Τα κρίσιμα ραντεβού στις ελληνοτουρκικές σχέσεις

Μια σειρά κρίσιμων ραντεβού μέσα στις αμέσως επόμενες εβδομάδες μπορούν να κρίνουν την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων αλλά και των σχέσεων της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) και τη Δύση γενικότερα. Ο Ιούνιος μπορεί να αποδειχθεί ο αποφασιστικός μήνας για την τριγωνική σχέση Ελλάδα – Τουρκία – ΕΕ. Εδώ όμως αξίζει να επισημανθεί ότι φαίνεται πως έχει επέλθει ένα άτυπο decoupling των ελληνοτουρκικών με το κυπριακό ζήτημα. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι σιωπηρώς έχει γίνει αποδεκτό ότι ρεαλιστική προοπτική για την προώθηση οποιασδήποτε επίλυσης του Κυπριακού δεν υπάρχει, πολύ περισσότερο μετά τις βουλευτικές εκλογές της Κυριακής 30 Μαΐου στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Στις οποίες οι ελληνοκυπριακές πολιτικές δυνάμεις που θα ήθελαν μια λύση στη βάση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ) υποχώρησαν εκλογικά, ενώ στην άλλη πλευρά (Τουρκοκύπριοι, Αγκυρα) η εμμονή στη λύση των δύο κρατών ισχυροποιείται. Με δεδομένη αυτή την κατάσταση, η οποιαδήποτε προοπτική για λύση μετατίθεται για μετά τις προεδρικές εκλογές του 2023 στην Κύπρο. Και βλέπουμε. Επομένως η Αθήνα ορθώς «αποδέσμευσε» την πορεία των ελληνοτουρκικών από το Κυπριακό και την επίλυσή του. Ούτως ή άλλως μια βελτίωση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις θα μπορούσε να συμβάλει και στην επίλυση του Κυπριακού στο μέλλον.

Το πρώτο κρίσιμο ραντεβού είναι βέβαια αυτό μεταξύ του Πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη και του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις 14 του μήνα στις Βρυξέλλες, στο περιθώριο της διάσκεψης κορυφής του ΝΑΤΟ. Στόχος της συνάντησης αυτής δεν είναι η επίλυση κάποιου συγκεκριμένου προβλήματος, ούτε θα μπορούσε να είναι. Αλλά εάν η συνάντηση πάει ατμοσφαιρικά καλά και οι δύο ηγέτες μπορέσουν να επαναδιατυπώσουν τις βασικές αρχές που θα πρέπει να διέπουν τις σχέσεις των δύο χωρών (σε ανακοινωθέν – μεμοράντουμ), αυτό θα συνιστά ουσιαστική πρόοδο κάτω από τις κρατούσες περιστάσεις. Μπορούν δυνητικά να ανοίξουν ένα νέο κεφάλαιο επικοινωνίας. Η παράλληλη συνάντηση Ερντογάν – Μπάιντεν μπορεί επίσης να χρωματίσει θετικά ή αρνητικά και το ελληνοτουρκικό ραντεβού ανάλογα με το αποτέλεσμά της.

Το άλλο κρίσιμο ραντεβού είναι βεβαίως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 24-25 Ιουνίου στις Βρυξέλλες, στο οποίο ένα από τα κύρια θέματα των συζητήσεων θα είναι η «θετική ατζέντα» ΕΕ – Τουρκίας (την προηγουμένη, 23 Ιουνίου, θα υπάρξει η συνάντηση του Βερολίνου για τη Λιβύη, στην οποία κακώς δεν έχει κληθεί η Ελλάδα). Η «θετική ατζέντα» εν ευρεία εννοία περιλαμβάνει τέσσερα στοιχεία (εκσυγχρονισμός τελωνειακής ένωσης, Μεταναστευτικό, απελευθέρωση θεωρήσεων, συμμετοχή Τουρκίας σε PESCO).

Παραμένει όμως άγνωστο εάν η Ελλάδα θα διαπραγματευτεί τα τέσσερα αυτά στοιχεία ως ένα ενιαίο πακέτο θέτοντας μια σειρά από «αιρεσιμότητες» ή όχι (πέραν αυτών που θέτει η ίδια η ΕΕ – «σταδιακή, αναλογική, αναστρέψιμη» σχέση). Χωρίς αμφιβολία, ο εκσυγχρονισμός της τελωνειακής ένωσης είναι το πλέον σοβαρό στοιχείο που ενδιαφέρει και τις δύο πλευρές, Ενωση και Τουρκία. Η Τουρκία είναι αυτή τη στιγμή ο έκτος εμπορικός εταίρος της ΕΕ (συνολικό ύψος εμπορικών ροών 141,8 δισ. δολάρια, 2019). Εάν προχωρήσει, ο εκσυγχρονισμός της τελωνειακής ένωσης θα αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα για μια νέα ειδική σχέση ΕΕ – Τουρκίας, που δεν πρέπει να είναι απλώς συναλλακτική (transactional) και που η Ελλάδα θα πρέπει να υποστηρίξει αλλά με τις δικές της προϋποθέσεις και όρους, για τους οποίους έχουμε γράψει σ’ αυτήν εδώ τη θέση (ωστόσο για την τελωνειακή ένωση ο ελέφαντας στο δωμάτιο λέγεται Κύπρος).

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής των FEPS και ΕΛΙΑΜΕΠ. Από τις εκδόσεις Θεμέλιο κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης»