Μπορούν να θεωρηθούν τα κρυπτονομίσματα χρήμα;

Τα κρυπτονομίσματα διαμορφώθηκαν ήδη από την αρχική υπόθεση εργασίας για το bitcoin γύρω από την προοπτική να αποτελέσουν μια μορφή χρήματος που να μπορεί να είναι εγγυημένο χωρίς τη μεσολάβηση μιας κεντρικής τράπεζας και των όποιων εγγυήσεων αυτή μπορούσε να δώσει.

Εξ ου και όλη η διπλή προσπάθεια. Από τη μια τα κρυπτονομίσματα να έχουν μια αρχική «αξία» που να προκύπτει μέσα από το έργο για την «εξόρυξή» τους – παράμετρος που εκτός των άλλων έχει κάνει ειδικά το bitcoin να είναι ιδιαίτερα περιβαλλοντικά επιβαρυντικό εξαιτίας της μεγάλης κατανάλωσης ενέργειας για την εξόρυξη. Από την άλλη, να παρέχουν εγγυήσεις ασφάλειας έναντι της παραχάραξης μέσο συναλλαγών εφόσον μέσα από την τεχνολογία blockchain μπορούσαν να καταγράφονται οι συναλλαγές με τρόπο που να όντως να αποτυπώνεται ποιος κατέχει τι και άρα να μπορούν άνθρωποι να κάνουν συναλλαγές χρησιμοποιώντας τα κρυπτονομίσματα.

Πώς χρησιμοποιούνται στην πράξη τα κρυπτονομίσματα

Βεβαίως στην πράξη τα κρυπτονομίσματα λειτουργούν αυτή τη στιγμή σε μικρό βαθμό ως μέσα συναλλαγής και εκπροσωπούν πολύ μικρό τμήμα των συναλλαγών που γίνονται. Και αυτό παρά και το μεγάλο άγχος ότι ενδεχόμενα θα αποτελούσαν το νόμισμα προτίμησης για παράνομες δραστηριότητες.

Η βασική χρήση που γίνονται των κρυπτονομισμάτων είναι ότι φαντάζουν μια σημαντική επενδυτική ευκαιρία. Δηλαδή, επενδυτές αγοράζουν κρυπτονομίσματα γιατί θεωρούν ότι θα ανέβει η αξία τους και άρα είναι καλό να έχουν επενδύσει είτε σε κρυπτονομίσματα είτε σε παράγωγα που εξαρτώνται από τις διακυμάνσεις των κρυπτονομισμάτων.

Προφανώς και γύρω από αυτού του είδους την επένδυση σε κρυπτονομίσματα έχει δημιουργηθεί μια μεγάλη αγορά και αυτό φαίνεται και στον τρόπο που έχει αυξηθεί γενική η τιμή του bitcoin (το οποίο ας σημειώσουμε έχει δύο παραμέτρους που το κάνουν και πιο ακριβό, ή το προστατεύουν από μια «πληθωριστική» υποτίμηση: αρκετά «βαριά» διαδικασία εξόρυξης και επίσης ενσωματωμένο στον αλγόριθμο ένα απόλυτο όριο στον αριθμό bitcoin που μπορούν να εξορυχθούν).

Όμως, όλα αυτά δεν κάνουν τα κρυπτονομίσματα «χρήμα». Τα κάνουν απλώς στοιχεία ενεργητικού, αντίστοιχα με τα χρεόγραφα ή άλλα επενδυτικά προϊόντα. Αυτό εξηγεί γιατί κάποιος μπορεί να θέλει να τα έχει στο χαρτοφυλάκιό του, ή γιατί υπάρχει μεγάλη ζήτηση, αλλά και γιατί μπορεί να εμφανίζονται φαινόμενα κερδοσκοπίας και δημιουργίας «φουσκών».

Προφανώς και τα κανονικά νομίσματα συχνά αντιμετωπίζονται ως στοιχεία ενεργητικού ή πεδίο επένδυσης, συχνά ακόμη και κερδοσκοπίας (συμπεριλαμβανομένων των κερδοσκοπικών επιθέσεων). Αυτό εξηγεί και μεγάλο μέρος των χρηματοοικονομικών επενδύσεων. Όμως, δεν αντιμετωπίζονται μόνο έτσι και αυτό είναι το κρίσιμο στοιχείο.

Ας ξαναθυμηθούμε τι σημαίνει χρήμα

Φαινομενικά ένα κρυπτονόμισμα μπορεί να επιτελέσει αρκετές από τις λειτουργίες του χρήματος. Μπορεί να είναι μέσο συναλλαγής για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών, δηλαδή να αγοράσει κανείς αγαθά και υπηρεσίες πληρώνοντας σε κρυπτονόμισμα. Μπορεί να αποτελέσει λογιστική μονάδα για τον καθορισμό των τιμών, δηλαδή προϊόντα και υπηρεσίες να αποτιμώνται σε ποσότητες κρυπτονομισμάτων. Και βέβαια μπορεί να αποτελέσει μέσο αποθήκευσης αξίας, δηλαδή κάποιος να σωρεύει κρυπτονομίσματα ως τρόπο να αποταμιεύει για μελλοντικές ανάγκες.

Μπορεί κανείς επίσης να υπολογίσει και όλες τις παρεπόμενες χρήσεις του. Για παράδειγμα κάποιος μπορεί να μεταβιβάζει κρυπτονομίσματα, με τον τρόπο που θα μεταβίβαζε χρηματικά ποσά ή και μπορεί και να δανείζει κρυπτονομίσματα, ζητώντας αντίστοιχα να του επιστραφούν με έναν συμφωνημένο τόκο.

