Ιράν: Το Συμβούλιο των Θεματοφυλάκων προλειαίνει το έδαφος για συντηρητική νίκη στις προεδρικές εκλογές

Σε πείσμα μιας εικόνας για το Ιράν ότι είναι ένα είδος θεοκρατικής απολυταρχίας, στην πραγματικότητα το καθεστώς της Ισλαμικής Δημοκρατίας είναι αρκετά πιο περίπλοκο. Παρά την ιδιότυπη δυαρχία που αποτυπώνει η παράλληλη ύπαρξη του προέδρου και του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη, με τον δεύτερο να ελέγχει πολύ κρίσιμες πλευρές της πολιτικής, εντούτοις οι εκλογές πάντα έχουν τη σημασία τους.

Ούτως ή άλλως εντός του συγκεκριμένου πλαισίου της Ισλαμικής Δημοκρατίας υπάρχουν διάφορες πολιτικές αντιπαραθέσεις και διχοτομικές γραμμές. Αυτές δεν αφορούν μόνο το ερώτημα της περισσότερο συντηρητικής ή φιλελεύθερης αντιμετώπισης των κοινωνικών ηθών, όπως συχνά παρουσιάζεται η εικόνα στη Δύση, αλλά και ζητήματα όπως η αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων, το ερώτημα του οικονομικού μοντέλου και βέβαια η σχέση με τη Δύση. Και όλα αυτά συνδυάζονται με τη στάση απέναντι στις κατά καιρούς μεγάλες κοινωνικές διαμαρτυρίες που αποτελούν έκφραση των αντιθέσεων εντός της Ιρανικής κοινωνίας αλλά και μεγάλη ανησυχία ως προς τη συνέχεια ή όχι του καθεστώτος. Την ίδια στιγμή, σε πείσμα όλων των περί του αντιθέτου ελπίδων των ΗΠΑ αλλά και άλλων δυτικών χωρών, δεν έχει φανεί μέχρι τώρα η δυνατότητα να διαμορφωθεί ένα πλειοψηφικό ρεύμα που να μπορεί να απαιτήσει μια ριζική ανατροπή της ιδιαίτερης κοινωνικής και πολιτικής διαρρύθμισης που εκπροσωπεί η Ισλαμική Δημοκρατία, δηλαδή ένα ρεύμα που θα καθιστούσε εφικτή μια «αλλαγή καθεστώτος».

Όλα αυτά συνδυάζονται και με τα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής. Η ιρανική εξωτερική πολιτική την προηγούμενη δεκαετία χαρακτηρίστηκε από δύο βασικές πλευρές: από τη μια τη συστηματική επένδυση στη στρατηγική του «άξονα της αντίστασης» που έχει καταστήσει το Ιράν μια δύναμη με υπαρκτή απήχηση και ικανότητα να επηρεάζει συσχετισμούς σε μια ευρύτερη περιοχή – και ταυτόχρονα εξηγεί την ιδιαίτερη επιμονή με την οποία τόσο οι ΗΠΑ, ιδίως επί ημερών Τραμπ, αλλά και το Ισραήλ επέμειναν σε έναν αντι-ιρανικό άξονα. Από την άλλη, τον πραγματισμό μιας σταδιακής αποκατάστασης σχέσεων με τη Δύση μέσα από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα, το οποίο θα τεθεί υπό αίρεση μετά τη μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ για να επανέλθει στο προσκήνιο μετά την εκλογή Μπάιντεν και την επανέναρξη των σχετικών συζητήσεων. Γύρω από το πώς τοποθετούνται οι διαφορετικές πλευρές σε αυτά τα ζητήματα μπορεί κανείς επίσης να δει διαφοροποιήσεις

