Για τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής»

Τι είναι ο τρόπος ζωής; Δεν είναι παρά το σύνολο των αξιών που ορίζουν την συμπεριφορά των μελών μιας κοινωνίας. Για να το πούμε πιο επιστημονικά, είναι οι συλλογικές νοοτροπίες δηλαδή ο ίδιος ο πολιτισμός. Ο πολιτισμός με την ανθρωπολογική έννοια του όρου, δηλαδή ό,τι δημιουργεί ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον σε συλλογικό επίπεδο από τη στιγμή που παράγει ιστορία. Δεν είναι μόνον τα μεγάλα επιτεύγματα αλλά και ίδια η καθημερινότητα σε όλες τις τις όψεις και διαστάσεις. Δεν είναι μόνον τα πολιτιστικά αγαθά, αυτό που λέμε «εποικοδόμημα», αλλά και οικονομικές δομές και διαδικασίες, αυτό που αποκαλούμε «βάση». Βεβαίως και ο τρόπος που συνδέονται, που συναρθρώνονται, οι δύο αυτές «στιγμές». Και δεν χρειάζεται να είναι κανείς απαραίτητα μαρξιστής για να υποστηρίξει κάτι τέτοιο.

Μιλάμε ουσιαστικά για μια ολική προσέγγιση και μάλιστα απαλλαγμένη από αξιολογικές κρίσεις, μια προσέγγιση που χαρακτηρίζεται από την αποδοχή της σχετικότητας των πραγμάτων. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν υπάρχουν «ανώτεροι» και «κατώτεροι» πολιτισμοί  και λαοί, αλλά διαφορετικοί. Κάτι που θεωρείται θετικό και καλό σε ένα πολιτισμικό σύστημα μπορεί να θεωρείται αρνητικό και κακό σε ένα άλλο. Εξαρτάται από τον κοσμοθεωρητικό προσανατολισμό, τις κοσμοαντιλήψεις, τον κυρίαρχο κώδικα αξιών. Αυτά για τον τρόπο ζωής, τον πολιτισμό.

Τι γίνεται όμως, και με την Ευρώπη; Τι είναι και τι δεν είναι ευρωπαϊκό; Είναι μια και όμοια η Ευρώπη, ένας και ομοιογενής ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, ο τρόπος ζωής; Αν ναι, ποιος είναι αυτός; Να θυμίσω τον αξέχαστο Γάλλο ιστορικό Ντυροζέλ, που στην ιστορία της Ευρώπης δεν συμπεριέλαβε το Βυζάντιο; Να θυμίσω τον Αμερικανό Χάντιγκτον, που στην θεωρία του περί της σύγκρουσης των πολιτισμών θεωρεί τα ορθόδοξα Βαλκάνια ως μια οριακή και επικίνδυνη ζώνη ανάμεσα στον δυτικό χριστιανικό κόσμο και το ισλάμ; Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται σε δύο πυλώνες ως προς τα θεμέλιά του: τον αρχαίο ελληνικό και τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Αργότερα, με την επικράτηση του χριστιανισμού και τις συνακόλουθες εξελίξεις διχάστηκε ανάμεσα στον ρωμαιοκαθολικισμό και την ορθοδοξία.Το σχίσμα δεν ήταν μόνον εκκλησιαστικό, αλλά και πολιτισμικό. Αλήθεια πόσο κοντά είναι και σήμερα ακόμα η καθ’ ημάς Ανατολή με τον Ρωμαιοκαθολικισμό και τον Προτεστανισμό ως προς την αντίληψη του κόσμου, τους κώδικες αξιών, ακόμα ακόμα και την αισθητική;

Η Ευρώπη ούτε μία είναι ούτε δεδομένη. Ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής, επίσης, δεν είναι ένας ούτε δεδομένος. Η ευρωπαϊκή ενότητα και ταυτότητα είναι ζητούμενο. Η ένωση δεν είναι υπόθεση προσθετική αλλά συνθετική. Και σε μια συνθετική διαδικασία εμπλέκονται σχέσεις πολιτικής εξουσίας και πολιτισμικής ηγεμονίας. Με απλά λόγια, καποιοι μπορεί να είναι πιο ίσοι από τους άλλους…

Αλήθεια σε έναν κόσμο που ηγεμονεύουν οι αρχές της αγοράς και του ανταγωνισμού, το πνεύμα του καπιταλισμού γενικά, συντίθενται με ίσους όρους το προτεσταντικό ήθος με την ορθόδοξη ιδέα της αλληλοπεριχώρησης; Αν υποθέσουμε, λοιπόν, ότι υπάρχει ένας και μονολιθικός ευρωπαϊκός τρόπος ζωής, θα πρέπει να τον ορίσουμε πέρα από γενικότητες περί ελευθερίας, ισότητας και δικαιοσύνης. Επίσης, όταν μιλάμε για την προστασία του, θα πρέπει να πούμε από ποιους κινδυνεύει…Αλλιώς συμβάλλουμε στην διαμόρφωση ενός φοβικού κλίματος, που καμία σχέση δεν έχει με την έτσι αποκαλούμενη ελεύθερη κοινωνία, με τον έτσι αποκαλούμενο ευρωπαϊκό διαφωτισμό και ανθρωπισμό.