Επίσκεψη Τσαβούσογλου: Γιατί η Τουρκία εγείρει ξανά ζήτημα μειονότητας – Η αντίδραση της Ελλάδας σε πιθανές προκλήσεις

Ως συνέχεια της φάσης αποκλιμάκωσης «βλέπουν» την επίσκεψη του Μεβλούτ Τσαβούσογλου στην Ελλάδα ο διευθυντής του Ιδρύματος Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και αναλυτικής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1, Κωνσταντίνος Φίλης, και ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κώστας Υφαντής.

Παρά το γεγονός ότι αρκετοί πιστεύουν πως ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών θα επιχειρήσει να διασκεδάσει τις αρνητικές εντυπώσεις που δημιουργήθηκαν για τον ίδιο κατά τις κοινές δηλώσεις με τον Νίκο Δένδια στην Άγκυρα, οι δύο διεθνολόγοι δεν συμμερίζονται την άποψη περί πιθανής «ρεβάνς», εκτιμώντας πως στόχος της Τουρκίας δεν είναι να υπονομεύσει τις συζητήσεις με την ελληνική πλευρά. Αντ’ αυτού, τη δεδομένη χρονική στιγμή, θέλει να εκπέμψει μήνυμα προσπάθειας εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων ως όχημα επίδειξης καλής συμπεριφοράς προς την Ευρωπαϊκή Ενωση και κυρίως προς τις ΗΠΑ, προκειμένου να αποφύγει την περαιτέρω επιδείνωση των σχέσεών της με τη Δύση.

Μιλώντας στο in.gr, οι κ.κ. Φίλης και Υφαντής αναγνωρίζουν τις δυσκολίες που εμπεριέχει η επίσκεψη του Μ. Τσαβούσογλου -η οποία μπορεί να αποδειχθεί προπαρασκευαστική της συνάντησης μεταξύ του Κυριάκου Μητσοτάκη και του Ταγίπ Ερντογάν στις 14 Ιουνίου, στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ- και εστιάζουν στο μειονοτικό ζήτημα και την «τουρκική ταυτότητα» που αποδίδει στους Ελληνες μουσουλμάνους της Θράκης η γειτονική χώρα. Θέμα, άλλωστε, που ετέθη και στην Άγκυρα από την τουρκική πλευρά και το οποίο αποτελεί για συγκεκριμένους λόγους εμμονή του τούρκου προέδρου το τελευταίο διάστημα.

Αναμφισβήτητα, η επιλογή του Μ. Τσαβούσογλου, πριν φθάσει στην Αθήνα για τις συνομιλίες με τον Ν. Δένδια και τον Κ. Μητσοτάκη, να επισκεφθεί «ιδιωτικά» τη Θράκη εντάσσεται στο πλαίσιο ευρύτερης στρατηγικής που ακολουθεί η γείτονα σε ζητήματα μειονοτήτων και σε κάθε περίπτωση αποτελεί μια πρώτης τάξης ευκαιρία τυχόν δημόσιες τοποθετήσεις περί στήριξης της «τουρκικής μειονότητας» να αποκαταστήσουν το τρωθέν γόητρο του τούρκου ΥΠΕΞ στη γείτονα. Ενδεχόμενη, ωστόσο, ακραία ρητορική -πέρα από τις πάγιες τουρκικές θέσεις- θα εξαφανίσει τις προσδοκίες που υπήρχαν για διατήρηση ήπιου κλίματος.

Σύμφωνα με τον κ. Φίλη, το γεγονός πως ο Μ. Τσαβούσογλου θα επισκεφτεί πρώτα τη Θράκη και εν συνεχεία θα έχει τις συναντήσεις με τον έλληνα υπουργό και πρωθυπουργό είναι μάλλον μια θετική οπτική, με την έννοια ότι θα πρέπει να είναι πιο μετρημένος σε αυτά τα οποία θα κάνει και θα πει στη Θράκη. Διαφορετικά, θα ρισκάρει να τορπιλίσει εξ αρχής τις συζητήσεις με την ελληνική πλευρά.

Η τελευταία, και δη ο Ν. Δένδιας, ετοιμάζεται πυρετωδώς για κάθε πιθανή και… απίθανη τοποθέτηση του «φίλου Μεβλούτ» -όπως συνηθίζει να αποκαλεί τον τούρκο αξιωματούχο σε όλες τις κοινές τους εμφανίσεις- με τον κ. Υφαντή να δίνει μεν ελάχιστες πιθανότητες ο τούρκος ΥΠΕΞ να υπερβεί τα εσκαμμένα, αλλά να μην αποκλείει ένα τέτοιο ενδεχόμενο που θα φέρει την Αθήνα προ δύσκολων αποφάσεων για τη συνέχεια των συζητήσεων.

