Μπορεί να αποφασίσει το υπουργείο για τους φοιτητικούς συλλόγους;

Τη μακρινή Παρασκευή 18 Απριλίου 1975, ένα «χτύπημα» στο πρωτοσέλιδο των «Νέων» έγραφε: «Περιορίζεται η πολιτική δράση των φοιτητών». Το αναλυτικό ρεπορτάζ στην περίφημη στήλη «Οι νέοι και τα προβλήματά τους» εξηγούσε ότι το υπουργείο Παιδείας είχε καταθέσει την προηγούμενη σχέδιο νόμου που θα ρύθμιζε τα ζητήματα των φοιτητικών συλλόγων. Οι φοιτητικοί σύλλογοι θα μετατρέπονταν σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου.  Η συμμετοχή σε αυτούς θα ήταν υποχρεωτική. Οι εκλογές θα γίνονταν κατά έτη και όχι κατά σχολές. Η ΕΦΕΕ έβαινε προς κατάργηση.

Οι αντιδράσεις θα είναι μεγάλες και μια πρώτη απάντηση θα δοθεί με μια εντυπωσιακή πορεία χιλιάδων φοιτητών στις 22 Ιουλίου 1975. Τελικά, το νομοσχέδιο θα αποσυρθεί γιατί η κυβέρνηση έκρινε ότι δεν ήθελε σε εκείνη τη φάση μια μεγάλη σύγκρουση με το μαζικό και πολιτικοποιημένο φοιτητικό κίνημα της εποχής.

Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία αυτή είναι αρκούντως διδακτική για τη φόρτιση που μπορούν να πάρουν τα θέματα που αφορούν τους φοιτητικούς συλλόγους.

Πώς διαμορφώθηκε το σημερινό καθεστώς των φοιτητικών συλλόγων

Το σημερινό καθεστώς των φοιτητικών συλλόγων διαμορφώθηκε μετά τη Μεταπολίτευση. Η αφετηρία βρισκόταν στην προδικτατορική ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος γύρω από ζητήματα όπως οι δαπάνες για την παιδεία (το περίφημο «15%») αλλά και δημοκρατικές διεκδικήσεις ή ζητήματα όπως το Κυπριακό. Ωστόσο, αυτή η πρώτη «άνοιξη» του φοιτητικού κινήματος θα διακοπεί βίαια από τη δικτατορία των Συνταγματαρχών που θα διαλύσει τους φοιτητικούς συλλόγους.

Στη Μεταπολίτευση οι φοιτητικοί σύλλογοι θα ανασυγκροτηθούν. Τότε θα διαμορφωθούν και τα καταστατικά τους, που για τις περισσότερες σχολές θα έχουν και τυπική μορφή, δηλαδή θα έχουν κατατεθεί και στο Πρωτοδικείο.

Το 1975 θα ανασυγκροτηθεί και η ΕΦΕΕ με ένα πλαίσιο λειτουργίας που εφαρμόζεται μέχρι και το Πανσπουδαστικό Συνέδριο του 1995, το τελευταίο που θα ολοκληρωθεί. Αλλεπάλληλες προσπάθειες να πραγματοποιηθεί ξανά Πανσπουδαστικό Συνέδριο θα αποτύχουν και απλώς θα διατηρηθεί η διαπαραταξιακή συνεννόηση για την κοινή ημέρα εκλογών.

Το πρότυπο των φοιτητικών συλλόγων θα στηρίζεται στη μαζική συμμετοχή στις εκλογές (που παρέμεινε πάντα σε σχετικά υψηλά επίπεδα σε σχέση με άλλα συνδικαλιστικά όργανα) και σε μια «πρωτοκαθεδρία» των συνελεύσεων ως αποφασιστικών οργάνων, ιδίως σε περιόδους κινητοποιήσεων και καταλήψεων. Αλλεπάλληλα φοιτητικά κινήματα έδιναν κύρος στην όλη διαδικασία.

Οι φοιτητικοί σύλλογοι στις αρχαιρεσίες τους θα έχουν σύστημα απλής αναλογικής με ψηφοδέλτια, δηλ. παρατάξεις. Λίγοι σύλλογοι θα επιμείνουν να έχουν «ενιαία ψηφοδέλτια». Ούτως ή άλλως η εκλογή με απλή αναλογική και ψηφοδέλτια / παρατάξεις αποτελεί κοινό τόπο σε όλο το συνδικαλιστικό κίνημα, συμπεριλαμβανομένων και των εκλογών για τα υπηρεσιακά συμβούλια των δημοσίων υπαλλήλων.

