Αναδοχή: Το σχέδιο για την πλήρη αποϊδρυματοποίηση των παιδιών στην Ελλάδα

Τέσσερα παιδιά κάθονταν υπομονετικά στο κέντρο των λιγοστών – λόγω κοροναϊού – καρεκλών που είχαν παραταχτεί στο αίθριο του Μεγάρου Μουσικής, κρατώντας ισάριθμα λούτρινα ζωάκια. Οι τίγρεις και οι ουρακοτάγκοι στις αγκαλιές τους, δεν ήταν αποτέλεσμα τυχαίας επιλογής από τα ράφια κάποιου καταστήματος παιχνιδιών: Αποτελούσαν τα κεντρικά σύμβολα του νέου θεσμού της Αναδοχής, που παρουσιάστηκε χθες 25/5 από την υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Δόμνα Μιχαηλίδου.

Στόχος του νέου πλαισίου και της καμπάνιας επικοινωνίας που διαμόρφωσε το υπουργείο, σε συνεργασία με τη UNICEF και με τη χρηματοδότηση του Προγράμματος Child Guarantee της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι η αποϊδρυματοποίηση κάθε παιδιού που ζει και μεγαλώνει αυτή τη στιγμή στα ελληνικά ιδρύματα. Ένας στόχος που, αν επιτευχθεί, θα καταστήσει την χώρα μας την πρώτη στην ΕΕ που θα καταργήσει τα ορφανοτροφεία, όπως τόνισε στην ομιλία του ο Επικεφαλής της UNICEF στην Ελλάδα, Luciano Calestini.

«Ένα σπίτι για κάθε παιδί»

Απολύτως παιδοκεντρικό, το σύστημα στοχεύει στη σύνδεση κάθε παιδιού με μια οικογένεια – και όχι το αντίστροφο, αφού ειδικά στην περίπτωση των υιοθεσιών, οι οικογένειες που υποβάλλουν αιτήσεις υπερβαίνουν κατά πολύ τον αριθμό των παιδιών που είναι διαθέσιμα προς υιοθεσία. Μέσα από την πλήρη καταγραφή όλων των παιδιών που ζουν αυτή τη στιγμή στις 82 δομές της χώρας και την ανάρτησή τους σε σχετική πλατφόρμα, αλλά και την ψηφιοποίηση της διαδικασίας των αιτήσεων, η σύνδεση μπορεί πλέον να πραγματοποιηθεί με μεγαλύτερη διαφάνεια και αποτελεσματικότητα – καθώς εκτός των άλλων, όλοι οι υποψήφιοι γονείς μπορούν να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους για οποιοδήποτε παιδί βρίσκεται εντός του συστήματος, σε όποια περιοχή της Ελλάδας και αν ζει.

Ταυτόχρονα, μέσα από την πρόσληψη κοινωνικών λειτουργών και άλλων ειδικών, οι οποίοι εργάζονται σε περισσότερες περιοχές της χώρας σε σχέση με το παρελθόν, επιταχύνθηκε η κοινωνική έρευνα για την καταλληλότητα των υποψήφιων γονέων, ενώ παράλληλα δημιουργήθηκε μια νέα εκπαιδευτική διαδικασία για την προετοιμασία τους για τον νέο τους ρόλο.

Με τον τρόπο αυτό, όπως δήλωσε η κ. Μιχαηλίδου «μειώσαμε δραματικά τον απαιτούμενο χρόνο σε μόλις οκτώ μήνες για την αναδοχή, από τη στιγμή που ο πολίτης καταθέτει την αίτησή του, μέχρι την ένταξή της στο Εθνικό Μητρώο», ενώ «με την έναρξη του νέου συστήματος Υιοθεσιών-Αναδοχών πέρσι τον Ιούλιο – μέσα σε οκτώ μήνες – 700 σχεδόν παιδιά βγήκαν από τα ιδρύματα και βρήκαν τη δική τους οικογένεια».

Φιλοδοξίες και προβλήματα

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε η κ. Μιχαηλίδου, αυτή τη στιγμή 1.569 παιδιά μεγαλώνουν σε κλειστές δομές παιδικής προστασίας – χωρίς να συνυπολογίζονται τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, που σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΕΚΚΑ εκτιμώνται στα 3.432, με τα 598 εξ αυτών να κατοικούν σε «άτυπες/επισφαλείς συνθήκες στέγασης» και περισσότερα από 300 να βρίσκονται σε ΚΥΤ και ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας και τα οποία δεν εντάσσονται στο νέο σύστημα.

