Σπύρος Γραμμένος: Από τον «Κουκουλοφόρο» στον Καραϊσκάκη, μια διαδρομή γεμάτη ιστορίες

Φωτογραφίες: Παναγιώτης Γιαννούτσος by Taph Team

Ο Σπύρος Γραμμένος δεν χρειάζεται ούτε συστάσεις, ούτε προλόγους. Συναντηθήκαμε σε μια αθηναϊκή ταράτσα, απλά και ανθρώπινα ένα ανοιξιάτικο απόγευμα. Συζητήσαμε ανοιχτά, κάναμε χιούμορ, απάντησε σε ό, τι τον ρώτησα: για χρόνια στην Ήπειρο και «καριέρα» κομμωτή, για αναρχία, για συστημικές και αντισυστημικές επιλογές, για έρωτα, για διάβασμα, για θέατρο, για σχέδια.

Ο ίδιος πιστεύω πως θα ήθελε να ακούσετε την μουσική του και όχι να διαβάσετε αυτήν την συνέντευξη κατ’ ανάγκη. 

Εσείς κάντε ό, τι θέλετε…

Η ζωή του ξεκίνησε στην Ηγουμενίτσα το 1980. Πρέπει να έζησε πολύ ανέμελα παιδικά χρόνια. Οι γονείς του διατηρούσαν ένα κομμωτήριο και ο ίδιος δεν τα πήγαινε και πολύ καλά στο σχολείο. Στην Τρίτη γυμνασίου έμεινε σε 16 μαθήματα.

Όταν η μητέρα του τον ρώτησε τι θα κάνει στην ζωή του, δεν ήξερε τι να απαντήσει, αλλά τουλάχιστον του δόθηκε η επιλογή να μην πάει λύκειο.
Ο Σπύρος Γραμμένος έχει βγάλει μέχρι την Τρίτη Γυμνασίου και αυτή είναι η απόδειξη πως η επιτυχία δεν σχετίζεται πάντοτε με την ακαδημαϊκή μόρφωση.

Στον Σπύρο άρεσε η μάθηση και η γνώση, αλλά διαφωνούσε από μικρός με τον θεσμό του σχολείου. Οι καθηγητές του γυμνασίου, όμως, πηγαίνουν στα live του όταν εκείνος ανεβαίνει στα μέρη του τα παλιά. Και κρατούν επαφές με αυτόν τον τρόπο. Εκπλήσσονται, κάπου. Πίστευαν ότι ο Σπύρος δεν θα έκανε και πολλά στην ζωή του.
Και φέτος, παίζει πλάι στον Λάκη Λαζόπουλο, στο «Περιμένοντας τον Καραϊσκάκη»-πρώτη μούρη ο Γραμμένος!

(Αυτό το γράφω εγώ, δεν το ομολογεί εκείνος. Αισθάνομαι πως ίσως και να μην έχει πλήρη συναίσθηση της μεγάλης απήχησής του στον κόσμο, ειδικά στον πολύ νέο κόσμο.)

Η μετακόμιση στα Γιάννενα

Μετακομίζει η οικογένεια Γραμμένου στα Γιάννενα, όταν ο Σπύρος δεν έχει κλείσει ακόμα τα 16.
«Ήμουν αλητάκος, ρεμάλι μέχρι τότε. Όχι από άποψης ποτού, τσιγάρου. Ήμουν από εδώ κι από εκεί, αλλά ήμουν καλό παιδί νομίζω, δεν έκανα bullying και τέτοια, προστάτευα τους πιο αδύναμους από μένα.»

Ο Σπύρος ήταν πρόεδρος στο δεκαπενταμελές. Cool από τότε.

Μετά το Γυμνάσιο, λοιπόν, ο ροκ Σπύρος έπρεπε να πάει σε κάποια τεχνική σχολή, να κάνει κάτι. Και μπαίνει στο οικογενειακό κομμωτήριο «Δώρα», δίνει τα χρωστούμενα μαθήματα της Τρίτης Γυμνασίου και ξεκινάει να ζει πράγματα που τον καθορίζουν.

Η γνωριμία με ένα κορίτσι, φίλη του, περιγράφεται από τον ίδιο ως καθοριστική. Ήταν το πρώτο άτομο που κούρεψε στην ζωή του. Πήγαν μια παρέα μεσάνυχτα στο κομμωτήριο και του έδωσαν και κατάλαβε. Μπίρες και ψαλιδιές, Σαββατόβραδο.

«Δεν κάνουμε παρέα πλέον, αλλά την παίρνω τηλέφωνο μια φορά τον χρόνο και την ευχαριστώ που μου έσωσε την ζωή!»

Δεν αναλύει περισσότερο ο Γραμμένος, επιλέγει να κρατήσει για τον εαυτό του τις λεπτομέρειες.

Η έλευση της μουσικής

Στο σπίτι του ακούγονταν μουσικές του Κηλαηδόνη, του Λογοθέτη, έντεχνα, Νταλάρας.

Ο ίδιος άκουγε Nirvana, Guns & Roses, Τρύπες (μανιακά), Panx Romana, Λευκή Συμφωνία, Αντίδραση, Πανούση, Νικόλα Άσιμο, Ξύλινα Σπαθιά πιο μετά…

Το 2003 ξεκινάει να παίζει σε μαγαζιά και, σταδιακά, αποχωρεί από το σχήμα του κομμωτηρίου. Παίζει κιθάρα και κρουστά. «Όταν σταμάτησα το σχολείο, ξεκίνησα να μαθαίνω ηλεκτρική κιθάρα. Στις πρώτες εμφανίσεις, λοιπόν, δεν τραγουδάω, παίζω και, παράλληλα, γράφω τραγούδια. Είμαστε μια μπάντα τεσσάρων ατόμων, δεν έχουμε δικό μας όνομα. Λέω κανα δυο τραγούδια και με κοιτούν και λίγο περίεργα οι άλλοι…»

Ο Σπύρος Γραμμένος, στις πρώτες εμφανίσεις του, έλεγε το «Ήτανε Μια Φορά» του Ξυλούρη και το Σουζάννα του Πανούση, μεταξύ άλλων.

Το 2009 έχει έτοιμο δίσκο και έχει φύγει για τα καλά από το κομμωτήριο. Εμφανίζεται και παίζει τα δικά του τραγούδια σχεδόν αποκλειστικά.

Η Αθήνα τον Αύγουστο, πρώτη φορά

«Σκάει μια ιδέα να έρθω στην Αθήνα και σηκώνομαι και φεύγω. Το αποφάσισα στις 20 Ιουλίου και στις 13 Αυγούστου ήμουν στην Αθήνα. Φάση Τσίου, χωρίς τα ναρκωτικά.»

Τότε, πέρναγες την Σταδίου χωρίς να κοιτάξεις δεξιά και αριστερά. Και ακόμα, δηλαδή-όχι ότι μας έχει λείψει κάτι τέτοιο, το ζήσαμε εν όψει κορωναϊού.
Η πρώτη γειτονιά του Σπύρου Γραμμένου στην Αθήνα ήταν το Μπραχάμι. Είχε έρθει με την τότε κοπέλα του για να κάνει μουσική, για να βρει μαγαζιά (είχε παίξει ήδη σε κάποια, προτού έρθει μόνιμα, όπως το Αλάβαστρο στο Παγκράτι που το μνημονεύει ως σημαντικό για το ξεκίνημά του).

Ο Σπύρος, λοιπόν, πάει σε διάφορες εταιρείες, δίνει τον δίσκο του, τον ακούνε και του λένε πως δεν μπορούν να διαχειριστούν αυτό το υλικό. Είναι πολύ θεατρικό, είναι παράξενο, είναι, είναι… Τρώει αρκετές αρνήσεις.