Όλα αυτά διαμορφώνουν το έδαφος, τόσο για τη διαμόρφωση των βασικών ρευμάτων, σχηματικά των «συντηρητικών» και των «μετριοπαθών», αλλά και τις αποκλίσεις στο εσωτερικό τους. Θυμίζουμε ότι αυτή τη στιγμή το Ιράν έχει έναν «συντηρητικό» Ανώτατο Θρησκευτικό Ηγέτη, τον Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ και έναν «μετριοπαθή πρόεδρο», το Χασάν Ρουχανί. Να σημειώσουμε εδώ ότι οι «συντηρητικοί» είναι πιο αυστηροί σε θέματα ηθών και κοινωνικής ζωής και «σκληροπυρηνικοί» στην εξωτερική πολιτική, αλλά και περισσότερο υπέρ της αναδιανομής και της κοινωνικής προστασίας στην οικονομική πολιτική. Οι «μετριοπαθείς» είναι πιο φιλελεύθεροι σε ζητήματα κοινωνικής συμπεριφοράς και πιο «πραγματιστές» στην εξωτερική πολιτική, αλλά και περισσότερο με την αγορά και τις επιχειρήσεις στην οικονομική πολιτική.

Την ίδια στιγμή, η περίπλοκη εκλογική διαδικασία περιλαμβάνει και το φίλτρο του «Συμβουλίου των Θεματοφυλάκων», που είναι το όργανο που αποφασίζει ποιοι υποψήφιοι θα μπορέσουν τελικά να συμμετέχουν στις εκλογές. Το Συμβούλιο των Θεματοφυλάκων αποφασίζει τόσο με βάση τυπικά κριτήρια, όπως είναι η ηλικία ή η μη καταδίκη στο παρελθόν αλλά και επί της ουσίας και σε μεγάλο βαθμό ελέγχεται από τους συντηρητικούς.

Η ανακοίνωση των υποψηφίων και η πριμοδότηση του Εμπραχίμ Ραϊσί

Από τους 585 υποψηφίους, τελικά μόνο 7 επελέγησαν. Αυτοί είναι ο επικεφαλής του δικαστικού συστήματος Εμπραχίμ Ραϊσί, ο γραμματέας του Συμβουλίου Σκοπιμότητας Μοχσέν Ρεαζαεΐ, ο πρώην διαπραγματευτής για το πυρηνικό πρόγραμμα Σαέεντ Τζαλιλί, ο αναπληρωτής πρόεδρος του κοινοβουλίου Γκαζιζαντέχ Χασεμί, ο πρώην αντιπρόεδρος Μοχσέν Μεχραλιζαντέχ, ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Αμπντολνασέρ Χεματί και ο βουλευτής Αλιρεζά Ζακανί.

Αυτό σημαίνει ότι απορρίφθηκαν δύο κρίσιμοι υποψήφιοι, που θα εκπροσωπούσαν ουσιαστικά τους μετριοπαθείς: ο σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη Αλί Λαριτζανί, που προέρχεται από τον συντηρητικό χώρο αλλά είχε μετατοπιστεί προς το «κέντρο» και τον προερχόμενο από τη μεταρρυθμιστική πτέρυγα πρώτο αντιπρόεδρος Εσχάκ Τζαχανγκίρι.

Απορρίφθηκε επίσης, όπως και το 2017, η υποψηφιότητα του πρώην προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ, που παρότι προερχόμενος από το «συντηρητικό» χώρο έχει ακολουθήσει έναν ιδιαίτερο δρόμο τα τελευταία χρόνια.

Όλα αυτά σημαίνουν ότι ενισχύεται η υποψηφιότητα του Ραϊσί, που φαίνεται ότι είναι η επιλογή και του ίδιου του Χαμενεΐ. Δεν απειλείται πλέον από κάποια σημαντική υποψηφιότητα των «μετριοπαθών» – ενώ το 2017 είχε ηττηθεί από τον Ρουχανί – και την ίδια στιγμή η απουσία π.χ. κάποιας ισχυρής υποψηφιότητας από το χώρο των Φρουρών της Επανάστασης επίσης ενισχύει τη θέση του.