Προς αναζήτηση «ρεβάνς»;

Το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό όλων με αφορμή το ταξίδι του Μ. Τσαβούσογλου στην Ελλάδα είναι ο on camera «τσακωμός» του με τον Ν. Δένδια όταν ο έλληνας ΥΠΕΞ είχε επισκεφτεί την Τουρκία στα μέσα Απριλίου. Το γεγονός αυτό δημιουργεί εξ’ αντικειμένου φόβους για τυχόν αναζήτηση «ρεβάνς» εκ μέρους του επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας, με την επίσκεψή του να χαρακτηρίζεται ιδιαιτέρως δύσκολη.

Όπως εκτιμάται όμως, στην παρούσα φάση είναι προς το συμφέρον της Άγκυρας να μεταδίδεται η εικόνα ανοικτών διαύλων επικοινωνίας με την Αθήνα, έστω και εάν δεν παράγονται απτά αποτελέσματα. Εξ’ ου και το σενάριο περί «ρεβάνς» του Μ. Τσαβούσογλου συγκεντρώνει λίγες πιθανότητες.

«Είναι εύλογη η ανησυχία κάποιων, αλλά δεν συμμερίζομαι την άποψη περί «ρεβάνς» που θα αναζητήσει η τουρκική πλευρά. Κι αυτό, διότι δεν βλέπω ποια λογική θα εξυπηρετούσε κάτι τέτοιο σε αυτή τη συγκυρία. Πέρα από το να επωφεληθεί επικοινωνιακά ο ίδιος ο Μ. Τσαβούσογλου, κυρίως κοιτώντας προς το εσωτερικό της Τουρκίας, δεν βλέπω να εξυπηρετείται η όξυνση και η υπονόμευση του κλίματος που πάει να διαμορφωθεί» επισημαίνει στο in.gr ο κ. Υφαντής.

Όπως παρατηρεί, η Τουρκία -ιδίως μετά την αλλαγή σκυτάλης στον Λευκό Οίκο- έχει συνειδητοποιήσει ότι η στρατηγική της έντασης, των απειλών, και γενικότερα όλης αυτής της συμπεριφοράς που την καθιστά μέρος του ευρύτερου περιφερειακού προβλήματος, δεν οδηγεί πουθενά, τουλάχιστον σε αυτή τη συγκυρία.

«Άρα» εκτιμά «έστω και προσχηματικά, έστω και για να κερδίσει χρόνο -χωρίς να έχουν μεταβληθεί οι πάγιες τουρκικές θέσεις από αυτές που διατυπώθηκαν και διατυπώνονται συνεχώς από τα χείλη αξιωματούχων- δεν υπακούει σε κάποια στρατηγική επιδίωξη το να ανατινάξει τις όποιες γέφυρες έχουν δημιουργηθεί εδώ και πέντε μήνες που έχει ξεκινήσει η διαδικασία προσέγγισης και διαλόγου».

Σόου αλλά όχι «ρεβάνς»

Στο ίδιο πνεύμα, ο κ. Φίλης εικάζει, λαμβάνοντας υπόψιν την επιλογή του τούρκου ΥΠΕΞ να επισκεφτεί πρώτα τη Θράκη και μετά την Αθήνα για επίσημες συνομιλίες, πως ο τελευταίος δεν θα κινηθεί με τέτοιο τρόπο στη Θράκη που θα προκαλέσει την αντίδραση της ελληνικής πλευράς σε τέτοιο βαθμό ώστε να χαλάσει η επίσκεψη. «Δεν εκτιμώ ότι θα κάνει οποιαδήποτε κίνηση που θα τορπιλίσει τις συζητήσεις που θα ακολουθήσουν. Θα κάνει, κατά την εκτίμησή μου, κάποιο σόου το οποίο θα είναι κυρίως για το εσωτερικό της Τουρκίας για να δείξει ότι παίρνει και μια άτυπη «ρεβάνς» από τον Ν. Δένδια, αλλά δεν θα κινηθεί εκτός πλαισίου».

Σε αυτό το σημείο πάντως, όπως παρατηρεί, η απόφαση της Τουρκίας να βγάλει για έρευνες στο Αιγαίο το πλοίο «Tubitak Marmara», ναι μεν δεν συνιστά παράνομη ενέργεια, αλλά είναι βαθιά προκλητική κίνηση και δείχνει την πρόθεση της γείτονος που δεν είναι άλλη από το να ορίσει το πλαίσιο των συζητήσεων. «Να είναι δηλαδή αυτή η οποία θα έχει την ευχέρεια να επιβάλει κάποιες κινήσεις, με την Ελλάδα να δείχνει ότι αποδέχεται αυτή την κατάσταση».