Από τα 1.569 παιδιά των δομών παιδικής προστασίας, μόλις τα 74 προορίζονται για υιοθεσία (δηλαδή το 4,7%), πράγμα που σημαίνει ότι η σχέση τους με τη βιολογική τους οικογένεια έχει επισήμως διαρραγεί και έχουν τακτοποιηθεί αντιστοίχως οι νομικές τους εκκρεμότητες. Επιπλέον, όπως τόνισε η κ. Μιχαηλίδου, «στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα παιδιά αυτά είναι άνω των έξι ετών» – γεγονός που δυστυχώς τα καθιστά λιγότερο ελκυστικά προς τους υποψήφιους γονείς, που τείνουν να προτιμούν την υιοθεσία βρεφών.

Στα ελληνικά ιδρύματα, όμως ζουν και 641 παιδιά (αριθμός που υπερβαίνει το 40% του συνόλου), οι φυσικές οικογένειες των οποίων παραμένουν εν ζωή και διεκδικούν τη διατήρηση της σχέσης τους μαζί τους – η οποία σε πολλές περιπτώσεις ενδέχεται να αποτελεί και την πιο ευνοϊκή εξέλιξη για το ίδιο το παιδί. Τέτοιες περιπτώσεις είναι, για παράδειγμα, τα παιδιά γονέων με παραβατική ή κακοποιητική συμπεριφορά. Η καλύτερη λύση σε αυτές τις περιπτώσεις ήταν και παραμένει η αναδοχή, που τους προσφέρει μια απολύτως πραγματική – αν και συνήθως προσωρινή – οικογένεια, μέχρι να επανενωθούν με τους γονείς τους.

Φυσικά, δεν λείπουν και οι περιπτώσεις των παιδιών που εντέλει καταλήγουν να υιοθετούνται από τους ανάδοχους γονείς τους, αφού η φυσική τους οικογένεια έχει κριθεί ακατάλληλη δικαστικά. Ωστόσο, καμιά αναδοχή δεν ξεκινά – και δεν θα έπρεπε να ξεκινά – βάσει αυτού του σεναρίου.

Συνολικά, τα παιδιά που προορίζονται για αναδοχή ή υιοθεσία φτάνουν περίπου το 45% εκείνων που ζουν σε ιδρύματα, ενώ από τα υπόλοιπα το 10% εκτιμάται πως αντιμετωπίζει πολύ βαριές αναπηρίες, που απαιτούν επαγγελματική φροντίδα και το 20% έχει περάσει την ηλικία των 15 ετών, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη η προσαρμογή τους σε μια ανάδοχη οικογένεια ή σε ορισμένες περιπτώσεις και τα ίδια να προτιμούν την παραμονή τους στις δομές μέχρι την ενηλικίωσή τους. Σύμφωνα με την κ. Μιχαηλίδου, γίνονται προσπάθειες για την ένταξη, εντέλει, του 70% των παιδιών που ζουν σε δομές στην πλατφόρμα Υιοθεσίας & Αναδοχής.

Παρά το πλήθος των παιδιών που αποζητούν μια ζεστή, ανάδοχη αγκαλιά, η εικόνα των αιτήσεων «είναι εντελώς αντεστραμμένη», όπως επεσήμανε η υφυπουργός. «Από τις 984 αιτήσεις που έχουμε στο Εθνικό Μητρώο, μόλις οι 18 είναι για αναδοχή, δηλαδή το 1,8%. Αυτή η ασυμμετρία στερεί από εκατοντάδες παιδιά το διαβατήριο εξόδου από το ίδρυμα, αλλά και από εκατοντάδες συμπολίτες μας τη δυνατότητα να προσφέρουν άμεσα σε αυτά τα παιδιά αγάπη και φροντίδα. Η λύση δεν είναι απλή, γιατί απαιτεί υπεύθυνη ενημέρωση και αλλαγή της εικόνας που έχουμε για την αναδοχή».

Βήματα προς την αποϊδρυματοποίηση των παιδιών

Για αυτό το σκοπό, όπως υπογράμμισε η κ. Μιχαηλίδου εκτός της ένταξης των παιδιών στην πλατφόρμα αναδοχής, ο θεσμός της αναδοχής πρόκειται να ενισχυθεί εντός του 2021 με τρία «ειδικά και κρίσιμα μέτρα».

