AIDS: Ο ΟΗΕ στοχεύει στην εξάλειψή του μέχρι το 2030 – Όμως ΗΠΑ και ΕΕ αρνούνται την άρση των πατέντων για τα φάρμακα

Την Τρίτη, ο ΟΗΕ αναμένεται να ανακοινώσει τους νέους του στόχους προκειμένου το AIDS να μην αποτελεί πια απειλή για τη δημόσια υγεία μέχρι το 2030. Θα φανταζόταν κανείς πως οι περισσότερες χώρες δεν θα είχαν κάποια διαφωνία απέναντι στον συγκεκριμένο στόχο. Όμως η ομοφωνία έχει αποδειχθεί δύσκολη υπόθεση.

Στις πρώτες διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία, που έχει χαρακτηριστεί «πολιτική διακήρυξη», οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση έδωσαν μάχη για την απαγόρευση πολιτικών και νομοθεσιών που στιγματίζουν ή ακόμη και ποινικοποιούν τις πλέον ευάλωτες απέναντι στην ασθένεια ομάδες. Όμως την ίδια στιγμή, προέβαλαν αντιστάσεις απέναντι στο ενδεχόμενο χαλάρωσης των πατέντων για τα φάρμακα κατά του HIV.

Η διακήρυξη του ΟΗΕ θέτει προτεραιότητες για την παγκόσμια απόκριση στο AIDS και γραμμές καθοδήγησης των επιμέρους εγχώριων πολιτικών. Επιπλέον δίνει «πατήματα» στις οργανώσεις για την παγκόσμια υγεία και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ώστε να είναι σε θέση να πιέζουν τις κυβερνήσεις τους για να τηρήσουν αυτές τις δεσμεύσεις.

Μετά από αρκετές μέρες εκτεταμένων τροποποιήσεων από τους απεσταλμένους ορισμένων κρατών και επιδέξιες διαπραγματεύσεις εκ μέρους άλλων, τα κράτη-μέλη αναμένεται να αποδεχτούν σήμερα την τελική εκδοχή της διακήρυξης. Στο τελικό προσχέδιο περιλαμβάνεται ο σημαντικός νέος στόχος της πλειοψηφίας των κρατών να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις των οποιωνδήποτε νόμων χαρακτηρίζονται από διακρίσεις, προκειμένου εντέλει λιγότερο από το 10% των κρατών σε ολόκληρο τον κόσμο να διαθέτουν νομοθεσία που στοχοποιεί άτομα που κινδυνεύουν από ή ζουν με τον HIV.

«Αυτοί οι νόμοι στρέφουν τους ανθρώπους που επηρεάζονται σφοδρότερα από τον HIV μακριά από την πρόληψη και τη θεραπεία», σημείωσε ο Μάθιου Κάβανο, διευθυντής της Πρωτοβουλίας για την Παγκόσμια Υγεία και Πολιτική του Πανεπιστημίου Τζόρτζταουν. «Πρόκειται για ένα πολύτιμο εργαλείο προκειμένου ο πλανήτης να καταφέρει να δώσει τέλος στο AIDS».

Τη Δευτέρα, ο Κάβανο και οι συνάδελφοί του δημοσίευσαν νέα έρευνά τους που δείχνει ότι οι χώρες που ποινικοποιούν τις σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, τη χρήση ναρκωτικών και τη σεξεργασία, σημειώνουν πολύ μικρότερη πρόοδο στην καταπολέμηση του HIV.

Όμως η διακήρυξη δεν προχωρά σε αντίστοιχα βήματα για την άρση των πατέντων που αφορούν τις θεραπείες του AIDS. Οι ΗΠΑ ανήκαν στα κράτη οι απεσταλμένοι των οποίων φρόντισαν να συγκρατήσουν κανονικά – ή ακόμη και να αποσύρουν – τη γλώσσα που αφορούσε τη χαλάρωση των πατέντων, μέσω της οποίας θα ήταν εφικτή η διεύρυνση της πρόσβασης σε οικονομικά φάρμακα κατά του HIV για τις χώρες χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων. Φυσικά, η στάση αυτή έρχεται σε άμεση αντίθεση με την ζέση της κυβέρνησης Μπάιντεν για την άρση των πατέντων των εμβολίων κοροναϊού.

«Τα ανάμεικτα μηνύματα της κυβέρνησης, δεδομένης της πρόσφατης υποστήριξής της στην άρση των πατέντων για τα εμβόλια κοροναϊού, δημιουργούν σύγχυση και απογοήτευση», σημειώνει στους Times η Ανέτ Γκαουντίνο, διευθύντρια πολιτικής στρατηγικής στο Treatment Action Group, μια ακτιβιστική οργάνωση στη Νέα Υόρκη. «Σε καμία περίπτωση δεν είναι η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ θέτουν τα συμφέροντα των φαρμακευτικών πάνω από τους ανθρώπους και τη δημόσια υγεία».

