Επαναστάτες με αιτία: Οι εργαζόμενοι που αμφισβητούν το κατεστημένο είναι εκείνοι που φέρνουν την καινοτομία

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, μια ομάδα νεαρών μηχανολόγων στο Διαστημικό Κέντρο Johnson της NASA στο Χιούστον, συνειδητοποίησαν ότι το κέντρο ελέγχου των αποστολών Apollo της δεκαετίας του 1960 θα δυσκολευόταν να ανταποκριθεί στις μεγαλύτερες προκλήσεις των πτήσεων των διαστημικών λεωφορείων.

Οι ανησυχίες των μηχανολόγων, όμως, έπεσαν στο κενό. Η NASA γνώριζε και εμπιστευόταν τα συστήματα της εποχής των αποστολών Apollo που είχαν καταφέρει να μεταφέρουν με επιτυχία ανθρώπους στη Σελήνη.

Η ομάδα των μηχανολόγων, όμως, δεν το έβαλε κάτω. Υιοθέτησε το όνομα «οι πειρατές» και άρχισε να δημιουργεί νέα software για τα υπο-συστήματα ελέγχου των αποστολών στον ελεύθερο χρόνο της, χρησιμοποιώντας δανεικό εξοπλισμό από προμηθευτές της NASA.

Το σύστημά τους στηρίχτηκε στους σταθμούς εργασίας που ήταν διαθέσιμοι στο εμπόριο και οι οποίοι συνδέονταν μέσω ενός δικτύου Unix, με τους «πειρατές» να πιστεύουν ότι η συγκεκριμένη μέθοδος ήταν πιο ανθεκτική και μπορούσε να προσαρμοστεί ευκολότερα στις νέες συνθήκες.

Μετά από αρκετούς μήνες, μετέφεραν το σύστημά τους στο κέντρο ελέγχου των αποστολών για να το δοκιμάσουν, όμως οι υπεύθυνοι τους ζήτησαν να το πάρουν και να φύγουν.

Τότε, ο Τζιν Κραντς, ο θρυλικός διευθυντής του κέντρου ελέγχου των αποστολών, αποφάσισε να παρέμβει. Πίστευε στους «αντάρτες» μηχανολόγους και ήξερε πόσο σημαντική θα ήταν η δουλειά τους.

Έτσι ζήτησε από τους άλλους διευθυντές πτήσεων να δώσουν μια ευκαιρία στην ομάδα.

Για τις ανάγκες της δοκιμής, το πειρατικό σύστημα «έτρεξε» ταυτόχρονα με το υπάρχον για μερικούς μήνες.

Το κεντρικό σύστημα κατέρρευσε δυο φορές, όμως το πειρατικό συνέχισε να λειτουργεί κανονικά.

Πλέον, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα: Το νέο σύστημα μπορούσε να προβάλλει γραφικά και χρώματα, ήταν εύκολο να επανα-προγραμματιστεί και μπορούσε να πραγματοποιήσει διαγνωστικό έλεγχο σε πραγματικό χρόνο βάσει πολλαπλών παραμέτρων που αξιοποιούσαν τις πρώιμες μορφές της τεχνητής νοημοσύνης.

Το προϋπάρχον σύστημα δεν διέθετε τέτοιες ικανότητες – και αυτό αποτελούσε πρόβλημα.

Οι «αντάρτες» είχαν αποδείξει στην πράξη τις ικανότητες του συστήματός τους – και τις δικές τους. Όλα τα υπο-συστήματα του κέντρου ελέγχου αποστολών σταδιακά αντικαταστάθηκαν από το πειρατικό σύστημα, στο οποίο απονεμήθηκε «Βραβείο Hammer» από τον τότε αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Αλ Γκορ, για τις δραματικές βελτιώσεις που επέφερε στη λειτουργία της κυβέρνησης.

Το πειρατικό σύστημα ήταν και εξαιρετικά αποδοτικό: Εξοικονόμησε $74 εκατ. κατά την ανάπτυξή του και $22 εκατ. σε ετήσια έξοδα λειτουργίας. Οι μηχανολόγοι που το ανέπτυξαν στη συνέχεια κλήθηκαν να σχεδιάσουν το σύστημα ελέγχου αποστολών για τον επερχόμενο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.