Συγκεκριμένα, από σήμερα (26/5) ξεκινά η χορήγηση οικονομικής ενίσχυσης σε όλες τις οικογένειες αναδόχων μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, η πρώτη δόση της οποίας θα καταβληθεί την τελευταία εργάσιμη του Ιουνίου. Το επίδομα θα καταβάλλεται κάθε μήνα και θα κυμαίνεται μεταξύ των €325 και των €1.200 με βάση το αν το ανάδοχο τέκνο είναι τυπικής ανάπτυξης ή όχι ή αντιμετωπίζει κάποιας μορφής αναπηρία.

Ταυτόχρονα, το υπουργείο ελπίζει πως ο αριθμός των ανάδοχων θα αυξηθεί σημαντικά εξαιτίας της διεύρυνσης του ηλικιακού ορίου που προβλέπει η νομοθεσία για τους υποψήφιους γονείς, οι οποίοι μέχρι σήμερα μπορούσαν να είναι από 30 έως 60 ετών, ενώ πλέον αναδοχές θα μπορούν να αναλαμβάνουν και άτομα 25 έως 75 ετών. Επιπλέον, κάθε πολίτης, έγγαμος, άγαμος ή σε σύμφωνο συμβίωσης έχει δικαίωμα να αναλάβει ανάδοχα τέκνα, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις ή τον σεξουαλικό του προσανατολισμό.

Τέλος, από σήμερα άνοιξε η πλατφόρμα paidi.gov.gr, «η πρώτη ψηφιακή πλατφόρμα του Κράτους που θα συγκεντρώνει όλη την πληροφορία που αφορά στο παιδί. Σε αυτή θα δίνονται απαντήσεις για τις παροχές του Κράτους, τις οικονομικές ενισχύσεις, τις υπηρεσίες, τις συγκεκριμένες δράσεις, τις δομές, θα φιλοξενούνται διαβουλεύσεις και βέβαια θα παρέχεται ενημέρωση για την αναδοχή», όπως ανέφερε στην ομιλία της η κ. Μιχαηλίδου.

Ένα παραμύθι ευαισθητοποίησης

Η όλη προσπάθεια σε μεγάλο βαθμό θα κριθεί και από την ευαισθητοποίηση των υποψήφιων γονιών απέναντι στις ανάγκες των εκατοντάδων παιδιών που αναζητούν ένα σπίτι, αλλά και στο κατά πόσον η εκστρατεία ενημέρωσης θα καταφέρει να άρει τους φόβους τους απέναντι στο ενδεχόμενο του αποχωρισμού τους από τα ανάδοχα παιδιά τους, όταν και αν εκείνα επιστρέψουν στη βιολογική τους οικογένεια.

Οι εμπειρίες ανάδοχων γονέων αποκαλύπτουν από μόνες τους την αξία του θεσμού, τόσο για τα παιδιά, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις καταφέρνουν να ξεπεράσουν όχι μόνο τις ψυχολογικές, αλλά και τις σωματικές αναπτυξιακές τους δυσκολίες λαμβάνοντας την τρυφερότητα μιας πραγματικής, δικής τους οικογένειας, όσο και για τους ίδιους τους γονείς, που καταλήγουν να αντιλαμβάνονται την αναδοχή ως ένα δώρο που τους αλλάζει τη ζωή.

Ταυτόχρονα, για την ευαισθητοποίηση περισσότερων πολιτών, επιστρατεύονται καλλιτέχνες όπως ο Μάριος Φραγκούλης, ο οποίος στο πλαίσιο της εκδήλωσης μοιράστηκε την προσωπική του εμπειρία ανατροφής από τη θεία του, ο Γιώργος Περρής και η Ελεονώρα Ζουγανέλη, αλλά και ένα παραμύθι που «έδωσε» και το logo του νέου θεσμού της αναδοχής, για ένα μικρό τιγράκι που χάνει τη μαμά του, για να συναντήσει όμως μια τρυφερή ουρακοτάγκο που το φροντίζει μέχρι να μπορέσει να την ξαναβρεί.

Όπως σημείωσε η κ. Μιχαηλίδου, τελικός στόχος είναι κανένα παιδί «να μην ξοδεύει άλλο την παιδικότητά του σε μια κλειστή δομή, αλλά να τη ζήσει σε μια ζεστή αγκαλιά».