Πανελλαδικές 2021: Προτεινόμενο θέμα Κοινωνιολογίας

Για την καλύτερη προετοιμασία των υποψηφίων ενόψει των Πανελλαδικών Εξετάσεων, το in.gr παρουσιάζει προτεινόμενα θέματα για τα υπό εξέταση μαθήματα.

Παρακάτω μπορείτε να δείτε προτεινόμενο θέμα για το μάθημα της Κοινωνιολογίας.

Προτεινόμενο θέμα

ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ

ΘΕΜΑ Α

Α1. Να σημειώσετε αν το περιεχόμενο των προτάσεων είναι σωστό (Σ) ή λανθασμένο (Λ).

α. Η δύναμη αποτελεί στοιχείο των περισσότερων κοινωνικών σχέσεων.

β. Το σχολείο κατέχει κεντρική θέση στους μηχανισμούς αλλαγής της κοινωνίας.

γ. Τα Μ.Μ.Ε. κυρίως προβάλλουν πρότυπα συμπεριφοράς.

δ. Το προτέρημα της διεπιστημονικής προσέγγισης είναι η εξειδικευμένη κατανόηση του εξεταζόμενου θέματος.

ε. Ο καπιταλισμός υπήρξε εκ των υστέρων ένα γιγάντιο εργαστήριο πειραματισμού για την αύξηση της παραγωγικότητας.

(Μονάδες 15)

Α2. Να επιλέξετε την κατάλληλη απάντηση.

1. Η εργασία που πραγματοποιείται κατά τέτοιον τρόπο ώστε κάθε εργάτης να εκτελεί ένα τμήμα του συνόλου της κατανέμεται

α. οριζόντια.

β. διαγώνια.

γ. κατακόρυφα.

δ. κάθετα.

2. Η εκχώρηση των λειτουργιών σε εξειδικευμένους φορείς είναι αποτέλεσμα

α. της Γαλλικής Επανάστασης.

β. της δράσης της Unesco.

γ. της Βιομηχανικής Επανάστασης.

δ. της δευτερογενούς κοινωνικοποίησης.

(Μονάδες 10)

ΘΕΜΑ Β

Β1. Να ορίσετε τις ομάδες πίεσης και τις υποκατηγορίες τους.

(Μονάδες 10)

Β2. Να αναλύσετε τους παράγοντες που διαμορφώνουν την εκλογική και την πολιτική συμπεριφορά, παραθέτοντας και παράδειγμα.

(Μονάδες 15)

ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

ΘΕΜΑ Γ

Γ1. Τι δείχνει τη μετάβαση από τη βιομηχανική στη μεταβιομηχανική κοινωνία;

(Μονάδες 8)

Γ2. Ποια φάση στην ιστορία σηματοδοτεί η μεταβιομηχανική κοινωνία, σύμφωνα με πολλούς μελετητές;

(Μονάδες 5)

Γ3. Τι προκύπτει από τη σύγκριση μεταξύ βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής κοινωνίας;

(Μονάδες 12)

ΘΕΜΑ Δ

Δ1. Ποια τα γνωρίσματα της ορθολογικής εξουσίας, σύμφωνα με τον Βέμπερ;

(Μονάδες 10)

Δ2. Ποια τα γνωρίσματα της χαρισματικής εξουσίας, σύμφωνα με τον Βέμπερ;

(Μονάδες 10)

Β2. Ποια η συμβολή του Βέμπερ στην προσέγγιση του δημοκρατικού πολιτεύματος και τι κριτική του ασκήθηκε;

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝOΜΕΝΟ ΘΕΜΑ

ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ

ΘΕΜΑ Α

Α1. Να σημειώσετε αν το περιεχόμενο των προτάσεων είναι σωστό (Σ) ή λανθασμένο (Λ).

α. Η δύναμη αποτελεί στοιχείο των περισσότερων κοινωνικών σχέσεων. Λ (σελ.98)

β. Το σχολείο κατέχει κεντρική θέση στους μηχανισμούς αλλαγής της κοινωνίας. Λ (σελ.134)

γ. Τα Μ.Μ.Ε. κυρίως προβάλλουν πρότυπα συμπεριφοράς. Σ (σελ.62)

δ. Το προτέρημα της διεπιστημονικής προσέγγισης είναι η εξειδικευμένη κατανόηση του εξεταζόμενου θέματος. Λ (σελ.24)

ε. Ο καπιταλισμός υπήρξε εκ των υστέρων ένα γιγάντιο εργαστήριο πειραματισμού για την αύξηση της παραγωγικότητας. Λ (σελ.111)

Α2. Να επιλέξετε την κατάλληλη απάντηση.