Ωστόσο, το στοίχημα του Ραϊσί είναι μεγάλο, γιατί όχι μόνο πρέπει να εκλεγεί αλλά και να έχει και μια πετυχημένη θητεία ως πρόεδρος, καθώς εκτός των άλλων θεωρείται και ο επικρατέστερος διάδοχος για τη θέση του Χαμενεΐ, που είναι ήδη 82 ετών.

Από την άλλη, η «εκκαθάριση» του τοπίου προκαταβολικά δημιουργεί ερωτηματικά για το ποσοστό συμμετοχής στις εκλογές, ιδίως από τη στιγμή που υπάρχουν ήδη εκκλήσεις για μποϊκοτάζ των εκλογών. Όμως, μια μικρή συμμετοχή θα δημιουργήσει προβλήματα νομιμοποίησης στον νέο πρόεδρο. Αυτό μπορεί να εξηγήσει τις πληροφορίες που διέρρευσαν ότι ο Ραϊσί είχε ζητήσει να επιτραπούν και άλλες υποψηφιότητες ώστε οι εκλογές να είναι πιο «ανταγωνιστικές».

Η διαχείριση της διαπραγμάτευσης για το πυρηνικό πρόγραμμα και οι εκλογές

Η επίσημη έναρξη της προεκλογικής περιόδου συμπίπτει και με την προσπάθεια να συνεχιστεί η διαπραγμάτευση για το πυρηνικό πρόγραμμα, στον ορίζοντα της επιστροφής στην προηγούμενη συμφωνία. Θυμίζουμε εδώ ότι διάφορα βήματα που αποτυπώθηκαν το προηγούμενο διάστημα, όπως π.χ. η απόφαση για την αύξηση του ποσοστού εμπλουτισμού του ουρανίου ήταν πρωτοβουλίες του κοινοβουλίου (που ελέγχεται από τους «συντηρητικούς») παρά από την ίδια την κυβέρνηση. Την ίδια στιγμή, με δημόσια παρέμβασή του πριν από την εκκίνηση αυτού του γύρου διαπραγμάτευσης ο Χαμανεΐ είχε θέσει ως όρο την πλήρη ακύρωση όλων των αμερικανικών κυρώσεων, δεσμεύοντας και την κυβέρνηση και τον Ρουχανί, αν και φαίνεται ότι υπήρξε μια πρόοδος στις σχετικές διαπραγματεύσεις με βάση όσα δήλωσε ο ίδιος ο Ρουχανί στις 20 Μαΐου.

Ωστόσο, φαίνεται ότι το timing των διαπραγματεύσεων θα εξαρτηθεί και από σχεδιασμούς που έχουν να κάνουν με τις εκλογές και τον επόμενο πρόεδρο του Ιράν.

Καταρχάς στις 24 Μαΐου ανακοινώθηκε από το Ιράν και τη Διεθνή Ατομική Επιτροπή ότι συμφώνησαν να παρατείνουν κατά ένα μήνα την αμοιβαία κατανόηση να διατηρηθούν οι επιθεωρήσεις, ώστε να υποβοηθούν και οι διαπραγματεύσεις στη Βιέννη.

Πληροφορίες αναφέρουν ότι ο Χαμενεΐ θέλει τελικά οι διαπραγματεύσεις να στεφθούν με επιτυχία και άρα να τερματιστεί η απομόνωση του Ιράν. Ωστόσο, είναι πιθανό να προτιμά η όλη διαδικασία σταδιακή ακύρωσης των αμερικανικών κυρώσεων στο Ιράν  να ξεκινήσει μετά την ψήφο της 18^ης Ιουνίου. Ουσιαστικά με αυτόν τον τρόπο αυτός που θα ήταν ο ευνοημένος από την άρση των κυρώσεων θα ήταν ο νέος πρόεδρος. Και αυτό έχει να κάνει ακριβώς με την προσπάθεια να βελτιωθεί το κοινωνικό κλίμα και άρα ένας νέος συντηρητικός πρόεδρος του Ιράν να μην βρεθεί αντιμέτωπος με ένα πολύ ισχυρό κύμα κοινωνικής δυσαρέσκειας.