Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για οκτάωρο, απολύσεις, μισθούς σε μια απορρυθμισμένη αγορά εργασίας

Ήταν στραβό το κλήμα, το ‘φαγε και ο… κοροναϊός. Αυτό είναι το απόσταγμα της λαϊκής θυμοσοφίας που περιγράφει τηλεγραφικά, αλλά με απόλυτη σαφήνεια τις επιπτώσεις της πανδημίας στην αγορά εργασίας. Τα μνημόνια στράβωσαν το κλήμα και ο κοροναϊος ήρθε να ολοκληρώσει το καταστροφικό έργο τους.

Το βομβαδισμένο τοπίο… πεδίο δόξης λαμπρό για νέους «εργολάβους ονείρων και επιτυχημένης καριέρας» που θα ρίξουν θεμέλια και πάνω στο νέο εργασιακό νομοσχέδιο, που μοιάζει εξαιρετικά ευνοϊκό για τις δουλειές τους.

Για τη νέα κυβερνητική νομοθετική πρωτοβουλία για την αγορά εργασίας, που κατατέθηκε στη Βουλή και μέχρι το βράδυ θα γίνει νόμος του κράτους, εν μέσω σφοδρών συγκρούσεων μεταξύ των κομμάτων, έχουν ήδη γραφτεί πολλά και αναμένονται περισσότερα με τη δεύτερη και τρίτη ανάγνωσή του, και κυρίως με την εφαρμογή του, αφού πάντα ο διάολος τρυπώνει στα ψιλά γράμματα και σε «προσεκτικές» διατάξεις, που τα παραθυράκια που αφήνουν δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά. Από τους εργαζόμενους, γιατί η πλειοψηφία των εργοδοτών ειδικεύονται στην ανακάλυψή τους.

Αντιπολίτευση και συνδικάτα μιλούν για εργασιακό μεσαίωνα με πλήρη απορρύθμιση της ήδη διαλυμένης αγοράς εργασίας, κατάργηση στην πράξη του οκταώρου, περισσότερες και απλήρωτες υπερωρίες, ψαλίδισμα των μισθών, επιπλέον διευκόλυνση των απολύσεων, καταπάτηση βασικών εργασιακών δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων και η αντίδραση μέσω κινητοποιήσεων και απεργιών, διόγκωση της ανεργίας.

Η μεγαλειώδης συγκέντρωση και τα «τσιτάτα»

Απόψεις που φαίνεται να συμμερίζεται και ο κόσμος της εργασίας, όπως απέδειξε η μεγαλειώδης συγκέντρωση κατά τη πανελλαδική γενική απεργία της 10ης Ιουνίου στέλνοντας σαφές μήνυμα στην κυβέρνηση, με κύρια συνθήματα «δεν θα γίνουμε δούλοι στον 21ο αιώνα» και «κάτω τα χέρια από το 8ωρο».

Ωστόσο το μήνυμα μάλλον δεν ελήφθη. «Με τσιτάτα και συνθήματα προηγούμενων εποχών δεν διασφαλίζονται τα δικαιώματα των εργαζομένων, ούτε τα δικαιώματα της νέας γενιάς σε ένα εργασιακό περιβάλλον που αλλάζει ραγδαία», ήταν η απάντηση της κυβερνητικής εκπροσώπου απαντώντας σε ερώτημα για το αν προτίθεται η κυβέρνηση να αλλάξει διατάξεις του νομοσχεδίου μετά τις οργισμένες αντιδράσεις.

Αυτά τα συνθήματα όμως γίνονται πάλι επίκαιρα όταν διακυβεύονται δικαιώματα που κατακτήθηκαν με αγώνες τον προηγούμενο αιώνα, λέει ο αντίλογος.

Πιο προκλητική δε, η επόμενη παρατήρησή της για το απεργιακό ποτάμι που πλημμύρισε την Αθήνα, ότι «σύντομα με το νέο νομοσχέδιο όλο αυτό θα αποτελέσει παρελθόν ώστε μην ταλαιπωρείται ο κόσμος».

Πιο ευαίσθητος και θιγμένος εξαιτίας και των προσωπικών επιθέσεων που δέχεται – όπως είπε- εμφανίστηκε ο υπουργός Εργασίας Κωστής Χατζηδάκης που υπεραμύνεται του νομοσχεδίου επιμένοντας όμως να προβάλλει μόνο τις διατάξεις, των οποίων η χρησιμότητα δεν αμφισβητήθηκε, όπως οι γονεϊκές άδειες και στους δύο γονείς, η άδεια πατρότητας, η πρόβλεψη για τη βία και τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας.