«Γνωρίζω σε κάποια φάση τον Αντώνη τον Ζουγανέλη, που εργάζεται στην Τεχνόπολη σήμερα, ο οποίος με παροτρύνει να κάνω live. Είναι η πιο ωραία συμβουλή που μου έχουν δώσει ποτέ. Την ακολούθησα.»

(Κάτι καταλάβαμε, Σπύρο!)

Ένα μήνα μετά την δική του άφιξη στην Αθήνα, ήρθε και ο τρομπονίστας του, ο Τζιμ Σταρίδας (τώρα παίζει με τον Μαραβέγια), οπότε το αρχικό σχήμα των ζωντανών εμφανίσεων ήταν κιθάρα-τρομπόνι.

Από το 2003, στα Γιάννενα, τα live του Σπύρου ήταν διάστικτα με stand up και θεατρικά στοιχεία. Αυτό το χούι τον ακολούθησε και στα πρώτα χρόνια της Αθήνας και, φυσικά, μέχρι σήμερα. Κατά την άποψή μου, αυτό τον καθιέρωσε, αυτό το sui generis show του, γεμάτο έξυπνες κοινωνικοπολιτικές και ανθρώπινες παρατηρήσεις.

Η φυσιογνωμία του, αυτό το αθώο μούτρο με τα πανέξυπνα μάτια, τον βοηθά ιδιαίτερα στην εκτέλεση.

Τον ρωτώ πώς αισθάνεται που εκείνος, ένας αντισυστημικός καλλιτέχνης που στηλιτεύει μέσα από την τέχνη του τα κακώς κείμενα, συνεργάζεται με έναν άλλον καλλιτέχνη ο οποίος θεωρείται «βαθιά συστημικός».

Μιλάμε για το θεατρικό έργο που έγραψε ο Λαζόπουλος για τον Καραϊσκάκη, το οποίο αναδεικνύει λιγότερο γνωστές πτυχές της ιστορίας, όπως ας πούμε, το πώς το ελληνικό έθνος δημιούργησε ήρωες από κόκαλα νεκρών κυριολεκτικά.

Κι ο Σπύρος μού απαντά αφοπλιστικά:

«Επειδή ξέρω τον Λαζόπουλο ως άνθρωπο, δεν είναι συστημικός. Λέει ανοιχτά την άποψή του και έτσι έχει κατηγορηθεί, επειδή λέει την άποψή του, όχι επειδή στηρίζει κάποιο σύστημα. Κι εγώ αυτό κάνω, λέω την άποψή μου. Είναι ένας φανταστικός συνεργάτης, επίσης. Δουλεύω με τον Λαζόπουλο, δεν δουλεύω με τον Ρουβά.»

Κι ύστερα τον ρωτώ αν φοβάται μήπως γίνει ο ίδιος σύστημα. Κι εκείνος μου απαντά ότι αυτό που λέω δεν γίνεται. Ότι δεν γίνεται να γίνει σύστημα κι ότι αν συμβεί, μία στο εκατομμύριο, έχω την άδεια να πάω και να του το πω.

«Δεν τα κατάφερα να γίνω σύστημα, ούτε είναι κάτι που με ενδιαφέρει, ούτε είναι στο στιλ μου!»

Ο Σπύρος Γραμμένος κι η καλή του η τύχη κι η σκληρή του η δουλειά

Ένα παιδί που έρχεται από επαρχία για να κάνει μουσική και τα καταφέρνει. Σχετικά γρήγορα, σχετικά ομαλά. Επιτυχημένα. Πού είναι ο ιδρώτας και ο μόχθος που μας μάθανε ότι απαιτούνται για το σουξέ;

Λάθος. Για το σουξέ απαιτείται πρωτίστως τύχη. Συγκυρία. Να συναντηθεί το ταλέντο και το υπόβαθρο με το σωστό timing.

“Θυμάμαι ότι είχα παρακαλέσει, κατά κάποιον τρόπο, τον Αργύρη Μπακιρτζή να ακούσει ένα τραγούδι μου που ήθελα να τραγουδήσει στον πρώτο μου δίσκο. Τον έπαιρνα για δύο μήνες τηλέφωνο και δεν είχε καθόλου χρόνο… Όμως, δεν με θυμάμαι να χτυπάω πόρτες, να ζητάω και να ρωτάω. Θα είμαι ειλικρινής».

Πότε έγινε το μεγάλο του μπαμ;

«Η πρώτη φορά που ένιωσα ότι έχω…απήχηση, ήταν όταν συνεργάστηκα με τον Πάνο Μουζουράκη. Προσωπική αίσθηση, πάντα. Ο Πάνος είναι ένας τρομερά δοτικός άνθρωπος και καλλιτέχνης.»

Ο Κουκουλοφόρος είχε προϋπάρξει της συνεργασίας. Το έδαφος και οι προϋποθέσεις υπήρχαν. Θυμάμαι ακόμα την παράστασή τους στον Σταυρό του Νότου το 2017: ένα απίστευτο δίδυμο, μια σχεδόν εξωπραγματική χημεία.

Οι ιδέες και ο μέσα κόσμος του Σπύρου Γραμμένου

«Είμαι υπέρ των ακραίων φωνών γιατί βοηθούν να μην ξεχνιούνται πράγματα. Των ακραίων φωνών με τις οποίες συμφωνώ, εννοώ.»

Πέραν των όποιων άκρων, ο Σπύρος Γραμμένος συμφωνεί με τον φεμινισμό, την ισότητα, την αλληλεγγύη. Δεν είχε ινδάλματα, δεν έχει ούτε τώρα. Είχε όνειρα τρυφερά. Όταν ήταν μικρός έλεγε πως όταν μεγαλώσει θα ζει στην Αθήνα, θα έχει μηχανή και θα παίζει μουσική.

Πούλησε την μηχανή, όλα τα άλλα, και ακόμα περισσότερο, τα έκανε.

Ο έρωτας του πάει. Όταν είναι πολύ έντονα τα πράγματα, δεν δουλεύει, δεν μπορεί. Όταν ζει τον έρωτα «όμορφα κι ωραία», ζει και την πιο δημιουργική περίοδο στην ζωή του. Την δεύτερη πιο δημιουργική. Η πλέον δημιουργική είναι όταν ο Σπύρος κυμαίνεται σε φλατ επίπεδα συναισθηματικά.
Και τα δίνει όλα στα τραγούδια.

«Για να μπορώ να δουλέψω, θέλω συγκέντρωση και απομόνωση. Αλλιώς δεν μπορώ. Θέλω να ξυπνάω μόνος μου, να τραβάω την μέρα όσο πάει. Μπορεί αυτό να χρειάζεται να διαρκέσει δύο, τρεις, τέσσερις ημέρες…»

Σχετικά με το Metoo, για το οποίο του ζήτησα ένα σχόλιο σε σχέση με το πλήθος καταγγελιών από το Θέατρο έναντι των ελάχιστων από την Μουσική, σημειώνει το εξής:

«Είναι διαφορετικός ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι δύο αυτοί χώροι. Στο θέατρο, υπάρχουν πολύωρες έως πολύμηνες πρόβες, επαφές άλλου τύπου, οι ίδιοι οι ρόλοι. Τίποτε από αυτά που συμβαίνει στην σκηνή, δεν μένει στην σκηνή, πιστεύω, δεν είναι εύκολο.»

Και για το κίνημα των SupportArtWorkers, στο οποίο δεν είχε ενεργό δράση: «Τίποτε δεν είναι κακό όταν οι άνθρωποι βρίσκονται και συζητάνε τα θέματα που τους απασχολούν. Όλα αυτά γίνονται για καλό και αφήνουν ωραία πράγματα πίσω τους.

Έχω δύο φιλικά ζευγάρια που γνωρίστηκαν το 2011 στις πλατείες, στο κίνημα των Αγανακτισμένων και είναι ακόμα μαζί, έκαναν παιδιά και τα λοιπά…Κι αυτό να κρατήσω μόνο από εκείνη την περίοδο, που κρατάω πάρα πολλά, είναι πολύ πολύ καλό. Ελπιδοφόρο.»