Οι οργανισμοί έχουν κανόνες και πολιτικές που έχουν σχεδιαστεί για να προωθούν τη σταθερότητα, την προβλεψιμότητα, την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα. Έτσι, υπάρχει οι τάση οι άνθρωποι που δεν λειτουργούν βάσει προγράμματος να αντιμετωπίζονται ως προβλήματα.

Όμως, όπως απέδειξαν οι πειρατές της NASA, η τάση των εταιρειών να καταστέλλουν – ή και να αγνοούν – αυτά τα άτομα και τις ιδέες τους, μπορεί να αποβεί καταστροφική, καθώς υπάρχει περίπτωση να στερήσει από τις εταιρείες μια ισχυρή πηγή γνώσης, προσαρμοστικότητας και καινοτομίας.

Γιατί τα καταφέρνουν τόσο καλά οι «αντάρτες»;

Η ψυχολογία μας δίνει στοιχεία που δείχνουν ότι η επαναστατικότητα είναι απαραίτητο στοιχείο για τη δημιουργικότητα.

Ο ψυχίατρος του Χάρβαρντ, Άλμπερτ Ρόθενμπεργκ, πέρασε πάνω από πέντε δεκαετίες ερευνώντας άτομα που είχαν προσφέρει πρωτοποριακές συνεισφορές στην επιστήμη, τη λογοτεχνία και τις τέχνες, προσπαθώντας να καταλάβει ποιοι παράγοντες τους κατέστησαν τόσο δημιουργικούς.

Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου ερευνητικού προγράμματος, που περιλάμβανε δομημένες συνεντεύξεις, πειραματικές μελέτες και ανάλυση εγγράφων, ο Ρόθενμπεργκ έκανε συνεντεύξεις σε 22 άτομα που είχαν βραβευθεί με Νόμπελ.

Διαπίστωσε ότι όλοι τους είχαν έντονα συναισθηματικά κίνητρα που προέκυπταν από την επιθυμία τους να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο, αντί να προεκτείνουν απλώς τις ήδη υπάρχουσες οπτικές.

Διαπίστωσε επίσης ότι οι περισσότεροι αντιμετώπιζαν συνειδητά τις καταστάσεις από νέες γωνίες αντί να ακολουθούν τυφλά την κατεστημένη γνώση.

Και οι δύο ποιότητες θα τους ταξινομούσαν στις επαναστατικές και όχι στις κονφορμιστικές προσωπικότητες.

Προκειμένου να διερευνήσει περαιτέρω τα πλεονεκτήματα της επαναστατικότητας, μια ομάδα με επικεφαλής των ελληνικής καταγωγής Παρασκευά Πέτρου, από το Πανεπιστήμιο Erasmus του Ρότερνταμ, έκανε πρόσφατα έρευνα με δείγμα 156 εργαζόμενους από διάφορους κλάδους της Ολλανδίας.

Οι επιστήμονες μέτρησαν την επαναστατικότητα μέσα από ένα ερωτηματολόγιο που ζητούσε από τους συμμετέχοντες να δηλώσουν τον βαθμό συμφωνίας τους με δηλώσεις όπως:

• Σπάω τους κανόνες
• Ξέρω πώς να παρακάμψω τους κανόνες
• Βρίζω
• Αντιστέκομαι στην εξουσία

Η ομάδα ρώτησε επίσης τους συμμετέχοντες πόσο χρησιμοποίησαν τη δημιουργικότητά τους στη διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας, αλλά και πράγματα που σχετίζονταν με τη γενικότερη στάση τους απέναντι στη δουλειά τους.

Όπως θα είχε προβλέψει, μάλλον, ο Ρόθενμπεργκ, εκείνοι που έσπαγαν τους κανόνες έτειναν να είναι πράγματι πιο δημιουργικοί, όμως οι επιπτώσεις της δημιουργικότητάς τους διέφεραν βάσει ορισμένων χαρακτηριστικών τους.