Για τις κρίσιμες, όμως, διατάξεις που μπορούν να επιφέρουν βίαιες ανατροπές στη ζωή των εργαζόμενων όπως η διευθέτηση του χρόνου εργασίας, η αύξηση των επιτρεπόμενων υπερωριών, ο επί της ουσίας περιορισμός του δικαιώματος στην απεργία ο υπουργός αποφεύγει να θέσει «τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων» απαντώντας στις αγωνίες των εργαζομένων.

Αρκείται μόνο να κατηγορεί την αντιπολίτευση ότι διαστρεβλώνει την πραγματικότητα έχοντας κολλήσει στην «καραμέλα της διευθέτησης του χρόνου εργασίας», αν και η υπουργική καραμέλα θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι η θέσπιση της περιβόητης ψηφιακής κάρτας εργασίας, ως πανάκεια κάθε μορφής εργοδοτικής αυθαιρεσίας, χωρίς όμως να εξηγεί το πώς ακριβώς εγγυάται την καθολική και σωστή χρήση της, ώστε να λειτουργήσει ενάντια στις καταχρηστικές πρακτικές.

Δυνατό επιχείρημα θεωρεί ο υπουργός και την επίκληση του γεγονότος ότι παρόμοιοι νόμοι και πρακτικές ακολουθούνται σε όλα τα προηγμένα ευρωπαϊκά κράτη. Μόνο που όπως τόνισαν και πολλά στελέχη της αντιπολίτευσης κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου στη Βουλή στα κράτη αυτά υπάρχουν και άλλες προβλέψεις και άλλες προστασίες για τον εργαζόμενο και κυρίως άλλη νοοτροπία στις επιχειρήσεις, αλλά και πολύ πιο αυστηρός ελεγκτικός μηχανισμός.

Αντίθετα, το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας που ήδη αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, όπως η υποστελέχωση, με το παρόν νομοσχέδιο μετατρέπεται σε Ανεξάρτητη Αρχή, επιλογή που συνδικάτα, αντιπολίτευση αλλά και επιστημονικοί φορείς επικρίνουν βλέποντας ουσιαστικά διάλυση και απόλυτο κυβερνητικό έλεγχο του Σώματος. Μάλιστα οι εκπρόσωποι των εργαζομένων του υπουργείου Εργασίας μιλούν για «προσπάθεια της κυβέρνησης να απεμπολήσει την πολιτική ευθύνη από τον έλεγχο και την προστασία της εργασίας που αντίκειται ακόμα και σε διεθνείς συμβάσεις».

Η απορρύθμιση ως νέα κανονικότητα;

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν ωστόσο οι αναφορές του υπουργού Εργασίας, αλλά και άλλων υπουργών προκειμένου να υπερασπιστούν τις κυβερνητικές αποφάσεις, στο τι ισχύει σήμερα.

Αν και το κάνουν για να χτυπήσουν τον ΣΥΡΙΖΑ, -που ενώ τώρα μιλά για τη μητέρα των μαχών εντός και εκτός Βουλής ως κυβέρνηση δεν έκανε αποφασιστικά βήματα για κατάργηση μνημονιακών και άλλων αντεργατικών νόμων-, λένε, χωρίς όμως να το καταλαβαίνουν, πόσο μάλλον να το σταθμίζουν στις αποφάσεις τους, μια μεγάλη αλήθεια.

Μια αλήθεια που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί οι αντιδράσεις των εργαζομένων δεν είναι πιο έντονες και δεν κατέβηκαν ακόμη περισσότεροι στους δρόμους, και ακόμη παραπέρα εξηγεί γιατί μία κυβέρνηση μπορεί εν έτη 2021 να κατεβάζει τέτοιο νομοσχέδιο.

Το χάος με την πλήρη απορρύθμιση που ισχύει την τελευταία σχεδόν δεκαετία σε ανησυχητικά μεγάλο κομμάτι της αγοράς εργασίας, που συνεχώς διογκώνεται, αποτελεί οδηγό για τις απαιτήσεις –πολλές από τις οποίες, όπως φάνηκε από τις αντιδράσεις τους, ικανοποιεί το παρόν νομοσχέδιο– και τα σχέδια που δρομολογούν οι εργοδότες.