1. Η εργασία που πραγματοποιείται κατά τέτοιον τρόπο ώστε κάθε εργάτης να εκτελεί ένα τμήμα του συνόλου της κατανέμεται

α. οριζόντια. Σ (σελ. 111)

β. διαγώνια.

γ. κατακόρυφα.

δ. κάθετα.

2. Η εκχώρηση των λειτουργιών σε εξειδικευμένους φορείς είναι αποτέλεσμα

α. της Γαλλικής Επανάστασης.

β. της δράσης της Unesco.

γ. της Βιομηχανικής Επανάστασης. Σ (σελ. 101)

δ. της δευτερογενούς κοινωνικοποίησης.

ΘΕΜΑ Β

Β1. Να ορίσετε τις ομάδες πίεσης και τις υποκατηγορίες τους.

Σελ. 145: Μορφές οργανωμένης πολιτικής δράσης είναι οι ομάδες πίεσης ή οι ομάδες συμφερόντων ή τα λόμπι. Οι θεωρίες για όλες αυτές τις οργανωμένες μορφές πολιτικής δράσης αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του πλουραλιστικού μοντέλου εξουσίας.

Πρόκειται για συνεκτικές κοινωνικές ομάδες που δραστηριοποιούνται οργανωμένα με σκοπό την προώθηση αιτημάτων και συμφερόντων. Η προώθηση των αιτημάτων τους γίνεται μέσω της πίεσης και της επιρροής που ασκούν κατά τις διαδικασίες λήψης πολιτικών αποφάσεων.

Αν πρόκειται για προώθηση συμφερόντων στη βάση κοινών αντικειμενικών χαρακτηριστικών (π.χ. εργατικά συνδικάτα), θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «ομάδες συμφερόντων».

Αν πρόκειται για προώθηση αιτημάτων στη βάση κοινών αξιών και αντιλήψεων, όπως είναι τα αιτήματα των ενώσεων καταναλωτών ή των οικολογικών οργανώσεων, τότε είναι ακριβέστερος ο όρος «ομάδες γνώμης».

Β2. Να αναλύσετε τους παράγοντες που διαμορφώνουν την εκλογική και την πολιτική συμπεριφορά, παραθέτοντας και παράδειγμα.

Σελ. 149: διαμόρφωση της πολιτικής και εκλογικής συμπεριφοράς εξαρτάται από κοινωνικούς και ατομικούς παράγοντες:

Κοινωνικοί παράγοντες. Τα δημοκρατικά και πολυκομματικά συστήματα διακυβέρνησης ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες.

Ατομικοί παράγοντες. Το φύλο, η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα, η εργασία, η κοινωνικο-οικονομική θέση, οι φιλοσοφικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις κτλ. επιδρούν στην εκλογική και πολιτική συμπεριφορά του ατόμου, ανάλογα με τα βιώματα, τις εμπειρίες και την πολιτική του κοινωνικοποίηση.

Για παράδειγμα, παρατηρείται ότι οι άνδρες ηλικίας 30-44 ετών πηγαίνουν συχνότερα από ό,τι άλλες πληθυσμιακές κατηγορίες σε προεκλογικές πολιτικές συγκεντρώσεις. Το γυναικείο φύλο, αντίθετα, εκδηλώνει μειωμένο ενδιαφέρον για τα κοινά. Αυτό το μειωμένο ενδιαφέρον πρέπει να ερμηνευτεί σε σχέση με την άνιση κατανομή των κοινωνικών ρόλων και των ευκαιριών μεταξύ των δύο φύλων, που είναι ένα αντικειμενικό κοινωνικό δεδομένο, αλλά και σε σχέση με την εσωτερίκευση αυτής της ανισότητας (ως μειονεξίας) από το γυναικείο φύλο. Η συμμετοχή των γυναικών στον πολιτικό στίβο είναι άμεσα συνδεδεμένη με γενικότερες πρακτικές που αφορούν τις σχέσεις των δύο φύλων (π.χ. άνδρας στο καφενείο, γυναίκα στο σπίτι). Οι πρακτικές αυτές δεν είναι άσχετες με την ουσία της δημοκρατίας. «Ο εκδημοκρατισμός του ιδιωτικού αποτελεί προϋπόθεση για τον εκδημοκρατισμό του δημοσίου» .(Μ. Παντελίδου-Μαλούτα)

ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

ΘΕΜΑ Γ

Γ1. Τι δείχνει τη μετάβαση από τη βιομηχανική στη μεταβιομηχανική κοινωνία;

