Ατμόπλοιο «Αθηνά»: Το κρυφό δρομολόγιο το Δεκέμβριο του 1946 – Πώς ναυάγησε και ποιους μετέφερε

Δεκέμβριος 1946. Τα πρωτοσέλιδα των ελληνικών εφημερίδων καλύπτουν την «διάσωση των Εβραίων λαθρομεταναστών».

Το ατμόπλοιο «Αθηνά», στο οποίο επέβαιναν περίπου 800 άνθρωποι, ναυάγησε στο νησάκι Σύρνα, ανοιχτά της Αστυπάλαιας.

Ήταν ένα από τα πολλά κρυφά δρομολόγια που πραγματοποιούνταν τα πρώτα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο, προκειμένου οι Εβραίοι από όλη την Ευρώπη να εποικήσουν το κράτος του Ισραήλ, που θα ιδρυόταν σύντομα. Τα πλοία ναυλώνονταν κρυφά από την εβραϊκή οργάνωση Χαγκανά και δρούσαν με κωδικές ονομασίες.

Οι Βρετανοί ήταν εχθρικοί προς αυτή τη μαζική μετακίνηση. Θεωρούσαν ότι θα τους προξενούσε σοβαρά προβλήματα στο χειρισμό της ευρύτερης περιοχής της Παλαιστίνης, η οποία βρισκόταν στη δικαιοδοσία τους. Για το λόγο αυτό, επιστράτευσαν το πολεμικό ναυτικό για να απωθεί τα εβραϊκά πλοία και αντιμετώπιζαν τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος ως λαθρομετανάστες.

Ατμόπλοιο «Αθηνά»

Το ατμόπλοιο «Αθηνά» κατασκευάστηκε το 1893 και για μία 25ετία εκτελούσε αποκλειστικά επιβατηγά δρομολόγια Σαρωνικού. Όταν το 1919 η ιδιοκτησία άλλαξε, ξεκίνησε να φτάνει έως τα Δωδεκάνησα, ενώ από το 1925 που πουλήθηκε στην Ελληνική Ατμοπλοΐα των αδελφών Χατζηκωνσταντή ξεκίνησε να κινείται στον Κορινθιακό και στο Ιόνιο.

To «Αθηνά» φαίνεται να βγήκε σε εφεδρεία το 1935. Ωστόσο, από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου, μέχρι και τη λήξη του, τα ίχνη του χάνονται. Μία διαδεδομένη εκδοχή είναι ότι βυθίστηκε τον Απρίλιο του 1941. Όταν οι Γερμανοί αναχώρησαν ηττημένοι το ’45, ανελκύσθηκε. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι το πλοίο δεν επιτάχθηκε, ούτε βυθίστηκε, αλλά έφυγε μαζί με τον υπόλοιπο εμπορικό και πολεμικό στόλο στην Αίγυπτο.

Το βέβαιο είναι ότι τον Νοέμβριο του 1946, το ατμόπλοιο «Αθηνά» ναυλώθηκε, «φόρτωσε» 785 Εβραίους επιβάτες από το λιμάνι Μπακάρ της τότε Γιουγκοσλαβίας και ξεκίνησε το πολυτάραχο ταξίδι του. Επικεφαλής της αποστολής τέθηκε ο Gad Lesker και μέλη της ομάδας οι Abraham Lichovsky, Zvi Taitel και David Baumgarten. Ήταν όλοι καταταγμένοι στην Palyam, δηλαδή στις ναυτικές δυνάμεις της Χαγκανά.

Ναυάγιο

Το σχέδιο της προκαθορισμένης πορείας του «Αθηνά» προέβλεπε ότι επί δύο εβδομάδες το ατμόπλοιο θα ακολουθούσε παραπλανητικές διαδρομές. Με αυτό τον τρόπο θα μειώνονταν οι πιθανότητες να εντοπιστεί από τους Βρετανούς.

Τέλη Νοέμβρη του 1946, το πλοίο μπάρκαρε με 785 επιβάτες. Μέχρι να βγει στο Αιγαίο, όλα πήγαιναν βάσει σχεδίου. Τότε τους αιφνιδίασε η θαλασσοταραχή. Ο καπετάνιος Γιάννης Σβορώνος αναγκάστηκε να ακολουθεί συνεχείς πορείες ανάμεσα στα νησιά, προκειμένου να αποφύγει τους ισχυρούς ανέμους.

Όσο όμως οι ώρες περνούσαν και η κακοκαιρία δεν έδειχνε να κοπάζει, αποφάσισε να αγκυροβολήσει. Ούτως ή άλλως, στο νησάκι Σύρνα, απέναντι από την Αστυπάλαια, είχε προγραμματιστεί να γίνει μία ανταλλαγή πληρώματος. Πλησιάζοντας στο συμφωνημένο σημείο, το βράδυ της 7ης Δεκεμβρίου, ο Έλληνας πλοίαρχος θεώρησε ότι η ρίψη άγκυρας ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη. Η θαλασσοταραχή μαινόταν περισσότερο από ποτέ.