Ο Σπύρος Γραμμένος ήταν στο Μαθητικό Δίκτυο Ιωαννίνων ως εργαζόμενος νέος, όταν σπούδαζε στην σχολή του ΟΑΕΔ και δούλευε στο κομμωτήριο. Βρισκόταν ανάμεσα σε άτομα μιας παρέας με την οποία συζητούσαν πολιτικά και όχι μόνο.

Πάντως, ο Σπύρος Γραμμένος δεν μπορεί στην πράξη να ζει σαν αναρχικός, αν και το ασπάζεται ιδεολογικά, το έχει ως ουτοπία και το σέβεται. «Έχω 200 ευρώ κινητό, δεν είναι αυτό αναρχία», μου λέει και κατανοώ ακριβώς τι εννοεί.

-Η δράση μου η πολιτική, σε καθημερινό επίπεδο και τέτοια, είναι κάτι ιδιωτικό και δεν θέλω να μοιραστώ κάτι σχετικά, Γεωργία.

-Πίνεις μπύρα στο Vox; Πας σε καταλήψεις, Σπύρο;

-Πάω όπου χρειάζεται.

Στην τελική, ο Γραμμένος είναι ο Γραμμένος

Ο Σπύρος, εκτός από το να ακούει και να γράφει μουσική, εκτός από το να αγαπάει την σύντροφό του και το σκυλάκι τους*, εκτός από το να ενημερώνεται και να πολιτικοποιείται, διαβάζει κιόλας. Όσο μπορεί. Αυτή την περίοδο, μελέτησε αρκετά για τους ήρωες της ελληνικής Επανάστασης, μιας που πρωταγωνιστεί και στο έργο του Λαζόπουλου.

«Διάβασα το έργο του Κώστα Ακρίβου, το ‘Πότε Άγγελος Πότε Διάβολος’ που σχετίζεται με τον Καραϊσκάκη και μιλά για ζητήματα πατριωτισμού, ιστορίας…»
Ο Γραμμένος δεν εκφράζεται μέσα από τον στείρο πατριωτισμό, αλλά συγκινείται βαθιά από την παράδοση.

Τον αγγίζουν τα παραδοσιακά τραγούδια που αποδίδουν τόσο άμεσα και συγκινητικά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ερωτεύονταν, πόναγαν, πλήγωναν ο ένας τον άλλον, γιάτρευαν ο ένας τον άλλον εκατό και βάλε χρόνια πριν.

«Τα συγκλονιστικά θέματα της ξενιτιάς, ας πούμε, ή του γάμου…Από την Θράκη μέχρι την Κρήτη, μπορεί κανείς να βρει απίθανα τραγούδια!»

Στον Σπύρο Γραμμένο αρέσουν πολύ οι ιστορίες και ο ρεαλισμός. Εννοώ στο γράψιμό του επάνω. Οι επιρροές του είναι τα ακούσματά του ως παιδιού, που λέγαμε και πιο πάνω: Κηλαηδόνης, Λογό, αλλά και ο Θεόδωρος Αναστασίου (τον βρίσκει εξαιρετικό τραγουδοποιό).

Σε μια εκπομπή του στο ThePressProject έπαιξε 16 φορές το ίδιο τραγούδι, το «Ξενιτεμένο μου Πουλί». Δεκαέξι διαφορετικές εκδοχές κι εκτελέσεις του, από δεκαέξι διαφορετικά μέρη της Ελλάδας, ω ναι!

Κι αν νομίζει κανείς πως ο Σπύρος Γραμμένος δεν πάει στα μπουζούκια, δίκιο έχει απόλυτο. Δεν μετράνε οι τέσσερις φορές: Χολίδης («ωραία φωνή»), Καλίδης («φοβερό τρίτο πρόγραμμα»), Μαρία Καρλάκη («τι Πέτρο, τι Κώστα, τι Νίκο, τι Γιάννη») και δεν θυμάται πού αλλού.

