Ο Πούτιν, ο Λουκασένκο και τα παιχνίδια των κατασκόπων

Πολλά περίεργα συνέβησαν τον τελευταίο καιρό στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», στην Αθήνα. Αλλο ένα κεφάλαιο σε ένα κατασκοπευτικό θρίλερ σε πολλά επίπεδα που εκτυλίσσεται τους τελευταίους μήνες σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Τον περασμένο Αύγουστο διεξήχθησαν προεδρικές εκλογές στη Λευκορωσία. Ο επί 27 χρόνια πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο διεκδίκησε τη νίκη με ποσοστό 80%, απέναντι στην υποψήφια της αντιπολίτευσης Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια που εμφανίστηκε να συγκεντρώνει μόλις 10%. Οι καταγγελίες για νοθεία ήταν πολλές και λίγο αργότερα οι Λευκορώσοι άρχισαν να κατεβαίνουν στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι.

Με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της χώρας φιμωμένα και ελεγχόμενα, οι Λευκορώσοι βρήκαν άλλες διεξόδους. Το κανάλι Nexta στην πλατφόρμα Telegram, που δημιούργησαν ο Ρομάν Προτάσεβιτς και ο Στεπάν Πουτίλο και είχε έδρα την Πολωνία, μετέδιδε όλες τις απαγορευμένες ειδήσεις και ενημέρωνε για τον χρόνο και τον τόπο των διαδηλώσεων που άρχιζαν να γίνονται όλο και πιο ογκώδεις. Χιλιάδες διαδηλωτές συνελήφθησαν και πολλοί εξ αυτών βασανίστηκαν. Η επιχείρηση για να σιγήσει το Nexta ή να τιμωρηθούν οι εμπνευστές του είχε αρχίσει.

Ασυλο

Ο 26χρονος Προτάσεβιτς ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Λιθουανία και εγκαταστάθηκε εκεί. Λίγο μετά το ξέσπασμα των διαδηλώσεων οι αρχές συνέλαβαν τον σύζυγο της Τιχανόφσκαγια και κατόπιν προσήγαγαν την ίδια. Απειλώντας να τον υποβάλλουν σε βασανιστήρια, την ανάγκασαν να διαβάσει ένα μήνυμα προς τους διαδηλωτές καλώντας τους να σταματήσουν. Μια κλασική μέθοδος της KGB (όπως ονομάζονται ακόμα οι λευκορωσικές μυστικές υπηρεσίες), ιδιαίτερα όταν ο στόχος είναι να αποσπάσουν ομολογίες. Μια τακτική που επαναλήφθηκε πριν από λίγες ημέρες όταν ο Προτάσεβιτς συνελήφθη με τη σύντροφό του και εκείνος αναγκάστηκε να παραδεχθεί τις κατηγορίες εναντίον του.

Εκτοτε η Τιχανόφσκαγια διατηρεί χαμηλό προφίλ. Ηρθε στην Ελλάδα για να πάρει μέρος στο Φόρουμ των Δελφών και ο Προτάσεβιτς ήρθε επίσης για να καλύψει το ταξίδι της αλλά και, σύμφωνα με πληροφορίες, να ερευνήσει φορτία λαθραίων τσιγάρων με προέλευση από τη Λευκορωσία, που φημολογείται ότι πλουτίζουν τις τσέπες ανώτατων λευκορώσων αξιωματούχων – και κάποιοι λένε ακόμα και του ίδιου του Λουκασένκο.

Εν τω μεταξύ, ο πόλεμος των κατασκόπων μαίνεται γύρω μας, ενώ οι σχέσεις της Μόσχας με τη Δύση εντείνονται. Τον Απρίλιο το γραφείο του γενικού εισαγγελέα της Βουλγαρίας ανακοίνωσε ότι ερευνά μια σειρά εκρήξεων σε αποθήκες εκρηκτικών σε διάφορα μέρη της χώρας και μια ομάδα ελίτ των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών γνωστών ως Μονάδα 29155. Ανάμεσα στον εξοπλισμό που καταστράφηκε ήταν υλικό που ανήκε στον Εμιλιάν Γκεμπρέφ, μεγάλο βούλγαρο κατασκευαστή όπλων ο οποίος δηλητηριάστηκε το 2015 μαζί με τον γιο του από την ίδια ομάδα, τόνισε εκπρόσωπος της Εισαγγελίας. Η ανακοίνωση έγινε μια εβδομάδα αφότου οι αρχές στην Τσεχία κατηγόρησαν για άλλες δύο εκρήξεις σε αποθήκες όπλων στη χώρα την ίδια Μονάδα 29155, η οποία ειδικεύεται σε σαμποτάζ και δολοφονίες. Είναι η ίδια ομάδα που θεωρήθηκε υπεύθυνη για τη δηλητηρίαση του ρώσου πρώην κατασκόπου Σεργκέι Σκριπάλ στη Βρετανία. Οι κατηγορίες από Βουλγαρία και Τσεχία οδήγησαν σε διπλωματική αντιπαράθεση με τη Μόσχα με απελάσεις διπλωματών και από τις δύο πλευρές.