Σύμφωνα με τον ίδιο «οι κινήσεις αυτές είναι τόσο όσο προκλητικές, υπό την έννοια ότι η Ελλάδα δεν θα μπορούσε η Ελλάδα να επικαλεστεί την ιδιωτική επίσκεψη ή την έξοδο του ωκεανογραφικού σε διεθνή ύδατα για να πει ότι «εγώ διακόπτω τις συζητήσεις». Γιατί τότε θα ήταν η χώρα μας εκτεθειμένη στα μάτια της διεθνούς κοινότητος».

Στο επίκεντρο η μουσουλμανική μειονότητα

Χαρακτηριστικό στοιχείο της επικείμενης συνάντησης των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδος και Τουρκίας είναι ότι από την έναρξη των διερευνητικών συνομιλιών έως σήμερα δεν έχει σημειωθεί καμία σύγκλιση απόψεων ή αλλαγή στις θέσεις των δύο κρατών. Μια εξ αυτών αφορά τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης -την οποία η Τουρκία αποκαλεί «τουρκική»- που έχει αναχθεί το τελευταίο διάστημα σε μείζον ζήτημα από τη γείτονα, ενώ φαίνεται να τοποθετείται στην κορυφή της λίστας των προτεραιοτήτων της.

Αυτό συμβαίνει για τρεις λόγους, σύμφωνα με τον κ. Φίλη:

Α) Θέλει να δείξει τώρα που πιέζεται από τον Τζο Μπάιντεν, και κατ’ επέκταση από τους Ευρωπαίους, για θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ελευθερίας του λόγου και κράτους δικαίου ότι τελικά σε μια χώρα δημοκρατική, όπως είναι η Ελλάδα, αντιμετωπίζει κι αυτή παρόμοια ζητήματα. Σε αυτή την περίπτωση, η γείτονα κάνει επίκληση κάποιων αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) περί αυτοπροσδιορισμού, πράγμα το οποίο είναι διαφορετικό από αυτό που η Τουρκία θέλει να «βαφτίσει» τη μειονότητα τουρκική, ενώ δεν είναι.

«Εδώ, βέβαια» συμβουλεύει ο κ. Φίλης «καλό είναι κι εμείς να ανασύρουμε λίγο από τα κιτάπια μας πόσες καταδίκες έχει η Τουρκία από το ΕΔΑΔ για τη στάση της».

Β) Προσπαθεί να συνδέσει και να συνδυάσει τη μειονότητα με το προσφυγο-μεταναστευτικό. Δηλαδή, η εικόνα που θέλει να καλλιεργήσει για την Ελλάδα στο εξωτερικό είναι πως πρόκειται για μια χώρα η οποία, όχι μόνο δεν σέβεται τα μειονοτικά δικαιώματα, αλλά συμπεριφέρεται και με απάνθρωπο τρόπο απέναντι στους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Προσπαθεί να αλλοιώσει την εικόνα που έχει η Ελλάδα προς το εξωτερικό ως μια δημοκρατική χώρα η οποία σέβεται τους πολίτες της, υπάρχει ισονομία και ισοπολιτεία για όλους τους Έλληνες -συμπεριλαμβανομένων των μειονοτικών- και αντιμετωπίζει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες με τον τρόπο που πρέπει βάσει των διεθνών συμβάσεων.

Γ) Χρησιμοποιεί τις μειονότητες συνολικά, μουσουλμανικές ή τουρκικές, για να διευρύνει την επιρροή, τους μοχλούς πίεσης και τη διείσδυσή της σε κάποιες χώρες, π.χ. Ουιγούροι στην Κίνα, Τάταροι στην Κριμαία, Ροχίνγκια στη Μιανμάρ, μουσουλμάνοι στην Ευρώπη. Η Τουρκία θέτει ως προτεραιότητα το μειονοτικό -και γενικότερα τα ζητήματα μειονοτήτων και μουσουλμανικών πληθυσμών οι οποίοι υποτίθεται ότι διώκονται- γιατί θέλει να αποτελεί το σημείο αναφοράς των σουνιτών μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο.

Όπως προσθέτει, δε, από την πλευρά του ο κ. Υφαντής, στην Τουρκία υπάρχει η αντίληψη πως το τερέν είναι πιο ευνοϊκό για να αναδείξει ζητήματα μειονοτήτων που μπορεί να αγγίζουν τις ευαισθησίες ενός ακροατηρίου στη Δύση. «Η Άγκυρα θεωρεί ότι αυτό αποτελεί πεδίο στο οποίο μπορεί να ασκηθεί κριτική στην Ελλάδα. Επενδύει στις ευαισθησίες που υπάρχουν για τέτοιου είδους ζητήματα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ».