Ο Εβραίος επικεφαλής, όμως, επέμενε ότι η ανταλλαγή έπρεπε να γίνει. Έτσι, πάρθηκε η απόφαση το πλοίο να προσεγγίσει το μεγάλο κόλπο της Σύρνας. Η ιδέα αποδείχθηκε καταστροφική. Όταν ξεκίνησε η διαδικασία της αγκυροβόλησης, ο αέρας δυνάμωσε και παρέσυρε το πλοίο, που χτύπησε με δύναμη πάνω στον ύφαλο. Η εισροή νερού στα κατώτερα διαζώματα ήταν άμεση και ανεξέλεγκτη.

Οι επιβάτες, πανικόβλητοι, άρπαξαν σχοινιά, σεντόνια, κουβέρτες και ό,τι άλλο είχαν στη διάθεσή τους και άρχισαν να πηδούν στα βράχια για να σωθούν. Το αποτέλεσμα ήταν 8 από αυτούς να βρουν τραγικό θάνατο και δεκάδες να τραυματιστούν. Μεταξύ των νεκρών, βρίσκονταν δύο 14χρονοι και μία 16χρονη.

Φωτογραφία του ατμόπλοιου Αθηνά το 1905

Διάσωση

Σήμερα, στην Σύρνα δεν υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι. Το 1946, όμως, ζούσε μία οκταμελής οικογένεια. Έτσι, παρότι οι αρχές ειδοποιήθηκαν για το ατύχημα την επομένη, οι νησιώτες έσπευσαν αμέσως να βοηθήσουν τους ναυαγούς.

Το «Αθηνά» εξέπεμψε SOS και στις 8 Δεκεμβρίου στάλθηκε βοήθεια από την Αθήνα. Κατέφτασαν τα ελληνικά αντιτορπιλικά «Θεμιστοκλής» και «Αιγαίον», καθώς και το βρετανικό αντιτορπιλικό «Chevron», προκειμένου να παραλάβουν τους ναυαγούς. Διατάχθηκε ακόμα να σταλεί στην περιοχή το βρετανικό ναρκαλιευτικό «Providence», που ήταν αγκυροβολημένο στη Χάιφα, για να βοηθήσει τα υπόλοιπα πλοία στην επιχείρηση.

Το «Θεμιστοκλής» πήρε 11 μέλη του πληρώματος του «Αθηνά» και 21 ναυαγούς και τους μετέφερε στην Ρόδο. Το «Providence» πήγε στη Σούδα της Κρήτης με 256 ναυαγούς, οι 17 από τους οποίους χρειάζονταν νοσηλεία. Οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν με τα αντιτορπιλικά στην Κύπρο, στο στρατόπεδο προσφύγων στο Καραολό.

Ο Τύπος της εποχής, ακολουθώντας τη βρετανική «γραμμή πλεύσης», κάλυψε το περιστατικό εγκωμιάζοντας την επιχείρηση διάσωσης και καταδεικνύοντας το φαινόμενο της αθρώας εβραϊκής λαθρομετανάστευσης.

«Ο ανταποκριτής του Ρώυτερ εις τας Αθήνας τηλεγραφεί ότι εξ αφορμής του προσφάτου ναυαγίου των Εβραίων λαθρομεταναστών, αποδεικνύεται ότι το κέντρον της όλης κινήσεως προς μεταφοράν Εβραίων προς Παλαιστίνην ευρίσκεται εις την Ελλάδα. Και ότι η λαθραία μετανάστευσις των Εβραίων δεν διεξάγεται από σιωνιστικούς κύκλους, ως ενομίζετο, αλλά από Έλληνας δια κερδοσκοπικούς λόγους».

Πάντως, η Εβραϊκή Κοινότητα της Παλαιστίνης έσπευσε να στείλει ευχαριστήριο τηλεγράφημα στην Ελλάδα για την διάσωση των εκατοντάδων Εβραίων ναυαγών.

Τα συντρίμμια

Το ναυάγιο βρίσκεται καταχωρημένο στους χάρτες της Ελληνικής Υδρογραφικής Υπηρεσίας, καθώς και στους χάρτες του Γερμανικού Υδρογραφικού Ινστιτούτου. Προσεγγιστικά τοποθετείται στο 36-20 B 026 42 A – WGS84. Το βάθος του σημείου κυμαίνεται από 70 έως 105 μέτρα.

Στη Σύρνα, από τη δεκαετία του 1950, πραγματοποιήθηκαν πολλές επισκέψεις Ισραηλινών, με αποκορύφωμα την αποστολή του 1998 κατά την οποία αφαιρέθηκαν παράνομα ορισμένα αντικείμενα.

Πηγή: Μηχανή του Χρόνου