Κάθε πέντε χρόνια, ο ΟΗΕ διοργανώνει συνόδους με τη συμμετοχή αρχηγών κρατών, υπουργών υγείας και ΜΚΟ προκειμένου να οριστούν προτεραιότητες για την αντιμετώπιση της επιδημίας του HIV. Σε μια αντίστοιχη σύνοδο του 2016, τα κράτη-μέλη συμφώνησαν στον στόχο του περιορισμού των ετήσιων μολύνσεων HIV στις κάτω από 500.000, αλλά και τη μείωση των θανάτων από AIDS στις κάτω από 500.000 σε ετήσια βάση και την εξάλειψη κάθε διάκρισης που να σχετίζεται με τον HIV μέχρι το 2020.

Κανείς από τους στόχους αυτούς δεν έχει επιτευχθεί. Περίπου 1,5 εκατ. άτομα μολύνθηκαν από HIV εντός του 2020, ενώ 690.000 ακόμη έχασαν τη ζωή τους.

Ο φιλόδοξος στόχος της εξάλειψης του AIDS μέχρι το 2030 υιοθετήθηκε από τον ΟΗΕ το 2015, ως μέρος μιας ευρύτερης ατζέντας που αφορούσε τη βιώσιμη ανάπτυξη. Όμως χωρίς προοδευτικές πολιτικές και νομοθεσίες, ο στόχος αυτός είναι ανέφικτος, τονίζει στους Times ο Κάβανο.

«Για να εξαλείψουν το AIDS μέχρι το 2030, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δεσμευτούν σε μια ανθρωποκεντρική και βασισμένη στα δικαιώματα προσέγγιση απέναντι στον HIV, να εργαστούν σε πολιτικές και νομοθετικές μεταρρυθμίσεις, να εμπλακούν με τις κοινότητες και να τις υποστηρίξουν, αλλά και να δώσουν τέλος στις ανισότητες», εξηγεί στους Times η Γουίνι Μπιανίμα, εκτελεστική διευθύντρια του UNAIDS σε ανακοίνωση που απέστειλε μέσω email.

Το αρχικό προσχέδιο της διακήρυξης, που δημιουργήθηκε στις 28 Απριλίου, περιλάμβανε τη δέσμευση να δοθεί τέλος σε «τιμωρητικές νομοθεσίες, πολιτικές και πρακτικές, στο στίγμα και στις διακρίσεις βάσει της οροθετικότητας, του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου».

Οι απεσταλμένοι αρκετών κρατών, συμπεριλαμβανομένων των αφρικανικών, της Κίνας, της Ρωσίας και του Ιράν, προσπάθησαν να αφαιρέσουν από τη διακήρυξη τις αναφορές στη σεξουαλικότητα και την ταυτότητα φύλου, αλλά και στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση για τα κορίτσια. Κατάφεραν ένα μέρος αυτών των στόχων: Το τωρινό κείμενο καλεί σε προσεγγίσεις πρόληψης που εστιάζουν στις πλέον ευάλωτες ομάδες, όπως είναι οι σεξεργαζόμεοι, οι άνδρες που έρχονται σε σεξουαλική επαφή με άλλους άνδρες, οι τοξικοεξαρτημένοι και τα τρανς άτομα.

Απεσταλμένοι των αφρικανικών κρατών κατόρθωσαν να εντάξουν διατυπώσεις που επιβεβαιώνουν τα «κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών-μελών» και δίνουν έμφαση στο γεγονός ότι οι δεσμεύσεις που προκύπτουν από τη διακήρυξη θα εφαρμοστούν σε «συμμόρφωση με την εθνική νομοθεσία, τις εθνικές προτεραιότητες ανάπτυξης και τα διεθνώς αναγνωρισμένα ανθρώπινα δικαιώματα». Περίπου τα μισά από τα κράτη που αντιμετωπίζουν ακόμη την ομοφυλοφιλία ως έγκλημα βρίσκονται στην Αφρική.

Η διακήρυξη, στη σημερινή της μορφή, παροτρύνει τα κράτη να «ενδυναμώσουν τις γυναίκες και τα κορίτσια προκειμένου να αισθανθούν ότι έχουν τον έλεγχο των δικαιωμάτων που αφορούν τη σεξουαλική και αναπαραγωγική τους υγεία». Η Σαουδική Αραβία, η Ρωσία και η Αγία Έδρα επιχείρησαν να αφαιρέσουν και αυτό το απόσπασμα του κειμένου.