Πώς θα αντιδράσει η Αθήνα σε ενδεχόμενες προκλήσεις

Το ζήτημα, επομένως, της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη αναμένεται να βρεθεί εκ μέρους της Αγκυρας στο επίκεντρο των συζητήσεων, με την Αθήνα να θέτει επί τάπητος -μεταξύ άλλων- το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, τις εκτός διεθνούς δικαίου τουρκικές διεκδικήσεις, καθώς και το προσφυγικό, το οποίο αναμένεται να βρεθεί ψηλά στην ευρωπαϊκή ατζέντα τον Ιούνιο. Ζητήματα, άλλωστε, που απασχόλησαν τις δύο πλευρές στην πρόσφατη συνάντηση του Ν. Δένδια στην Αγκυρα και «άναψαν το φυτίλι» της σύγκρουσης στις κοινές δηλώσεις με τον Μ. Τσαβούσογλου.

Όπως και τότε, έτσι και τώρα, η ελληνική πλευρά παρουσιάζεται έτοιμη να αντιδράσει άμεσα σε περίπτωση που ο τούρκος ΥΠΕΞ υπερβεί κάποια όρια. Οι προθέσεις του μάλιστα ενδέχεται να διαφανούν κατά τη σημερινή επίσκεψή του στη Θράκη. Αν αυτή παραμείνει εθιμοτυπική, τότε η Αθήνα θα τον καλωσορίσει και θα τον τιμήσει με όλους τους τύπους της ελληνικής φιλοξενίας. Αν όμως ο Μ. Τσαβούσογλου ακολουθήσει εμπρηστική, εκτός πλαισίου ρητορική, τότε η Ελλάδα θα δώσει τις κατάλληλες απαντήσεις.

«Αν η συμπεριφορά του κινηθεί στη συνηθισμένη κριτική χωρίς ακραίες αναφορές -αυτό που συνήθως ακούμε είναι ότι η Ελλάδα δεν συμπεριφέρεται όπως θα έπρεπε, ότι παραβιάζει τα δικαιώματα της μειονότητας- δεν αναμένεται να υπάρξει σοβαρό πρόβλημα. Αν έχουμε κάτι πέρα και έξω από τα συνηθισμένα, τότε όλα είναι πιθανά» υπογραμμίζει ο κ. Υφαντής, χωρίς να μπορεί να αποκλείσει, αν και συγκεντρώνει ελάχιστες πιθανότητες, ενδεχόμενο ναυάγιο της συνάντησης Ν. Δένδια – Μ. Τσαβούσογλου.

Όπως λέει «θα μπορούσαμε να δούμε διάφορες αντιδράσεις από την ελληνική πλευρά, όπως να μην υπάρξουν δηλώσεις μετά τη συνάντηση των δύο υπουργών ως απόδειξη δυσαρέσκειας είτε κάποια σκληρή ανακοίνωση από το ΥΠΕΞ. Είναι ένα σενάριο, ακραίο μεν, αλλά για το οποίο η Αθήνα πρέπει να είναι προετοιμασμένη».

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο κ. Φίλης -δίνοντας κι αυτός λίγες πιθανότητες ο Μ. Τσαβούσογλου να κινηθεί εκτός πλαισίου- υποστηρίζει πως σε μια τέτοια περίπτωση οι επιλογές για την Ελλάδα θα είναι πάρα πολύ συγκεκριμένες. «Θα μπορούσαμε να ακυρώσουμε την επίσκεψη; Μου φαίνεται δύσκολο, αλλά όχι απίθανο. Γιατί υποτίθεται ότι επί του πεδίου έχουμε μια εξομάλυνση. Υπάρχουν οι γνωστές προκλήσεις σε επίπεδο ρητορικής και παραβιάσεων, αλλά δεν έχουμε κάτι στο πεδίο το οποίο να συνιστά επιθετικότητα από πλευράς Τουρκίας».

Όπως καταλήγει μάλιστα, επειδή ένας από τους λόγους της επίσκεψης Τσαβούσογλου είναι να δουν οι δύο πλευρές κατά πόσο υπάρχει περιθώριο για συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στο πλαίσιο Συνόδου του ΝΑΤΟ κι επειδή αυτό εντάσσεται στο πλαίσιο της προσπάθειας της Τουρκίας να δείξει ένα διαφορετικό πρόσωπο προς τη Δύση, «δεν θα ξεπεράσει τα εσκαμμένα παρά το γεγονός ότι η Τουρκία τα τελευταία χρόνια αποκλίνει συνεχώς από τη Δύση».