Μία μετα-κατάληψη στο Παρίσι

Είναι ένα κτίριο Οσμανικής αρχιτεκτονικής, χτισμένο στα μέσα του 19ου αιώνα, στην καρδιά του Παρισιού, στον αριθμό 59 της οδού Ριβολί. Ηταν παλιότερα υποκατάστημα της τράπεζας Crédit Lyonnais, γύρω στο 1985 ωστόσο εγκαταλείφθηκε, κι έμεινε για χρόνια άδειο, χωρίς κανένα σημάδι ζωής στο υπέροχο σπειροειδές κλιμακοστάσιό του, στο κέντρο του εξαώροφου κτιρίου. Μέχρι το 1999, οπότε το κατέλαβαν τρεις καλλιτέχνες ονόματι «KBG» – Kalex, Gaspard και Bruno. Ηθελαν να αναδείξουν τα κενά της αστικής πολιτιστικής πολιτικής, και να προσελκύσουν ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό, «ώστε να πάψει να είναι η σύγχρονη τέχνη μόνο για μία ελίτ».

Οι τρεις καταληψίες καλλιτέχνες έγιναν σύντομα περισσότεροι, γύρω στους 30, άλλαξαν και συλλογικό όνομα φυσικά, «Chez Robert – Ελεύθερο Ηλεκτρόνιο», αυτοαποκαλούνταν πλέον. Αρχισαν να διοργανώνουν στο «59 Ριβολί» εκθέσεις, και περφόρμανς, και καλλιτεχνικά πάρτι και το κοινό ανταποκρίθηκε γρήγορα: σπρώχνοντας την πόρτα του κτιρίου, ο επισκέπτης μπορούσε να δει τους καλλιτέχνες επί το έργον, να περιπλανηθεί στα διάφορα ατελιέ, να χαζέψει τις πολύχρωμες τοιχογραφίες στα δάπεδα και τους τοίχους. Το 2002, όμως, αγόρασε το κτίριο ο Δήμος του Παρισιού. Και δεν ήταν διατεθειμένος να αφήσει για καιρό εκεί τους καταληψίες.

Ο Δήμος σκεφτόταν σοβαρά να στείλει την αστυνομία να εκκενώσει το κτίριο. Διαπίστωσε όμως πως την προηγούμενη χρονιά, το είχαν επισκεφθεί περισσότεροι από 40.000 άνθρωποι – το «59 Ριβολί» είχε γίνει το τρίτο δημοφιλέστερο, από πλευράς επισκεψιμότητας, κέντρο ή μουσείο σύγχρονης τέχνης στην πόλη. Ο Δήμος αποφάσισε λοιπόν να βοηθήσει, ώστε να γίνει το κτίριο «ένας τόπος συλλογικής δημιουργίας στην καρδιά του Παρισιού». Επρεπε βέβαια να πείσει πρώτα τους καταληψίες να το εγκαταλείψουν, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες εργασίες ανακαίνισης, δεν νοείτο να λειτουργεί άλλο το κτίριο χωρίς να τηρούνται οι στοιχειώδεις προδιαγραφές ασφαλείας. Τέλη του 2006, οι καλλιτέχνες μεταφέρθηκαν αλλού. Αρχές του 2008 επέστρεψαν. Τα ατελιέ τους δεν ήταν πλέον ανοιχτά, διέθεταν όμως έναν χώρο 150 τετραγωνικών μέτρων στο ισόγειο όπου μπορούσαν να υποδέχονται το κοινό. Είχαν επίσης εξασφαλίσει να τοποθετηθούν γάντζοι στην πρόσοψη του κτιρίου ώστε να συνεχίσουν τις εξωτερικές τους καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις. Αρκετοί φοβούνταν πως το πάλαι ποτέ squat τους, η κατάληψή τους, θα είχε «αποστειρωθεί». Αλλά ήταν αποφασισμένοι να «επανεφεύρουμε τα πάντα από την αρχή».

