Επιστροφή στο γραφείο: Η αντιπάθεια των εργοδοτών για την τηλεργασία βλάπτει σοβαρά την υγεία των επιχειρήσεων

Παρουσιασμός (presenteeism). Έτσι αποκαλείται το φαινόμενο κατά το οποίο οι εργαζόμενοι κάθονται στις θέσεις τους στον χώρο εργασίας τους, μόνο και μόνο για να δείχνουν αφοσιωμένοι στη δουλειά τους. Και σύμφωνα με μια βρετανική έρευνα που εκπονήθηκε πριν την πανδημία, το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται στο 80% των εργασιακών χώρων – τουλάχιστον βάσει των απαντήσεων των συμμετεχόντων.

Το 25% των εργαζόμενων, μάλιστα, δήλωσαν ότι ο παρουσιασμός είχε επιδεινωθεί σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.

Η πανδημία μας ανάγκασε να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με τον χώρο εργασίας μας, είτε είμαστε εργαζόμενοι, είτε εργοδότες.
Φυσικά, οι συνέπειες του παρουσιασμού ήταν γνωστές εδώ και πολύ καιρό: Πρώτα από όλα, το κόστος του μπορεί να αγγίξει τα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια, αφού συχνά αναγκάζει άρρωστους εργαζόμενους να παρουσιάζονται στη δουλειά, μεταδίδοντας την ασθένειά τους και σε άλλους.

Επιπλέον, δημιουργεί τοξικά περιβάλλοντα που αντιμετωπίζουν την υπερεργασία ως… τίτλο τιμής, παρά το γεγονός ότι είναι γνωστό ότι οι υπερωρίες βλάπτουν σοβαρά την παραγωγικότητα. Για την ακρίβεια δεν είναι απλώς γνωστό: Είναι μια κατάσταση που συζητιέται εδώ και χρόνια.

Κι όμως, παρά το γεγονός ότι ο κοροναϊός έμοιαζε να ανοίγει το δρόμο για ένα άλλο εργασιακό μέλλον, μάλλον κατάφερε να επιδεινώσει (και) την εργασιακή μας κατάσταση.

Ο παρουσιασμός δεν εξαφανίστηκε: Απλώς έγινε ψηφιακός. Οι άνθρωποι εργάζονται περισσότερο από ποτέ, απαντούν σε επαγγελματικά μηνύματα και κλήσεις οποιαδήποτε ώρα της ημέρας και, γενικώς, προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποδείξουν ότι εργάζονται σκληρά και από το σπίτι.

Επιπλέον, μόλις η πανδημία (ή μάλλον η αυστηρότητα των μέτρων περιορισμού της) φάνηκε να υποχωρεί, οι περισσότεροι εργοδότες ζήτησαν από το προσωπικό τους να επιστρέψει στο γραφείο, παρά το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις η αποτελεσματικότητά του δεν είχε επηρεαστεί από την τηλεργασία.

Δεν φταίει μόνο το γεγονός ότι το αφεντικό σας θέλει να στέκεται πάνω από το κεφάλι σας την ώρα που δουλεύετε – αν και, δυστυχώς, ενδέχεται σε κάποιο βαθμό να ισχύει και αυτό.

Προκαταλήψεις που φωλιάζουν στο υποσυνείδητό μας, επιτρέπουν σε αυτό το δυσάρεστο φαινόμενο να επιβιώνει. Και αν δεν γίνουν συνειδητές προσπάθειες για την επίλυσή του, δεν αποκλείεται να μας ακολουθεί ακόμη και την εποχή που θα έχουμε πράγματι… ιπτάμενα αυτοκίνητα.

Γιατί οι διευθυντές μας θέλουν τόσο πολύ να μας βλέπουν;

Σύμφωνα με την Μπράντι Έιβεν, αναπληρώτρια καθηγήτρια οργανωσιακής θεωρίας, στρατηγικής και επιχειρηματικότητας στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων Tepper στο Carnegie Mellon University των ΗΠΑ εξηγεί στο BBC ότι η κουλτούρα του παρουσιασμού ευνοεί τους εργαζόμενους που έχουν τον χρόνο να «έρχονται νωρίς και να φεύγουν αργά», πράγμα που σημαίνει, για παράδειγμα, ότι λειτουργεί εις βάρος των γονιών.

Και παρόλο που είναι γνωστές οι συνέπειες αυτού του φαινομένου, δεν είναι σπάνιο οι εργαζόμενοι που δεν ανταποκρίνονται σε τέτοιου είδους προσδοκίες να τιμωρούνται.

Για παράδειγμα, προ πανδημίας είχε φανεί πως οι τηλεργαζόμενοι γενικώς θεωρούνταν πιο ανεύθυνοι, ενώ έρευνα του 2019 είχε διαπιστώσει ότι αργούσαν περισσότερο να πάρουν αύξηση όταν απασχολούνταν σε επιχειρήσεις που στηρίζονταν κυρίως στην εργασία από το γραφείο.

Δυστυχώς, η πανδημία δεν έδειξε να μεταβάλει αυτό το φαινόμενο. Έρευνα της εταιρείας λογισμικού ανθρώπινου δυναμικού ADP που πραγματοποιήθηκε το 2020, ανακάλυψε ότι το 54% των Βρετανών εργαζόμενων αισθάνονταν υποχρεωμένοι να εμφανιστούν στο γραφείο κάποια στιγμή στη διάρκεια της πανδημίας, ιδίως αν βρίσκονταν στα πρώτα τους επαγγελματικά βήματα, παρά την αύξηση της ευέλικτης εργασίας.

