Από γκαρσόνια οικοδεσπότες

Κατέπλευσε προχθές στη Ρόδο το πρώτο κρουαζιερόπλοιο. Το προϋπάντησαν οι Ροδίτες εν χορδαίς και οργάνοις, με συγκροτήματα παραδοσιακών χορών. Επρόκειτο προφανώς για στιγμές συγκινησιακά φορτισμένες. Προοιωνίζονταν το τέλος της πανδημίας, την ανάσταση τού τουρισμού ύστερα από τη μαύρη, την καταστροφική σεζόν του 2020.

Κάποιες κυρίες στην Αθήνα σήκωσαν το φρύδι. Τους λοιδόρησαν. Τους αποκάλεσαν ιθαγενείς, που ξεβρακώνονται μπροστά στους ξένους ελπίζοντας σε χάντρες και σε καθρεφτάκια. Που κάνουν – λέει – μασκαριλίκια, μασκαριλίκια χαρακτήρισαν τα δημοτικά τραγούδια και τις πατροπαράδοτες φορεσιές, τον εθνικό λαϊκό μας πολιτισμό.

Καμία σημασία δεν θα άξιζε στις κυρίες με το σκουριασμένο μυαλό, με τη μουχλιασμένη ψυχή. Εάν ο χολερικός τους λόγος δεν εδραζόταν σε μια αντίληψη η οποία στοιχειώνει πάρα πολλούς Ελληνες, δεκαετίες τώρα. Οτι τουρισμός σημαίνει ξεπούλημα. Πως το να υποδέχεσαι και να φιλοξενείς και να περιποιείσαι έναντι αμοιβής τον ξένο σε καθιστά δουλοπρεπή. Εξωνημένο. Ανάξιο των προγόνων σου, οι οποίοι με αίμα απελευθέρωσαν ό,τι εσύ νοικιάζεις ή πουλάς.

Αναγνωρίζω στον Ανδρέα Παπανδρέου εξαιρετικά χαρίσματα. Μία μοναδική -πάνω από όλα – αίσθηση της ιστορικής αναγκαιότητας, ένα αξεπέραστο ταλέντο να οσμίζεται τους καιρούς. Του πιστώνω πολλά. Του χρεώνω λιγότερα. Κι ανάμεσα σε εκείνα, στα μείον του, την περιβόητη φράση «δεν θα καταντήσουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης».

Κι όταν την είπε, τη δεκαετία του 1970, χωρούσε αποστομωτικός αντίλογος. Τι προτιμότερο άραγε; Να λιώνουμε, εργάτες, στις φάμπρικες της Γερμανίας και στου Βελγίου τις στοές ή να σερβίρουμε στην ταβέρνα του χωριού μας; Να ιδρώνουμε τα χερσοχώραφα, να στίβουμε την πέτρα στις Κυκλάδες ή να χρεώνουμε μια διανυκτέρευση στον ανεμόμυλο όσο σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο; Να νοθεύονται τα ήθη μας από την επαφή με τους τουρίστες ή να παραμένουν «αμόλυντα», άτεγκτα, κάργα πατριαρχικά και αιμομεικτικά ενίοτε; Διαβάζοντας τη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη, που κονιορτοποιεί την ηθογραφία, αντιλαμβάνεσαι τι σήμαινε η καθημερινότητα στην «αγνή» ύπαιθρο. Ιδίως για τους θέσει αδύναμους, τους ξωμάχους, τις γυναίκες…

Καθόμουν, πρόπερσι, με έναν γάλλο φίλο, σε μια ταράτσα στον Κεραμεικό. «Πώς νομίζεις ότι γλιτώσατε τα χειρότερα» με ρωτάει «μετά το δημοψήφισμα του 2015; Γιατί δεν σας εγκατέλειψαν οι ευρωπαίοι εταίροι στη μοίρα σας, να νιώσετε στο πετσί σας τι σήμαιναν οι μαγκιές του Βαρουφάκη; Οι θεωρίες για τη «νέα δραχμή»; Πόσο φίλος σας ήταν ο Πούτιν;». «Επειδή έκανε ο Τσίπρας κωλοτούμπα;». «Δεν αρκεί…». «Λόγω της γεωπολιτικής μας θέσης;». «Ελήφθη ασφαλώς υπόψη. Το πιο κρίσιμο ωστόσο δες το, προσκύνησέ το, ολόφωτο, απέναντί σου!». Και μου δείχνει την Ακρόπολη.

«Μία ισομεγέθης και ισοδύναμη στρατηγικά χώρα θα πλήρωνε στο ακέραιο τα καμώματα που οδήγησαν στη χρεωκοπία το 2010. Και τα μετέπειτα καραγκιοζιλίκια. Οχι η Ελλάδα. Σε αυτόν τον βράχο, σε αυτά τα πανέμορφα ερείπια αντικρίζει η Δύση την κοιτίδα της. Την αρχή της.

Από τον Λόρδο Μπάιρον μέχρι τον Γκυστάβ Φλωμπέρ κι από τον Πάτρικ Λι Φέρμορ μέχρι τον Λέοναρντ Κοέν, τα πλέον προικισμένα, τα πλέον ανήσυχα παιδιά κάθε γενιάς ταξίδευαν εδώ. Ενιωθαν την Ελλάδα ως έναν τόπο που αιωρείται. Μεταξύ ουρανού και γης. Αναζητούσαν ένα νήμα, ένα νόημα. Συνήθως το έβρισκαν…».

«Κι εμείς, οι Ελληνες;»

«Διακρίνω σε εσάς τρεις στάσεις. Τρεις συμπεριφορές. Οι πιο φτωχοί τους καλοδέχονταν από ανάγκη, ίσως και από ένστικτο. Οι μικροαστοί, οι ανερχόμενοι, οι δήθεν προοδευτικοί νοικοκυραίοι, το αντιπαθέστερο είδος ανθρώπου παγκοσμίως, τους κοιτούσαν καχύποπτα. Και μια μικρή μερίδα φωτισμένων, ο Σικελιανός, ο Κατσίμπαλης, ο Σεφέρης, ο Τεριάντ, ο Αλέξανδρος Ιόλας και ο γλύπτης Τάκης, συνομιλούσαν επί ίσοις όροις μαζί τους. Ως οικοδεσπότες τους.

Αυτό είναι το ζητούμενο στους καιρούς που έρχονται. Να ανοιχτούν οι Ελληνες στη γη και στη γλώσσα τους. Να καταλάβουν τι σημαίνει για τον κόσμο όλο. Το πτερόεν βάρος, τη δυναμική της. Κι αφήνοντας κατά μέρους την γκρίνια του μίζερου σπιτονοικοκύρη – «να φύγετε! να πάτε αλλού!» – να γίνουν από γκαρσόνια, οικοδεσπότες».