Ταυτόχρονα δε, δυστυχώς η άρρωστη αυτή κατάσταση με συμμάχους την αγωνία της επιβίωσης και τον φόβο της ανεργίας κάμπτει τις αντιδράσεις των εργαζομένων απέναντι σε κακές συνθήκες εργασίας και εργοδοτικές αυθαιρεσίες σε βαθμό που σταδιακά η απορρύθμιση αυτή γίνεται η «νέα κανονικότητα». Για έναν νέο εργαζόμενο που βγήκε στην αγορά εργασίας το 2010, στη αρχή της μνημονιακής περιπέτειας έχει κιόλας γίνει.

Πόσο χειρότερα μπορούν να γίνουν τα πράγματα;

«Γιατί τώρα τι συμβαίνει στην αγορά εργασίας;» είναι όντως η αφοπλιστική ερώτηση που διατυπώνεται ακούγοντας τις επικρίσεις κατά του νέου εργασιακού νομοσχεδίου σε παρέες απελπισμένων νέων εργαζομένων με επισφαλείς θέσεις εργασίας, που εδώ και χρόνια αισθάνονται μόνοι τους, ξεχασμένοι και αποκομμένοι από συνδικάτα και συλλογικές διεκδικήσεις. Αυτό ήταν το σχέδιο εξ αρχής, συνεχίζει ο πιο απαισιόδοξος, τα μνημόνια που γκρέμισαν τα πάντα μετατρέποντας την αγορά εργασίας σε ζούγκλα κάποια στιγμή να γίνουν καθεστώς. Η πανδημία λειτούργησε απλώς ως καταλύτης επισπεύδοντας τις διαδικασίες.

Κάποιος δε –άραγε κακεντρεχής;- έρχεται να «κουμπώσει» την τελευταία αυτή παρατήρηση με την εξήγηση της κυβέρνησης ότι το νέο νομοσχέδιο έρχεται να προσαρμόσει την αγορά εργασίας στα νέα δεδομένα.

Με άλλα λόγια η επικίνδυνη ιδέα που απειλεί να δηλητηριάσει την κρίση ενός μη ευκαταφρόνητου μέρους της κοινωνίας –μετατρέποντας το ακούσια σε άλλοθι για τις τωρινές και τις επόμενες βίαιες ανατροπές στην εργασία- είναι ότι με το παρόν νομοσχέδιο δεν πρόκειται να επέλθει καμία σημαντική αλλαγή. Ο εργαζόμενος θα συνεχίσει να βρίσκεται σε δεινή θέση και να ζει την ίδια τρομοκρατία της ανασφάλειας. Άλλωστε τα περιθώρια επιδείνωσης θεωρούν ότι είναι μικρά. Αντίθετα, εάν επαληθευτούν οι διαβεβαιώσεις της κυβέρνησης για σωστή λειτουργία πχ της κάρτας εργασίας, ίσως για κάποιους να υπάρξει και μια μικρή βελτίωση και να μην ζουν για να δουλεύουν αλλά να τους μείνουν και κάποιες ώρες και χρήματα για να ζήσουν από τη δουλειά τους.

Είναι αλήθεια όμως αυτό;

Καταρχάς το δυστύχημα είναι ότι αρκετοί δεν βλέπουν ότι μια τέτοια σκέψη δείχνει μια άρρωστη παραδομένη κοινωνία που φοβάται να ζητήσει ακόμη και το αυτονόητο, χωρίς όνειρα, διεκδικήσεις, και δύναμη δημιουργίας και βελτίωσης.

Επίσης δεν συνειδητοποιούν ότι όσο οι καταχρηστικές συμπεριφορές και τακτικές παραμένουν παράνομες και το εργασιακό πλαίσιο προστατεύει τα εργασιακά δικαιώματα και τη συλλογική δράση των εργαζομένων υπάρχει ελπίδα βελτίωσης, γιατί έχεις όπλα και δύναμη να το παλέψεις. Αν όμως όλα αυτά γίνουν νόμιμα, κυριαρχήσει η ατομικότητα και κάθε εργαζόμενος καλείται να σταθεί μόνος του στην εξ ορισμού άνιση μάχη με τον εκάστοτε εργοδότη, το παιχνίδι χάθηκε.

Δεν βλέπουν όμως και το προφανές. Σε όσο χειρότερη κατάσταση και πιο κοντά στην κατηφόρα σε πετύχει το νέο χτύπημα τόσο πιο κάτω θα πας.

Στην άκρη του γκρεμού

Και η αναμφισβήτητη αλήθεια είναι ότι οι νέες ανατροπές βρίσκουν την αγορά εργασίας βαριά άρρωστη. Ήταν διασωληνωμένη πολύ πριν την χτυπήσει ο κοροναϊος.