Σελ. 35: Αυτό που δείχνει τη μετάβαση από τη βιομηχανική στη μεταβιομηχανική κοινωνία είναι η παραγωγή και η αξιοποίηση της πληροφορίας και της γνώσης, οι οποίες με τη σειρά τους προκάλεσαν την αλματώδη ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών. Οι νέες τεχνολογίες (εξελιγμένοι υπολογιστές, ρομποτική, τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι) είναι τα επιτεύγματα της μεταβιομηχανικής κοινωνίας. Σε αυτή την κοινωνία η πληροφορία δείχνει να είναι το «κλειδί» για τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, για την αύξηση της παραγωγικότητας και για την ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων. Δείχνει όμως να είναι το «κλειδί» και για σημαντικές αλλαγές στον τρόπο διοίκησης αλλά και διαχείρισης των επιχειρήσεων, των οργανισμών κτλ. Γι’ αυτό το λόγο η συσσώρευση των πληροφοριών θεωρείται εξίσου σημαντική με τη συσσώρευση του κεφαλαίου, αφού, όσο η γνώση επεκτείνεται, τόσο οι κατέχοντες γίνονται πλουσιότεροι.

Γ2. Ποια φάση στην ιστορία σηματοδοτεί η μεταβιομηχανική κοινωνία, σύμφωνα με πολλούς μελετητές;

Σελ. 35: Πολλοί μελετητές ισχυρίζονται ότι η μεταβιομηχανική κοινωνία σηματοδοτεί μια φάση στην ιστορία κατά την οποία γίνεται εφικτή η αξιοποίηση της ανθρώπινης ευφυΐας και λογικής κατά τρόπο επιστημονικό και συστηματικό, γεγονός που οδήγησε στην παραγωγή των τεχνολογιών της πληροφορικής και της επικοινωνίας

Γ3. Τι προκύπτει από τη σύγκριση μεταξύ βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής κοινωνίας;

Σελ. 36: Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, όπως η βιομηχανική κοινωνία οργανώθηκε και λειτούργησε γύρω από τη συσσώρευση του κεφαλαίου, των επενδύσεων και της παραγωγής, κατά έναν ανάλογο τρόπο η λεγόμενη μεταβιομηχανική κοινωνία οργανώθηκε και λειτούργησε γύρω από τον τομέα της γνώσης. Φυσικά καμιά οικονομική διαδικασία και κανενός είδους παραγωγή δεν είναι εφικτές χωρίς ένα ελάχιστο επίπεδο τεχνογνωσίας. Στη μεταβιομηχανική κοινωνία όμως -και εξαιτίας της επιστημονικής ανάπτυξης- η γνώση έγινε το σταυροδρόμι για την οργάνωση του συνόλου σχεδόν των οικονομικών και των κοινωνικών σχέσεων. «Ενώ η βιομηχανική κοινωνία εστίαζε στο εργοστάσιο ως κύρια πηγή προϊόντων, η μεταβιομηχανική κοινωνία εστιάζει στο πανεπιστήμιο ως κύρια πηγή θεωρητικής γνώσης» (Ε. Εtzioni Haleνy). Έτσι, παρατηρείται ότι η ανάπτυξη της γνώσης και της βιομηχανίας της πληροφορίας σηματοδοτεί τη σύγχρονη κοινωνία.

Είναι φανερό από τις μελέτες που αφορούν τα πρώτα βήματα της βιομηχανικής επανάστασης ότι η βιομηχανική κοινωνία χαρακτηρίζεται από τη σύγκρουση εργοδοτών και εργαζομένων. Η σύγκρουση αυτή, που οδήγησε στην ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος (με τη διατύπωση αιτημάτων που αφορούν το ύψος των ημερομισθίων, την ασφάλεια των εργαζομένων, αλλά και τις συνθήκες εργασίας),

συνεχίζεται. Βέβαια το πλαίσιο των διεκδικήσεων έχει αλλάξει (π.χ. αλλαγές που επήλθαν στο εργασιακό περιβάλλον λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων), όμως και στη μεταβιομηχανική κοινωνία μπορούμε να μιλάμε για συγκρούσεις εργο δοτών και εργαζομένων. Επιπλέον, πρέπει να επισημανθεί ότι στη μεταβιομηχανική κοινωνία πολλαπλα σιάστηκαν οι «φωνές» και οι διεκδικήσεις διάφορων κοινωνικών ομάδων ή μειονοτήτων (όπως π.χ. των γυναικών, των μεταναστών κ.ά.), οι οποίες οδήγησαν στην αναγνώριση συγκεκριμένων πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των ομάδων αυτών