Ο Δήμος είχε επενδύσει 10 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά και την ανακαίνιση του εξαώροφου κτιρίου. Και θα μπορούσε να είχε ζητήσει από τους καλλιτέχνες ένα ενοίκιο άνω των 355.000 ευρώ ετησίως. Τους ζήτησε μόλις 5.679 ευρώ. Συνολικά, ο σύλλογος που διαχειριζόταν τη «μετα-κατάληψη» χρειαζόταν κάπου 80.000 ευρώ τον χρόνο ώστε να πληρώνει το νερό, το ηλεκτρικό, τυχόν επισκευές κ.λπ. Και τα έβρισκε εύκολα. Περίπου 70.000 επισκέπτες είχε το 2019 αυτός ο εναλλακτικός καλλιτεχνικός χώρος. Υπήρχαν οι συνδρομές των καλλιτεχνών, υπήρχαν μερικές συνεργασίες με επιχειρήσεις, και τα (μικρο)ποσά που άφηναν οι φίλοι της τέχνης. Κατόπιν, όμως, ενέσκηψε ο κορωνοϊός.

«Η πανδημία μάς γονάτισε» συνοψίζει την κατάσταση στη γαλλική Le Monde ο Γκασπάρ Ντελανοέ, υπερασπιστής των καλλιτεχνικών squat, εφήμερος υποψήφιος σε διάφορες εκλογές του Parti Faire un Tour, «Κόμματος Κάνε Μια Βόλτα» ή «Εφυγα Για Μια Βόλτα» – προφέρεται σε κάθε περίπτωση «Pffft». «Θέλουμε όμως να συνεχίσει το «59» να λάμπει, να μην εκτίθενται στο Παρίσι μόνο νεκροί καλλιτέχνες» προσθέτει. «Εδώ, οι άνθρωποι που βγαίνουν από τις γειτονικές μπουτίκ ανακαλύπτουν ζωγράφους, γραφίστες, ζωντανούς, επί το έργον» προσυπογράφει από το διπλανό ατελιέ ο Λουίτζι Λα Φέρλα. «Ενας ναός της αντικατανάλωσης, όπου ο χρόνος επιβραδύνεται. Πρέπει να αντέξει αυτή η ανωμαλία!».

Aπαλλαγή ενοικίου

Ο Δήμος έχει ήδη κάνει ό,τι μπορούσε, απάλλαξε για ένα εξάμηνο από το ενοίκιο τους καλλιτέχνες. Οι τελευταίοι συνέχισαν να εργάζονται, ξαναζωγράφισαν όλες τις τοιχογραφίες στο κλιμακοστάσιο, μεταμόρφωσαν για μία ακόμα φορά την πρόσοψη, με μεγάλα πολύχρωμα μηνύματα: «Είναι ο πρώην του σκύλου μου», «Οποιος ξέρει να αγαπά ξέρει και να γαργαλά», κ.ο.κ. Τον Δεκέμβριο του 2020 διοργάνωσαν και μία δημοπρασία, τώρα όμως αναγκάζονται να κάνουν, για πρώτη φορά εδώ και 22 χρόνια, ανοιχτή έκκληση για δωρεές. Τις προάλλες μάλιστα, ο Γκασπάρ Ντελανοέ, ένας άνθρωπος που δεν έχει συνήθως πάρε-δώσε με δισεκατομμυριούχους, έστειλε μία επιστολή στον Φρανσουά Πινό, τον ιδρυτή του ομίλου Kering – το ανακαινισμένο Bourse de Commerce με την πολυδιαφημισμένη μουσειακή συλλογή τέχνης του άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό σε απόσταση μόλις 500 μέτρων από το «59 Ριβολί». «Γνωρίζουμε πως είστε εραστής της τέχνης, αλλά και ένας γενναιόδωρος μαικήνας» έγραφε ο Ντελανοέ στον Πινό: μία έκκληση για αλληλεγγύη, ανάμεσα σε δύο υπεύθυνους «εμβληματικών τόπων της παριζιάνικης κουλτούρας».

Μην αναζητείτε όμως κοινά σημεία, υπαρκτά ή δυνατά, με την ελληνική πραγματικότητα. Θα χρειαζόταν ένα άλλο επίπεδο ωριμότητας, ένθεν κακείθεν, που απλά δεν υπάρχει και που, ακόμα και αν υπήρχε, και πάλι τίποτα δεν θα εγγυάτο μια παραμυθένια έκβαση.