Το Κρεμλίνο, λένε οι αναλυτές, βλέπει τον ζωτικό του χώρο να περιορίζεται πολύ με τις εξελίξεις στην Ουκρανία και με την «επεκτατικότητα του ΝΑΤΟ» και γι’ αυτό θεωρεί ιδιαίτερα σημαντικό να διατηρηθεί στην εξουσία στη Λευκορωσία ένα φιλικό καθεστώς. Το Κρεμλίνο διαψεύδει κατηγορηματικά οποιαδήποτε ανάμειξη στην υπόθεση Προτάσεβιτς, όμως οι «New York Times» επικαλούνται πηγές στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες που θεωρούν δύσκολο να προχώρησαν σε μια κίνηση όπως αυτή με την υποχρεωτική προσγείωση του αεροσκάφους της Ryanair και την «απαγωγή» Προτάσεβιτς χωρίς τη στήριξη ή τη γνώση της Μόσχας. Η ανακοίνωση του Μινσκ για απειλή ότι υπήρχε βόμβα στο αεροσκάφος δεν επιβεβαιώνεται. Αλλωστε στην αρχή οι Λευκορώσοι έλεγαν ότι τους προειδοποίησε η Χαμάς, αλλά προχθές ο Λουκασένκο είπε ότι ενημερώθηκαν από την Ελβετία. Μια ημέρα αργότερα, η ελβετική εταιρεία Proton Technologies AG, πάροχος υπηρεσιών email, ανακοίνωσε ότι η απειλή για βόμβα που επικαλέστηκαν οι λευκορωσικές αρχές εστάλη μετά την εκτροπή της πορείας του αεροπλάνου.

Συμπτώσεις

Στην Αθήνα δεν ήταν μόνο η παρατήρηση από τον νεαρό Λευκορώσο ότι την ώρα που ετοιμαζόταν για απογείωση ένας άγνωστος άνδρας, που μιλούσε ρωσικά και φορούσε φούτερ με κουκούλα, προσπάθησε να φωτογραφίσει τα ταξιδιωτικά του έγγραφα και μετά έφυγε ενώ ήταν η σειρά του να περάσει από έλεγχο διαβατηρίων. Μια εβδομάδα νωρίτερα, δηλαδή στις 15 Μαΐου, η Τιχανόφσκαγια είχε προγραμματίσει να αναχωρήσει από την Αθήνα με την πτήση 1612 των εθνικών αερογραμμών της Λετονίας, για τη Ρίγα. Οταν το αεροσκάφος ξεκίνησε να τροχοδρομεί, ο πιλότος εντόπισε ότι το αλτίμετρο ήταν χαλασμένο, ακύρωσε την πτήση και οι επιβάτες αποβιβάστηκαν. Η επικεφαλής της λευκορωσικής αντιπολίτευσης άλλαξε τα εισιτήρια με προορισμό την Πράγα και το Βίλνιους, αλλά επειδή υπήρξε ιδιαίτερη ανησυχία στο επιτελείο της για τις εξελίξεις, άλλαξε τα εισιτήρια και τρίτη φορά. Λίγες ημέρες αργότερα συνέβη το περιστατικό με τον Προτάσεβιτς και τουλάχιστον πέντε από τους επιβάτες της πτήσης που καθηλώθηκε επί ώρες στο Μινσκ δεν ξανανέβηκαν στο αεροπλάνο για το Βίλνιους – όχι μόνο ο μπλόγκερ με τη σύντροφό του και ο Ελληνας που είχε τελικό προορισμό τη λευκορωσική πρωτεύουσα, αλλά και  κάποιοι άλλοι. Ο διευθυντής της Ryanair Μάικλ Ο’Λίρι το είπε ξεκάθαρα: «Πιστεύουμε ότι υπήρχαν πράκτορες της KGB στην πτήση».

Οσο αυξάνεται η ένταση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, τόσο θα πληθαίνουν τα παιχνίδια κατασκόπων. Οταν ο λευκορώσος πρόεδρος ανάγκασε την προσγείωση του αεροσκάφους της Ryanair άνοιξε ένα καινούργιο και ακόμα πιο εύθραυστο κεφάλαιο σε μια από τις πιο περίπλοκες σχέσεις της μετα-σοβιετικής εποχής: αυτή με τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν. Οι δύο τους συγκλίνουν τον τελευταίο καιρό όλο και περισσότερο απέναντι στη Δύση, όμως έχουν συμφέροντα που αποκλίνουν σημαντικά. Ο Λουκασένκο, ο οποίος κυβερνά εδώ και 26 χρόνια, στηρίζεται στη σιδερένια πυγμή για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Ο Πούτιν θέλει να επεκτείνει τη ρωσική επιρροή στη Λευκορωσία, υπονομεύοντας στην πορεία την εξουσία του Λουκασένκο,  γράφει ο Αντόν Τροϊανόφσκι στους «New York Times».

Τώρα, με τη σύνοδο κορυφής Μπάιντεν – Πούτιν, στα μέσα Ιουνίου, θα φανεί πόσο πολιτικό κεφάλαιο θέλει να ξοδέψει ο ρώσος πρόεδρος για να συνεχίσει να υποστηρίζει τον Λουκασένκο. Ο λευκορώσος πρόεδρος επανέλαβε ότι οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις είναι σχέδιο της Δύσης, τονίζοντας πως ο πραγματικός στόχος ήταν να τεθούν τα θεμέλια για μια εξέγερση στη Ρωσία. Το αποτέλεσμα, προειδοποίησε σε ομιλία του στο Κοινοβούλιο, μπορεί να είναι «ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος».