Ζαν Πολ Σαρτρ: Ο τελευταίος μεγαλοφυής του 20ου αιώνα

Σαν σήμερα, 21 Ιουνίου του 1905, γεννήθηκε μια από τις πιο εμβληματικές φυσιογνωμίες της φιλοσοφίας του 20ου αιώνα, ο Ζαν Πολ Σαρτρ.

Tην επομένη του θανάτου του, 16 Απριλίου 1980, γράφει στα «ΝΕΑ», ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Γιώργος Μπρουνιάς.

«Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, που η υπαρξιστική του σκέψη κυριάρχησε στη μεταπολεμική Ευρώπη, πέθανε χτες σ’ ένα παρισινό νοσοκομείο στα 74 χρόνια του. Έτσι χάθηκε ο τελευταίος μεγαλοφυής του αιώνα, τα σπάνια αυτά όντα που τα έργα τους θα τα διαβάζουν οι άνθρωποι και μετά 200 χρόνια, για να δουν τι γινόταν στα μυαλά αυτού του δύσμοιρου εικοστού.

»Όχι γιατί μιλούσαν για το μέλλον, αλλά γιατί προσπάθησαν να διασώσουν τα γνησιότερα στοιχεία, τις πνευματικές και ηθικές αξίες μιας μεγάλης κουλτούρας, της ευρωπαϊκής.

»Το δράμα του Σαρτρ, σε αντίθεση με τους άλλους πνευματικούς δημιουργούς, ήταν ότι προσπάθησε να αρπάξει την πραγματικότητα στη ροή της. Ήθελε η σκέψη του, υπαρξιστική ή μαρξιστική δεν έχει σημασία, να βοηθήσει τους ανθρώπους να αποτινάξουν την αδικία και την καταπίεση, αλλά ο μόνος που δεν μπορούσε αντικειμενικά να κατανοήσει το μήνυμά του, ήταν οι μάζες.

»Και παράδοξα, το μήνυμά του είχε τη μεγαλύτερη επίδραση πάνω στους αστούς απ’ τους οποίους προερχόταν και που τις αξίες τους απέρριπτε.

Η σπουδαία συγγραφέας Σιμόν ντ Μπωβουάρ, σύντροφος της ζωής του, με την οποία όμως δεν παντρεύτηκαν ποτέ είχε πει: «Ο Σάρτρ ήταν με τις μάζες, αλλά οι μάζες δεν ήταν με τον Σαρτρ».

»Η μικροσκοπική αλλά δυναμική του φιγούρα», συνεχίζει ο Μπρουνιάς, «δέσποζε στη φιλοσοφική σκέψη της εποχής του. Και μονάχα άνθρωποι τέτοιου αναστήματος και ηθικού κύρους μπορούν να γράψουν στα παλιά τους τα παπούτσια μπουρζουάδικες, υποκριτικές τιμές σαν τα Νόμπελ, που όταν του το έδωσαν το 1964 ούτε κι ενδιαφέρθηκε, σαν τον Μπέκετ, να πάει να το πάρει. Ήταν μεγαλύτερος από αυτό.

»Στη Γαλλία του Ζισκάρ ήταν ο σύγχρονος Βολταίρος. Φιλόσοφος, μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ζωτικός και συχνά αναποτελεσματικός υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

(…)

Μεταπολεμικά

Με το πρώτο του μεταπολεμικό θεατρικό έργο, την “Αξιοσέβαστη πόρνη”, κατήγγειλε το ρατσισμό, σε όλες τους τις μορφές. Το 1948, στα “Βρώμικα χέρια” το σταλινισμό και στους “Kαταδικασμένους της Αλτόνα”, το 1959, το ναζισμό. Αυτά είναι τα πολιτικά θεατρικά του έργα.

Το 1945 ο Σάρτρ μαζί με τη Σιμον ντε Μπωβουάρ και τον Μορίς Μερλό – Ποντί εξέδωσαν το περιοδικό – αριστερή επιθεώρηση Les Temps Modernes, (Μοντέρνοι Καιροί), στο οποίο συμμετείχε και ο γάλλος φιλόσοφος Αλμπέρ Καμύ.

« “Οι Μοντέρνοι Καιροί” σταμάτησαν όταν ό Σαρτρ μάλωσε με τον Καμύ, που δεν είχε καιρό για τον υπερμαρξισμό του Σαρτρ. Για λίγο ο Σαρτρ ξαναπροσέγγισε τους κομμουνιστές το 1950. Αλλά η σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία το 1956 τον έκανε να στραφεί σε μαοϊκές και τροτσκιστικές ομάδες.

»Τα πολιτικά του αυτά πηγαινέλα, φυσικά, προκάλεσαν σύγχυση, οπότε ο Σαρτρ βγήκε υπέρ του Κόμματος σαν της μόνης ισχυρής φωνής της εργατικής τάξης, του οποίου όμως τη δογματική πειθαρχία και καταπίεση ο ίδιος δεν μπορούσε να ανεχθεί. Ουδέποτε γεφυρώθηκε πια το χάσμα του με την ηγεσία του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, αν και μίκρυνε κάπως επί ευρωπκομμουνιστικής γραμμής του τελευταίου».

Προς τη δύση της ζωής του, ο Ζαν Πωλ Σαρτρ είχε πια χάσει την έτσι κι αλλιώς κλονισμένη του όραση. Σε συνέντευξή του το 1975 ανέφερε:

«Βλέπω γραμμές και χάσματα ανάμεσα στις λέξεις, αλλά δεν διακρίνω λέξεις. Δεν μπορώ ούτε να γράψω ούτε να διαβάσω. Δεν νιώθω δυστυχισμένος γιατί δεν μπορώ να κάνω τίποτα γι’ αυτό, μόνο να προσαρμοστώ σ’ αυτό που είμαι, να υπολογίσω τις δυνατότητές μου και να κάνω ό,τι μπορώ».