Με τον Νόμο-Πλαίσιο 1268/82 οι φοιτητικοί σύλλογοι θα αναβαθμιστούν καθώς θα εκλέγουν αντιπροσώπους στα όργανα διοίκησης των πανεπιστημίων και εκλέκτορες για εκλογές Πρυτάνεων, Κοσμητόρων και  Προέδρων.

Η φοιτητική συμμετοχή θα είναι και η περίοδος όπου θα αποτυπωθούν και τα περισσότερα προβλήματα «συναλλαγής» ανάμεσα σε παρατάξεις, κόμματα και διοικήσεις, ιδίως από τη στιγμή που η φοιτητική ψήφος ήταν καθοριστική για την εκλογή διοίκησης.

Οι μεγαλύτερες αλλαγές σταδιακά θα αφορούν τη διαδικασία φοιτητικής συμμετοχής που θα περιοριστεί, ενώ θα αποσυνδεθεί η όποια φοιτητική εκπροσώπηση από τις φοιτητικές εκλογές (καθώς ο 1268/82 όριζε ότι ήταν ο φοιτητικός σύλλογος αυτός που όριζε τους εκπροσώπους σε όργανα διοίκησης ή εκλογές για διοικήσεις.

Η κυβερνητική πρόταση και τα προβλήματα για την εφαρμογή της

Η πρόταση της κυβέρνησης, όπως την επανέλαβε και η υπουργός Παιδείας κ. Νίκη Κεραμέως είναι με νόμο να καταργηθούν οι παρατάξεις και να υπάρχουν ενιαία ψηφοδέλτια στις φοιτητικές εκλογές.

Η πρόταση αυτή επανέρχεται εδώ και χρόνια, υποστηρίζεται είναι αλήθεια και από διάφορες παρατάξεις που ζητούν την ανεξαρτησία, ενώ η Νέα Δημοκρατία την έχει και επίσημη κομματική θέση.

Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρά ερωτήματα για το εάν μπορεί να εφαρμοστεί. Ως προς αυτό πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι υπάρχουν δύο επίπεδα: εάν μιλάμε για την όποια περιορισμένη συμμετοχή προβλέπεται ακόμη των φοιτητών σε πανεπιστημιακά όργανα, τότε αυτή ήδη προβλέπεται να γίνεται με ενιαία ψηφοδέλτια και εκλογές που οργανώνουν οι υπηρεσίες του Πανεπιστήμιου. Σχετικές εκλογές οργανώνονται κάθε τόσο σε ιδρύματα.

Εάν, όμως, μιλάμε για τους φοιτητικούς συλλόγους, τότε υπάρχει σοβαρό θέμα συνταγματικής τάξης. Οι φοιτητικοί σύλλογοι είναι σωματεία (δεν είναι «μαθητικές κοινότητες») και ως τέτοια καλύπτονται από τη γενική προστασία της ελευθερίας του «συνεταιρίζεσθαι».  Νόμοι που ρυθμίζουν τα των σωματείων υπάρχουν και προβλέπουν πλευρές της λειτουργίας τους (για παράδειγμα οι προβλέψεις για την απλή αναλογική στα εργατικά σωματεία), όμως,  η δια νόμου «κατάργηση» των παρατάξεων – που είναι άλλο πράγμα π.χ. από την κατοχύρωση της δημοκρατικής λειτουργίας μέσω απλής αναλογικής – δύσκολα μπορεί να συνταιριαστεί με τη γενική πρόβλεψη για ελεύθερη λειτουργία των σωματείων.

Προφανώς και κανείς μπορεί να συζητήσει για το πρόβλημα της παραταξιοποίησης στα ΑΕΙ ή για τα φαινόμενα συναλλαγής των μεγάλων παρατάξεων με διοικήσεις ΑΕΙ σε διάφορα επίπεδα (φαινόμενα που πλέον δεν έχουν την ίδια βαρύτητα εξαιτίας των αλλαγών στις εκλογές οργάνων διοίκησης).

Όμως, αυτό αφορά τους φοιτητές και τη δική τους συζήτηση για την αναβάθμιση του φοιτητικού κινήματος. «Δια νόμου» αναβάθμιση είναι γενικά μια κάπως προβληματική ατραπός.

Σε κάθε περίπτωση, ένα καινούριο μέτωπο φαίνεται να δημιουργείται σε μια Ανώτατη Εκπαίδευση που ακόμη και εν μέσω πανδημίας είχε σημαντικές κινητοποιήσεις για ζητήματα όπως η «Πανεπιστημιακή Αστυνομία.