Προκειμένου η επαναστατικότητα να έχει σταθερά θετικές επιδράσεις στη δουλειά τους, τα άτομα θα έπρεπε επίσης να είναι «συγκεντρωμένα στην εξέλιξη», δηλαδή να κινητοποιούνται από την επίτευξη των στόχων τους και να ενδιαφέρονται για την προσωπική τους ανάπτυξη, ενώ παράλληλα μπορούν να αντέξουν το ενδεχόμενο της αποτυχίας.

«Πρέπει να εστιάζεις πραγματικά στα θετικά που μπορείς να πετύχεις», εξηγεί ο Πέτρου στο BBC, ο οποίος είναι αναπληρωτής καθηγητής κοινωνικών και συμπεριφορικών επιστημών. Αυτές οι στάσεις εξαρτώνται από το πλαίσιο και το γενικότερο κλίμα εντός ενός οργανισμού, διευκρινίζει – αλλά και από το κατά πόσον η εταιρεία ανέχεται τις αποτυχίες ή όχι.

Συχνά οι «επαναστάτες με αιτία», που συχνά αποκαλούνται θετικοί ή εποικοδομητικοί «παρεκκλίνοντες», κινητοποιούνται από το ενδιαφέρον τους για τον οργανισμό και την αποστολή του και αισθάνονται δυσφορία όταν βλέπουν ότι σημαντικά κομμάτια του επιδέχονται άμεσης βελτίωσης.

Μελέτες πεδίου προσφέρουν επιπλέον παραδείγματα, πλην των πειρατών της NASA. Το πλαίσιο και οι δρώντες μπορεί να αλλάζουν, όμως η ουσία παραμένει η ίδια και μάλιστα σε εντυπωσιακό βαθμό.

Ένας μικρός αριθμός ατόμων που σκέφτονται με διαφορετικό τρόπο και που έχουν στην κατοχή τους ουσιαστικές πληροφορίες για την αλλαγή στρατηγικής μπορούν να φέρουν πρωτοποριακές καινοτομίες που αυξάνουν την επιτυχία μιας επιχείρησης.

Με αυτό τον τρόπο το επιχειρηματικό μοντέλο της ΙΒΜ έκανε τη μετάβαση στο internet και με αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκαν τα Apple Macintosh.

Καλλιεργώντας επαναστατικά πνεύματα

Δυστυχώς, δεν είναι εύκολο να διατηρηθεί μια εταιρική κουλτούρα που επιτρέπει στους επαναστάτες να ανθίσουν.

Με την πάροδο των ετών, οι κανόνες και οι διαδικασίες που επιτρέπουν την ομαλή λειτουργία μιας επιχείρησης μπορούν να οδηγήσουν στην αδράνεια και να δράσουν ανασταλτικά προς την προσαρμοστικότητα και την καινοτομία.

Η ιστορία και η κουλτούρα συνωμοτούν ώστε τα πράγματα να συνεχίσουν να γίνονται με τον ίδιο τρόπο που γίνονταν «πάντα».

Οι άνθρωποι συνηθίζουν να κρίνουν τις καινοτομίες βάσει του βαθμού προσαρμογής τους στο modus operandi, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε στασιμότητα.

Οι ηγέτες θα πρέπει να έχουν στο μυαλό τους τις τάσεις αυτές και να τις καταπολεμούν, αλλά και να ενθαρρύνουν μια κουλτούρα αμφισβήτησης του κατεστημένου και παραβίασης των ορίων.

Οι επαναστατικοί εργαζόμενοι δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως… ταραχοποιά στοιχεία, ούτε να διακινδυνεύουν την καριέρα τους για να επιφέρουν τις αλλαγές που οραματίζονται.

Από την άλλη, τα άτομα με επαναστατικές τάσεις, θα πρέπει να μην ξεχνούν τα κίνητρά τους, ακόμη κι όταν οι προϊστάμενοί τους δεν συμφωνούν με τις ιδέες τους. Οι επαναστάσεις μας δεν θα πρέπει να είναι χωρίς αιτία, αλλά να διοχετεύονται σε ξεκάθαρους στόχους.

Ακόμη καλύτερα: Βρείτε κι άλλα άτομα με αντίστοιχες τάσεις και προσπαθήστε να ανοίξετε από κοινού νέες δυνατότητες.