Όμως, το χρήμα και η λειτουργία του δεν περιορίζεται σε αυτές τις διαδικασίες. Αυτό που συνήθως θεωρούμε χρήμα στις ημέρες μας σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με τον τρόπο που διαμορφώθηκαν από τη μια τα πιστωτικά συστήματα και από την άλλη οι Κεντρικές Τράπεζες και οι κρατικές νομισματικές πολιτικές.

Ως προς το πιστωτικό σύστημα έχει μεγάλη σημασία να θυμόμαστε τον τρόπο με τον οποίο οι τράπεζες δανείζοντας στην πραγματικότητα δημιουργούν χρήμα που δεν αναλογεί σε αξίες προϊόντων και αγαθών που έχουν ήδη παραχθεί αλλά θα παραχθούν στο μέλλον. Αυτή είναι μια ιδιαιτερότητα της καπιταλιστικής οικονομίας που στηρίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη του πιστωτικού συστήματος, ακριβώς επειδή αυτή η ανάπτυξη επιτρέπει ουσιαστικά να διαμορφώνεται μια οικονομική δυναμική που να κοιτάζει προς το μέλλον, να προεπικυρώνει μελλοντικές εργασίες, προϊόντα και υπηρεσίες.

Για να το κάνει αυτό το τραπεζικό σύστημα σημαίνει ότι μπορεί να χορηγεί μεγάλες πιστώσεις και να έχει κάποιες εγγυήσεις ότι αυτές θα αποπληρωθούν. Ειδικά η δεύτερη διάσταση απαιτεί και ένα νομικό πλαίσιο που να εγγυάται ότι θα τηρούνται τα συμφωνημένα. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι να τηρούνται οι συμφωνίες, ενδεικτικά όσα κάνουν οι παράνομοι τοκογλύφοι και οι διάφορες «μαφίες» (που συχνά συγκροτούνται για να είναι βέβαιο ότι θα αποπληρώνονται τα δάνεια), αλλά ιστορικά αποδείχτηκε ότι είναι προτιμότερο να υπάρχουν νόμοι και δικαστήρια.

Σε όλα αυτά προστίθεται και μια άλλη διάσταση που αφορά τις κεντρικές τράπεζες, αυτό που συνήθως ονομάζουμε νομισματική πολιτική. Δηλαδή, οι κεντρικές τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν τη συνολική οικονομική συνθήκη που να αυξάνουν ή να περιορίζουν τη ρευστότητα στην αγορά, κυρίως μέσα από τον τρόπο με τον οποίο οι κεντρικές τράπεζες δανείζουν το τραπεζικό σύστημα και τον τρόπο που επιλέγουν ποια χρεόγραφα δέχονται ως εχέγγυα ή επιλέγουν να αγοράσουν για να χορηγήσουν ρευστότητα προς την οικονομία.

Και βέβαια έχει μεγάλη σημασία ότι εδώ και δεκαετίες η μορφή χρήματος που εκδίδουν οι κεντρικές τράπεζες δεν έχει κάποιο αντίκρισμα, με τον τρόπο που κάποτε λειτουργούσε ο χρυσός. Από την κατάρρευση των συμφωνιών του Bretton Woods και μετά έχουμε να κάνουμε με παραστατικό χρήμα (fiat money) ή με χρήμα αναγκαστικής κυκλοφορίας σε όλες τις οικονομίες του κόσμου. Μια τέτοια μορφή έκδοσης χρήματος απαιτεί ακριβώς την ύπαρξη του μηχανισμού των κεντρικών τραπεζών και των κρατικών πολιτικών και εγγυήσεων από πίσω τους.

Όλα αυτά είναι πράγματα που δεν μπορούν να γίνουν με τα κρυπτονομίσματα. Αυτά μπορούν να αποτελέσουν προφανώς πεδίο επένδυσης, να υπάρχουν εκτεταμένες συναλλαγές σε αυτά, να έχουν τιμή που ανεβαίνει ή υποχωρεί, να λειτουργούν ως ενέχυρα και προφανώς ως στοιχεία ενεργητικού. Όμως, δεν μπορεί να χαραχθεί νομισματική πολιτική για αυτά, ούτε να εξαγγελθούν προγράμματα ποσοστικής χαλάρωσης, ούτε να αποφασιστούν πολιτικές τόνωσης της ρευστότητας. Κοντολογίς, χρήμα δεν μπορούν να γίνουν.  Ακριβώς γιατί δεν μπορεί να υπάρξει χρήμα, σε όλη την πολυπλοκότητα και τις πολλές διαστάσεις του, χωρίς την υποστήριξη τελικά κάποιας μορφής εξαναγκαστικής εξουσίας που να εγγυάται τις συναλλαγές.

Γιατί το να βλέπει κανείς το χρήμα απλώς ως μέσο συναλλαγής και δη εντός ενός αποκεντρωμένου και χωρίς κρατική εξουσία συστήματος διαρκών εμπορικών συναλλαγών και αγοραπωλησιών peer to peer παραπέμπει πολύ περισσότερο σε μια φαντασιακή προβολή ανάλογη με αυτή που κάνουν συχνά τα ρεύματα που μπορούν να χαρακτηριστούν ως εκφράσεις ενός «ελευθεριακού» (libertarian) φιλελευθερισμού παρά για την συνάρθρωση οικονομίας και κράτους που σφραγίζει την πραγματική οικονομία.