Σε κάθε περίπτωση -είτε χρεώνει, είτε όχι, κάποιος δόλο στους κυβερνώντες των τελευταίων χρόνων, στην τρόικα, στις Βρυξέλλες κτλ- τα νέα δεδομένα που έχουν διαμορφωθεί στην αγορά εργασίας τα τελευταία χρόνια πρέπει να μελετηθούν σε βάθος από την Πολιτεία και πρωτίστως την κοινωνία.

Γιατί εκεί βρίσκεται το «κλειδί», πάνω σε αυτά έρχεται να χτίσει το οποιοδήποτε νέο εργασιακό νομοσχέδιο και αυτά θα αποτελέσουν παγίδες ακόμη και για τις θετικές διατάξεις του.

Σε αυτούς τους εργοδότες θα δώσει «όπλα» και από αυτούς τους εργαζόμενους θα στερήσει «ασπίδες». Σε κάποιον με φονικά ένστικτα δεν δίνεις μαχαίρι, και το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τον καταθλιπτικό με αυτοκτονικές τάσεις. Γιατί η ασυδοσία και η αυθαιρεσία σε μετατρέπει σε φονιά ονείρων, επαγγελματικών σταδιοδρομιών και τελικά ζωών και η μακρόχρονη απελπισία, ο φόβος, η ανασφάλεια σε καταθλιπτικό, αδύναμο να εναντιωθεί ακόμη καις τις πιο επώδυνες για αυτόν αποφάσεις.

Πρώτα τους γιατρεύεις, αποκαθιστάς την ισορροπία και μετά τους δίνεις «εργαλεία».

Ο νέος εργασιακός μεσαίωνας

Το οκτάωρο βοηθούσης της κρίσης, της εκτίναξης της ανεργίας και αργότερα της τηλεργασίας έχει κουρελιαστεί.

Οι ήδη μειωμένοι μισθοί λόγω κρίσης, δέχθηκαν νέο πλήγμα και ιδιαίτερα στους οικονομικούς κλάδους που «μπήκαν σε καραντίνα» θυμίζουν χαρτζηλίκι.

Η αμοιβή υπερωριών έχει γίνει το ανέκδοτο της δεκαετίας.

Οι απολύσεις έχουν αυξηθεί και με τη λήξη των μέτρων στήριξης και της πρόβλεψης που τα συνοδεύει για απαγόρευση απολύσεων για 45 μέρες θα εκτοξευθούν, με τον εφιάλτη της ανεργίας να στοιχειώνει τις ζωές όλων και περισσότερων εργαζομένων, όπως επιβεβαιώνει και η έκθεση του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ.

Το δικαίωμα συμμετοχής σε απεργίες και αντιδράσεις αποτελεί πολυτέλεια εδώ και καιρό για πολλούς εργαζόμενους με τις απειλές για απόλυση και ένταξη σε μαύρες λίστες να είναι η αγαπημένη καραμέλα του αφεντικού.

Αυτά τα άκρως ανησυχητικά μηνύματα που φτάνουν μέσω καταγγελιών από συνδικάτα και εργαζόμενους για τις συνθήκες εργασιακού μεσαίωνα που επιβλήθηκαν στην αγορά εργασίας λόγω αρχικά της οικονομικής κρίσης και στη συνέχεια εντάθηκαν και επεκτάθηκαν λόγω ή –σε ουκ ολίγες περιπτώσεις- με πρόφαση την πανδημία του κοροναϊού, επιβεβαιώνουν πια οι επίσημες μελέτες των επιστημόνων.

Η διαβεβαίωση δε της κυβέρνησης ότι πρόκειται για μια έκτακτη κατάσταση οπότε οι όποιες «παράπλευρες απώλειες» θα πάψουν να καταγράφονται μόλις αντιμετωπιστεί η πανδημία, αδυνατεί να πείσει για σειρά λόγων, που άλλοι σχετίζονται με πρακτικές και επιλογές της ίδιας της κυβέρνησης και άλλοι με την βαθιά ριζωμένη κακή και τυχοδιωκτική εργοδοτική νοοτροπία.

Άλλωστε για πολλούς η κυβερνητική επιλογή να κάνει ο εργαζόμενος ένα οκτάωρο «δώρο» στην επιχείρηση για τις ημέρες που αναγκάστηκε να μείνει σε προληπτική καραντίνα- για πολλούς έδειξε από νωρίς τις προθέσεις: πρωτίστως πρέπει να επουλωθούν οι πληγές της επιχείρησης και αν μείνει καμιά γάζα τη δίνουμε στον κόσμο της εργασίας.