ΘΕΜΑ Δ

Δ1. Ποια τα γνωρίσματα της ορθολογικής εξουσίας, σύμφωνα με τον Βέμπερ;

Σελ. 137: Η ορθολογική εξουσία αυτή στηρίζεται στη «νομιμότητα» των θεσμοθετημένων και από κοινού συμφωνημένων νομικών ρυθμίσεων, από τις οποίες αντλούν την εξουσία όσοι την ασκούν. Σε αυτό τον τύπο διακυβέρνησης η δύναμη βρίσκεται περισσότερο στα «γραφεία» παρά στα πρόσωπα που τα στελεχώνουν (τους γραφειοκράτες). Αυτό συμβαίνει διότι όσοι κατέχουν μια θέση στα κυβερνητικά γραφεία αναμένεται να λειτουργούν στη βάση συγκεκριμένων νόμων, κανόνων και ρόλων. Όταν, για παράδειγμα, εκλέγεται νέος πρόεδρος της δημοκρατίας, ο απερχόμενος πρόεδρος γίνεται ιδιώτης και χάνει τα όποια προνόμιά του. Η άσκηση των καθηκόντων κάθε ρόλου γίνεται εντός των νόμιμων ορίων, και δε συγχωρείται κατάχρηση εξουσίας. Αρκετοί πρόεδροι, πρωθυπουργοί, εκπρόσωποι του κοινοβουλίου σε διάφορες χώρες έχασαν τη θέση τους λόγω υπέρβασης των ορίων της νομιμότητας

Δ2. Ποια τα γνωρίσματα της χαρισματικής εξουσίας, σύμφωνα με τον Βέμπερ;

Σελ. 135: Η χαρισματική εξουσία βασίζεται σε μια εξαιρετική προσωπικότητα που διαθέτει το «χάρισμα», τον ηρωισμό ή τις ηγετικές ικανότητες. Η χαρισματική εξουσία υπάρχει στη δύναμη «…της συναισθηματικής αφοσίωσης στο πρόσωπο του κυρίου και τα χαρίσματά του, ιδιαίτερα στις υπερφυσικές του ικανότητες…τον ηρωισμό του, τη δύναμη του πνεύματος ή του λόγου του…» (Μ. G. Schmidt). Χαρακτηριστικός τύπος ηγέτη αυτής της μορφής εξουσίας είναι ο προφήτης, ο ήρωας πολέμου, ο δημαγωγός. Η χαρισματική εξουσία ασκείται από ένα πρόσωπο, και είναι πολύ δύσκολο να τη μεταβιβάσει σε κάποιο άλλο. Θεμελιώνεται αποκλειστικά στην εμπιστοσύνη της κοινωνίας, που αναγνωρίζει κάποιον ως χαρισματικό ηγέτη, και στη συνεχή «επιβεβαίωση» του χαρίσματος αυτού, της ικανότητας του ηγέτη δηλαδή να καθοδηγεί και να πείθει τους «οπαδούς» του. Από τη στιγμή που δεν επιβεβαιώνεται το χάρισμα, η εξουσία του ηγέτη καταρρέει. Για τα μοντέρνα έθνη-κράτη μια χαρισματική προσωπικότητα από μόνη της δεν παρέχει μια σταθερή βάση δύναμης. Παραδείγματα χαρισματικών ηγετών είναι ο Τζον Φ. Κένεντυ, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Νέλσον Μαντέλα, ο Φιντέλ Κάστρο κ.ά

Β2. Ποια η συμβολή του Βέμπερ στην προσέγγιση του δημοκρατικού πολιτεύματος και τι κριτική του ασκήθηκε;

Σελ. 134-135: Ο Βέμπερ συνέβαλε σημαντικά στην προσέγγιση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Βέβαια πολλοί του άσκησαν κριτική, για το λόγο ότι τοποθέτησε στο

επίκεντρο της πολιτικής τις έννοιες του ανταγωνισμού, της επιβολής και προπάντων του αγώνα. «Πολιτική σημαίνει αγώνας», ισχυρίστηκε. Το γεγονός ότι μπορεί να αποκλείονται από αυτό τον αγώνα ικανοί υποψήφιοι (οι οποίοι δεν έχουν επιρροή στο κοινό ή στα Μ.Μ.Ε.) δεν ερευνάται επαρκώς από τον Βέμπερ. Ωστόσο, η κριτική αυτή δεν αφαιρεί τίποτα από το κύρος του Γερμανού κοινωνιολόγου, το αντίθετο θα λέγαμε. Η συζήτηση συνεχίζεται, και αυτός είναι στο επίκεντρό της

Με τη συνεργασία του φροντιστηρίου Ορόσημο Πειραιά