Γκάσπερι (Ιταλία), Ούρσουλα Χίρσμαν (Γερμανία), Ζαν Μονέ (Γαλλία), Ρομπέρ Σουμάν (Γαλλία), Πωλ Ανρί Σπάακ (Βέλγιο), Αλ Τιέρο Σπινέλι (Ιταλία), Σιμόν Βέιλ (Γαλλία), κ.α.

Και τώρα επιστροφή στο διαμέρισμα της οδού Δημ. Σούτσου 17. Στην κατοικία αυτή του μακαρίτη Τσακαλώτου, ο οποίος ως Α’ ΓΕΣ ήταν ο ιδρυτής του οικοδομικού συνεταιρισμού του Ελληνικού στρατού, που ήταν και ο θεμέλιος λίθος του πρότυπου πολεοδομικά και χωροταξικά Οικισμού Παπάγου.

Ο Τσακαλώτος λοιπόν αποποιήθηκε το μερίδιό του, στον οικισμό αυτό, υπέρ του συνόλου των συναδέλφων του, περιοριζόμενος στο ιδιόκτητο διαμέρισμα της οδού Δημ. Σούτσου…

Τα διδάγματα και το χρέος

Η προσωπική γνώμη του γράφοντος, για την ποιότητα του χαρακτήρα και των δύο αντίπαλων πολέμαρχων της Εμφύλιας τραγωδίας 1946-1949 είναι ότι:

• Ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος αλλά και ο Μάρκος Βαφειάδης δεν έφεραν αντίρρηση τόσο στις πολιτικές όσο και στις δημοσιογραφικές πρωτοβουλίες και διαβουλεύσεις, για αμοιβαία συνθηκολόγηση, ειρήνευση και αμνήστευση, από τους πρωθυπουργούς Θεμιστοκλή Βενιζέλο, Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, ενδεχομένως και Θεμιστοκλή Σοφούλη, από τον πολιτικό κόσμο.

Ο αμερικανός δημοσιογράφος Τζορτζ Πολκ σε φωτογραφικό στιγμιότυπο με την Ελληνίδα σύντροφό του. Δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη στην προσπάθειά του να βοηθήσει τον αριστερό Δημοκρατικό Στρατό σε συνθηκολόγηση με τα κυβερνητικά στρατεύματα στην περίοδο της πρωθυπουργίας Σοφούλη-Τσαλδάρη. Δεν διευκρινίστηκε ποιοι τον δολοφόνησα, όμως η ιστορική έρευνα αποδίδει τη δολοφονία πιθανόν στην Intelligence Service.

Στο χώρο της διεθνούς δημοσιογραφίας οι διακεκριμένοι αμερικανοί δημοσιογράφοι Σάυρους Σουλτσμπέργκερ και Τζορτζ Πολκ δεν δίστασαν να έρθουν σε επαφή ακόμα και με το αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού. Ο μεν Σουλτσμπέργκερ στη συνάντησή του με τον Νίκο Ζαχαριάδη αντιμετώπισε κοφτή την άρνησή του και του ξεκαθάρισε ότι εάν νικήσει ο Δημοκρατικός Στρατός τόσο ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος όσο και οι αντίπαλοι της Δεξιάς, Κεντροδεξιάς και Κεντροαριστεράς θα περάσουν από στρατοδικείο. Όμως ο Τζορτζ Πολκ δολοφονήθηκε όπως προκύπτει από δημοσιογραφικές έρευνες από ξένους πράκτορες που αντιπροσώπευαν κράτη που οδήγησαν τις ελληνικές αντίπαλες δυνάμεις στην αλληλοσφαγή.

Το τελικό συμπέρασμα από την γρήγορη αυτή αναδρομή, στις τραγικές αυτές σελίδες της Ελλάδας του 1946-1949, είναι ότι εάν η χώρα μας δεν ακολουθούσε τον ολισθηρό δρόμο της αλληλοσφαγής θα ήταν την επομένη της λήξης του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου (1945) μία από τις πιο ευνομούμενες, κυρίαρχες και στην πρώτη γραμμή μιας πολλαπλής ανάπτυξης χώρα της Δυτικής Ευρώπης.

Ευτυχώς, η μεταδικτατορική περίοδος (1974 μέχρι σήμερα), με την αναγνώριση του ΚΚΕ από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και της Εθνικής Αντίστασης αλλά και με την παλιννόστηση των πολιτικών προσφύγων, με πρωτοβουλία του Ανδρέα Παπανδρέου, όσο και με το νόμο για την άρση των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου, και παρά τα ελάχιστα πλέον τραύματα από τις παλαιές εμφυλιοπολεμικές ψυχώσεις η χώρα μας βαδίζει με σταθερότητα σε ένα καλύτερο μέλλον.