Η Λι Τόμσον, καθηγήτρια διοίκησης και οργάνωσης επιχειρήσεων στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Kellogg στο Πανεπιστήμιο Northwestern αναφέρει στο BBC ότι υπάρχουν κυρίως δύο παράγοντες που οδηγούν στην επιμονή στον παρουσιασμό: Πρώτον, η τάση των ανθρώπων να συμπαθούν περισσότερο τα άτομα στα οποία εκτίθενται συχνότερα, απλώς και μόνο επειδή τα βλέπουν σε τακτική βάση – και η συμπάθεια αυτή, μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε προαγωγή.

Μετά μπαίνει στη μέση η λεγόμενη «επίδραση φωτοστέφανου» (halo effect): Όταν συμπαθούμε κάποιον ή κάτι, αρχίζουμε να του αποδίδουμε κι άλλα θετικά χαρακτηριστικά. Και ένα από αυτά μπορεί να είναι η ιδιότητα του «σκληρά εργαζόμενου».

Φυσική παρουσία… για τη φυσική παρουσία

Το γελοίο της υπόθεσης είναι πως οι εργαζόμενοι δεν είναι απαραιτήτως πιο παραγωγικοί όταν βρίσκονται στο γραφείο – και σίγουρα δεν είναι πιο παραγωγικοί όταν εργάζονται περισσότερες ώρες.

Στη διάρκεια του 2020 δε, οι ώρες εργασίας αυξήθηκαν κατά μέσο όρο, αντί να μειωθούν, καθώς οι εργαζόμενοι αισθάνονταν ότι αφού όλοι είναι διαθέσιμοι online, το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για αυτούς. Πολλά αφεντικά παρατηρούν μόνο τους πιο ορατούς εργαζόμενους – και θεωρούν, χωρίς κάποια ουσιαστική βάση, ότι εκείνοι είναι και οι πλέον παραγωγικοί.

Πρόκειται για ένα σχετικά σύγχρονο πρόγραμμα: Όταν η οικονομία στηριζόταν στην παραγωγή προϊόντων, τα αποτελέσματα της δουλειάς των εργαζόμενων ήταν εύκολα μετρήσιμα. «Καθώς μετατοπιστήκαμε σε μια οικονομία της γνώσης, είναι πολύ πιο δύσκολο να κατανοήσουμε πώς μοιάζει στ’ αλήθεια η παραγωγή», τονίζει μιλώντας στο BBC ο Σκοτ Ζόνενσάιν, καθηγητής οργανωσιακής συμπεριφοράς στο Μεταπτυχιακό Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Rice, στο Χιούστον του Τέξας.

Επομένως, αφού δεν έχουν κάτι να μετρήσουν με ακρίβεια, πολλοί διευθυντές θεωρούν ότι όποιος κάθεται περισσότερες ώρες στο γραφείο του είναι και πιο παραγωγικός.

Και οι εργαζόμενοι ξέρουν πολύ καλά ότι η ορατότητά τους μετράει, με αποτέλεσμα να πέφτουν και οι ίδιοι στην παγίδα – ειδικά όταν βλέπουν ότι και οι συνάδελφοί τους κάνουν το ίδιο. Όπως είναι αναμενόμενο, το φαινόμενο επιδεινώνεται σημαντικά σε εποχές αστάθειας και αβεβαιότητας όπως αυτή που διατρέχουμε.

Τα αποτελέσματα αυτής της στρατηγικής, όμως, είναι κάθε άλλο παρά θετικά: Στη Βρετανία έχει διαπιστωθεί ότι ο παρουσιασμός οδηγεί σε απώλεια 35 εργάσιμων ημερών ανά εργαζόμενο σε ετήσια βάση, ενώ έρευνες έχουν δείξει ότι η παραγωγικότητα καταποντίζεται όταν οι ώρες εργασίας ξεπερνούν τις 50 την εβδομάδα.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Πρώτα από όλα, να κλείνουμε τον υπολογιστή μας μόλις σχολάσουμε – αν και αυτό δεν είναι πάντα τόσο εύκολο όσο ακούγεται, ιδιαιτέρως για όσους εργάζονται σε τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα. Γενικώς, το καλύτερο και για τους εργαζόμενους και για τις επιχειρήσεις, θα ήταν οι εργοδότες να καλλιεργήσουν από μόνοι τους αυτή την κουλτούρα.

Και βέβαια, οι εργοδότες θα πρέπει να αναπτύξουν καλύτερες μεθόδους μέτρησης της παραγωγικότητας, αντί να… την εκτιμούν «με το μάτι». Για παράδειγμα θέτοντας (ρεαλιστικούς) στόχους και προσδοκίες και βλέποντας αν γιατί επιτυγχάνονται και ποια εμπόδια προκύπτουν σε αυτή την προσπάθεια.

Ο παρουσιασμός «δεν είναι βιώσιμος», εξηγεί ο Ζόνενσαϊν. «Οι άνθρωποι εντέλει παθαίνουν burn out – και έχει συμβεί σε πολλούς στη διάρκεια των τελευταίων 15 μηνών. Είναι σαν να κάνουμε διαγωνισμό για το ποιος δουλεύει περισσότερο».

«Ήλπιζα ότι η πανδημία θα μπορούσε να αλλάξει την εικόνα», καταλήγει. «Δυστυχώς, όμως, δεν είμαι σίγουρος ότι τα πράγματα όντως θα αλλάξουν.