Και αν όντως η πανδημία είναι μια έκτακτη κατάσταση ας ανατρέξουμε σε εργοδοτικές συμπεριφορές πριν από αυτή, που βεβαίως διατηρήθηκαν και διογκώθηκαν κατά τη διάρκεια της.

Δώρα Χριστουγέννων και Πάσχα που βάσει νόμου ο εργοδότης διώκεται αν δεν τα δώσει επιστρέφονται… στο Ταμείο. Κοινώς ο εργοδότης συνοδεύει στο ΑΤΜ της τράπεζας τον εργαζόμενό του ο οποίος με το που εκταμιεύει το ποσό τού το επιστρέφει.

Όπως αποδεικνύει το τσουνάμι καταγγελιών την ίδια τακτική ακολούθησαν πολλοί εργοδότες και με την ειδική αποζημίωση λόγω αναστολής σύμβασης, με αφεντικά να ζητούν μέρος των χρημάτων από τους εργαζόμενους προκειμένου να σωθεί η επιχείρηση.

Αδήλωτοι εργαζόμενοι ή δηλωμένοι ως τετράωρης απασχόλησης που όμως μετατρέπεται σε 10ώρη, που «αν έρθει ο έλεγχος κάνουν τους πελάτες» στα καταστήματα εστίασης ή κρύβονται σε αποθήκες και ψυγεία αναλόγως της δραστηριότητας της επιχείρησης.

Μισθοί πείνας, απλήρωτες υπερωρίες και αργίες, τζάμπα κυριακάτικη εργασία, κακές συμπεριφορές και απειλές, με πάντα ανοιχτό το ενδεχόμενο της απόλυσης, γιατί βρέθηκε νεότερος, φθηνότερος, και πιο «υπάκουος».

Σε αυτήν την αγορά εργασίας ισχυρίζεται η κυβέρνηση ότι μπορεί να εφαρμοστεί η διευθέτηση του χρόνου εργασίας με ατομική μάλιστα συμφωνία εργαζόμενου – εργοδότη και επιμένοντας ότι εάν ο εργαζόμενος δεν συναινέσει δεν θα εφαρμόζεται.

Σε αυτό το καθεστώς πιστεύει ότι ο πατέρας θα ζητήσει άδεια πατρότητας χωρίς να φοβάται ότι μπαίνει σε μαύρη λίστα.

Σε αυτό το πλαίσιο διατείνεται ότι η περαιτέρω παρεμπόδιση της απεργίας και της αντίδρασης θα λειτουργήσει προς όφελος της απασχόλησης και της εύρυθμης λειτουργίας της κοινωνίας.

Αν δεν σπάσεις αυγά…

Για την επαναφορά της αγοράς εργασίας σε μια βιώσιμη και δίκαιη για τον εργαζόμενο κανονικότητα η εκάστοτε κυβέρνηση καλείται να αναμετρηθεί με την «ευρηματικότητα» των εργοδοτών να βρίσκουν τρόπους για να παρανομήσουν, ώστε να κλείσει και την τελευταία χαραμάδα που τους το επιτρέπει.

Να λάβει υπόψη την υπερβολικά υψηλή ακόμη ανεργία και κατ’ επέκταση την έντονη ανασφάλεια και έλλειψη διαπραγματευτικής δύναμης από τους εργαζόμενους.

Να μελετήσει την νοοτροπία και την έλλειψη κουλτούρας εταιρικής και κοινωνικής ευθύνης των εργοδοτών που διοικούν πολύ μικρές ή μικρές επιχειρήσεις που ο μεγάλος αριθμός τους μειώνει σημαντικά την πιθανότητα να πιαστούν στη τσιμπίδα των ελεγκτών εργασίας, ενώ όταν έχουν 2-3 άτομα προσωπικό είναι σχεδόν σίγουροι ότι πολύ δύσκολα θα υπάρξει καταγγελία για αυτούς.

Κοινώς αν δεν μελετήσεις την αγορά εργασίας σε βάθος από την πλευρά των εργαζομένων και μάλιστα των πιο αδύναμων με επισφαλείς θέσεις εργασίας το όποιο εργασιακό νομοσχέδιο είναι καταδικασμένο να γέρνει προς την πλευρά του δυνατού, εκτός και αν αυτό ήταν το σχέδιο εξαρχής, όπως κατηγορείται από πολλούς η κυβέρνηση.