Το στιλ της διασκέδασής του, όμως, του Σπύρου είναι πιο χαλαρό. Να βρίσκεται με φίλους κάπου χαλαρά και να μιλούν, ίσως να πίνουν ή να τρώνε κάτι. Όχι ότι δεν θα τον πετύχουμε και σε κάποιο… πανηγύρι.

«Έχω δει ένα καταπληκτικό πανηγύρι στην Λεπτοκαρυά, στα Ζαγοροχώρια, το 2003 και από τότε δεν το ξεχνάω. Έπαιζαν τρία τέσσερα παιδιά, χωρίς μικρόφωνα, ηχεία και τέτοια, από το Μουσικό Λύκειο, κάτω από έναν πλάτανο. Το θυμάμαι ακόμα!»

Δεν είναι ότι πέρασε και χάλια στην καραντίνα. Πεθύμησε πολύ τις συναντήσεις με φίλους και φίλες στις ταράτσες και τα μπαλκόνια. Δεν του έλειψαν οι καφέδες, οι βόλτες και τα φαγητά, όσο οι συναυλίες και τα ζωντανά παιξίματα.

«Μετά το πρώτο lockdown, ένιωσα πως δεν ήθελα να ξαναπαίξω. Έλεγα ότι θα βρω κάτι άλλο να κάνω στην ζωή μου και μιλούσα απολύτως σοβαρά. Ύστερα, εντάξει, επανήλθα. Αυτή την περίοδο έχω μια χαρά και ανυπομονησία για να παίξω, αν και μες στο καλοκαίρι, λόγω περιοδείας της παράστασης, δεν θα μπορέσω.»

Σου εύχομαι, λοιπόν, Σπύρο Γραμμένε, έναν χειμώνα συναυλιακό, καλλιτεχνικό, ανήσυχο με τον τρόπο που εσύ επιθυμείς και ορίζεις!

ΥΓ: Τι ετοιμάζει ο Γραμμένος; Σε λίγες μέρες, κυκλοφορεί σε φυσικό προϊόν ο τελευταίος του δίσκος και, επίσης, ένα βιβλίο που έχει κάνει με διηγήματα, το οποίο βιβλίο θα περιλαμβάνει μέσα ένα φλασάκι με τα κομμάτια του δίσκου. Από τις εκδόσεις ΚΨΜ αυτό, εκεί όπου είχε εκδώσει και το «Φανταστικό Χωριό» του, το οποίο είχε μεταφέρει στο θέατρο και παιζόταν επί δύο χρόνια.

ΥΓ2: Δεν του το είχα, θα είμαι ειλικρινής, αλλά ο Σπύρος Γραμμένος είναι λέει πάρα πολύ ανοιχτός σε νέα πράγματα και νέους καλλιτέχνες. Διαβάζει και ακούει συνεχώς δουλειές που του στέλνουν. Άκουσε πρόσφατα έναν τύπο που τον ενθουσίασε, τον Παύλο Δαμιανίδη. Αυτό που συμβουλεύω τους νέους είναι αυτό που με συμβούλευσαν εμένα: “Κάνε live!”

ΥΓ3: Λόγω ασθένειας του Λάκη Λαζόπουλου, η περιοδεία της παράστασης «Περιμένοντας τον Καραϊσκάκη» για την οποία ο Γραμμένος έχει γράψει μουσική καιστην οποία συμπρωταγωνιστεί, αναβάλλεται μέχρι νεωτέρας. Ευχόμαστε να πάνε όλα καλά.

*και το σαλιγκάρι του Σπύρου, με το αναπάντεχα για Γραμμένο κλισέ όνομα «Γκάρι», που εν αρχή ονομαζόταν Γκάρι

Ευχαριστούμε το Luv n Roll στου Ψυρρή για την φιλοξενία που μας επεφύλαξε στην ταράτσα του