To λεξικό που κατατρόπωσε τη σεμνοτυφία

Ένας 77χρονος λόγιος και καθηγητής κλασικής φιλολογίας με γυαλιά και αραιά άσπρα μαλλιά, ο βρετανός Τζέιμς Ντιγκλ, ίσως να παρεκκλίνει κάπως από τα sexy χολιγουντιανά στερεότυπα για τους ήρωες της ελληνικής αρχαιότητας, δεν υστερεί όμως καθόλου σε θάρρος, πείσμα, αυταπάρνηση και τόλμη.

Στην παραπάνω φωτογραφία ποζάρει γεμάτος υπερηφάνεια κρατώντας το πόνημα που κυριάρχησε στη ζωή του τα τελευταία 15 χρόνια.

Είναι το νέο αρχαιοελληνικό – αγγλικό λεξικό του Πανεπιστημίου του Cambridge, «The Cambridge GREEK LEXICON».

To 1996 ο λόγιος Τζον Τσάντγουικ αποφάσισε να ξεκινήσει την ανανέωση του αντίστοιχου λεξικού των Λίντελ και Σκοτ, που είχε εκδοθεί πίσω στο μακρινό 1843, πέθανε όμως δύο χρόνια αργότερα.

Αν και οι αρχικές προβλέψεις ήθελαν το όλο εγχείρημα να ολοκληρώνεται μέσα σε πέντε χρόνια, ο Ντίγκλ, που τότε ήταν επικεφαλής της συμβουλευτικής επιτροπής Πανεπιστημίου του Cambridge, γρήγορα αντιλήφθηκε ότι ο λεξικό του 1843 ήταν «τόσο απαρχαιωμένο σε δομή, σχεδιασμό και περιεχόμενο» που θα έπρεπε αυτός και η ομάδα του να ξεκινήσουν από την αρχή.

Αυτό το «από την αρχή» η Guardian ορθότατα το χαρακτήρισε «herculean task», έναν άθλο του Ηρακλή, καθώς η ηρωική αυτή επιστημονική ομάδα χρειάστηκε να ξαναδιαβάσει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της αρχαιοελληνικής γραμματείας από τον Όμηρο ως τις αρχές του 2ου μ.X. αιώνα.

Έπειτα εργάστηκαν πάνω στα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου για να δημιουργήσουν έναν σύγχρονο οδηγό για τους σπουδαστές του σήμερα, πάνω στις έννοιες των αρχαιοελληνικών λέξεων και την εξέλιξή τους μέσα στα χρόνια. Έτσι το «The Cambridge GREEK LEXICON» έγινε το πρώτο, μετά το 1843, που βασίστηκε σε μια εντελώς νέα ανάγνωση των ελληνικών κειμένων.

Στην εποχή μας, την εποχή της ταχύτητας που πολλές φορές μεταφράζεται σε προχειρότητα, τα αριθμητικά στοιχεία του νέου λεξικού, σε αφήνουν με το στόμα ανοιχτό:  37.000 ελληνικές λέξεις από 90 συγγραφείς που απλώνονται σε 1.500 σελίδες.

Πιστή και τολμηρή μετάφραση

Η επιστημονική ομάδα του Ντιγκλ, όμως επέδειξε μεγάλη γενναιότητα όχι μόνο ως προς τον όγκο της εργασίας που ανέλαβε αλλά και στον τρόπο που προσέγγισε την αρχαία ελληνική γλώσσα.

Ήταν αποφασισμένοι να εξολοθρεύσουν μία και καλή τη σεμνοτυφία των προκατόχων τους και να φέρουν τα αρχαία ελληνικά στο σήμερα, γνωρίζοντας πως ίσως κάνουν κάποιους να κοκκινήσουν και να εξαπολύσουν κηρύγματα περί χυδαιότητας.

Η εφημερίδα Guardian ακολουθεί τον δρόμο του λεξικού και στο συγκεκριμένο της άρθρο, δίνοντας κάποια παραδείγματα της νέας τολμηρής μετάφρασης, χρησιμοποιεί λέξεις που ίσως και να μην έχουν γραφτεί ποτέ ξανά στις σελίδες της ιστορικής αυτής εφημερίδας.

Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα, μεταφρασμένο στα ελληνικά αυτολεξεί:

«Το ρήμα χέζω (chezo), μεταφρασμένο από τους Λίντελ και Σκοτ ως “ανακουφίζομαι, κάνω την ανάγκη μου”, ορίζεται στο νέο λεξικό ως “αφοδεύω / to defecate” και μεταφράζεται ως “to shit ”.

»Το βινέω (bineo) δεν είναι πια inire, coire, of illicit intercourse (σ.σ. παράνομη συνουσία) αλλά “fuck” (σ.σ. γαμάω).

»Το λαικάζω, που στο λεξικό του 19ου αιώνα μεταφράστηκε ως «to wench» (σ.σ. πορνεύω), τώρα ορίζεται ως «perform fellatio» (προβαίνω σε πεολειχία) και μεταφράζεται ως “suck cocks” (σ.σ. ρουφάω καυλιά)».

Η τόλμη της ομάδας Ντίγκλ να μεταφράσει με βάση την αγγλική καθομιλουμένη, αδιαφορώντας αν κάποιοι σοκάρονται, συναντά την άποψη του σπουδαίου έλληνα ποιητή Λορέντζου Μαβίλη, ο οποίος τον Φεβρουάριο του 1911, μιλώντας στη Βουλή και αντικρούοντας τους ισχυρισμούς των καθαρευουσιάνων βουλευτών είχε δηλώσει:

«Χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει. Υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι, και υπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν»

Δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια αφιέρωσε ο καθηγητής Ντίγκλ από τη ζωή του για την ολοκλήρωση του νέου αυτού λεξικού, που αναμένεται να αποτελέσει για αγγλόφωνους και αγγλομαθείς το βασικότερο εγχειρίδιο μελέτης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ως τον επόμενο, τουλάχιστον αιώνα.

«Είναι πάρα πολύ σημαντικό ότι συνεχίζουμε να συνδεόμαστε με τη φιλολογία της αρχαίας Ελλάδας, όχι μέσω κειμένων παγωμένων στον προηγούμενο κόσμο, αλλά που συνδέονται με τον κόσμο που ζούμε τώρα», σχολιάζει ο καθηγητής Ρόμπιν Όζμπορν, διευθυντής του τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Cambridge.

Η απάντηση του Ντίγκλ στο αν έχει σχέδια για κάποιο επόμενο λεξικό, δείχνει τη σκληρότητα της μάχης την οποία έδωσε:

«Όχι, όχι , όχι , όχι, όχι. Το τελείωσα με τεράστιο αίσθημα ανακούφισης και χαράς – για τα τελευταία 15 χρόνια, δεν έκανα τίποτε άλλο, πραγματικά κυρίευσε τη ζωή μου».