Εκπρόσωποι της Λευκορωσίας, της Κίνας και της Ρωσίας απάλειψαν επίσης ένα απόσπασμα που καλούσε τα κράτη-μέλη να αναγνωρίσουν την αυτονομία των πολιτών τους σε ζητήματα που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητα. Αντ’ αυτού, επιχείρησαν να συμπεριληφθεί κείμενο που ενθαρρύνει σε «υπεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης της αποχής από το σεξ και της σεξουαλικής πίστης». Το τελικό κείμενο επανήλθε στην αρχική εκδοχή.

Ακόμη κι αν η διακήρυξη πράγματι συνυπογραφεί, τα κράτη αυτά ενδέχεται να πάρουν αργότερα τις αποστάσεις τους από συγκεκριμένα τμήματά της που έρχονται σε σύγκρουση με τις πολιτισμικές ή θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.

Η συμπερίληψη στη διακήρυξη διατυπώσεων για τις ευάλωτες ομάδες είναι ζωτική για την επίτευξη των στόχων, τονίζουν ειδικοί μιλώντας στους Times. Οι γκέι άνδρες και άλλοι άνδρες που έρχονται σε σεξουαλική επαφή με άνδρες, τα άτομα που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών και οι γυναίκες σεξεργάτριες διατρέχουν σχεδόν 30 φορές υψηλότερο κίνδυνο λοίμωξης με HIV, σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.

Αν οι ομάδες αυτές δεν έχουν την αναγκαία πρόσβαση σε θεραπείες πρόληψης, καθαρές βελόνες, προφυλακτικά, αλλά και στην εκπαίδευση που χρειάζονται, «χάνεται η ελπίδα να εξαλείψουμε πράγματι το AIDS μέχρι το 2030», σημειώνει στους Times ο Έρικ Σόγιερ, ακτιβιστής υπέρ των φορέων HIV και επίζησας της ασθένειας.

Ένα από τα πρώιμα προσχέδια της διακήρυξης περιλάμβανε και μια μακροσκελή αναφορά στη χαλάρωση των πατέντων. Βάσει της σημερινής διεθνούς νομοθεσίας, μόνο οι 50 λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη έχουν δικαίωμα να αίρουν τις πατέντες φαρμακευτικών προϊόντων προκειμένου να είναι σε θέση να τα διανείμουν στους πολίτες τους.

Το προσχέδιο καλούσε σε «επ’ αόριστον αναστολή των διεθνών προβλέψεων προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας για τα φάρμακα, τις διαγνωστικές εξετάσεις και άλλες τεχνολογίες υγείας».

Εκπρόσωποι των ΗΠΑ και της Ελβετίας απάλειψαν αυτό το απόσπασμα.

Εκπρόσωπος της ΕΕ δήλωσε: «Δεν είναι αυτό το κατάλληλο μέρος για να συζητήσουμε για τέτοιου είδους ευρύτερα ζητήματα».

Οι ΗΠΑ προσέθεσαν επίσης και διατυπώσεις μέσω των οποίων αναγνωρίζουν «τη σημασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για την ανάπτυξη μιας πιο αποτελεσματικής απόκρισης στο AIDS».

Ακτοβιστές τονίζουν μιλώντας στους Times ότι η αντίσταση στην άρση των πατέντων ήταν απολύτως αναμενόμενη εκ μέρους της ΕΕ, που κράτησε αντίστοιχη στάση σε σχέση και με τα εμβόλια κοροναϊού. Οι κατασκευαστές εμβολίων έχουν υποστηρίξει ότι η προστασία των πατέντων είναι αναγκαία προκειμένου να υπάρχουν κίνητρα για καινοτομίες.

Όμως αναφερόμενοι στην άμεση ανάγκη για εμβόλια, οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν έχουν δηλώσει ότι θα ταχθούν υπέρ μιας άρσης των πατέντων που θα επιτρέψει σε εταιρείες να παράγουν φθηνότερες εκδοχές των εμβολίων για τον υπόλοιπο πλανήτη.

Δεδομένης αυτής της εξέλιξης, «θα ήταν απολύτως ασυνεπές για τις ΗΠΑ» να αντιταχθούν στη χαλάρωση των πατέντων για τα φάρμακα του HIV, αναφέρει στους Times η Μπρουκ Μπέικερ, καθηγήτρια νομικής στο Πανεπιστήμιο Northwestern και αναλύτρια πολιτικών για το Health Global Access Project, μια ακτιβιστική οργάνωση.

«Για ποιο λόγο να τηρήσουν οι ΗΠΑ δυο εκ διαμέτρου αντίθετες στάσεις απέναντι σε δυο σχεδόν απαράλλαχτα ζητήματα;»