Αυτοματοποίηση: Υπάρχει λόγος που φοβόμαστε τόσο πολύ τα ρομπότ;

Σχεδόν σε όλο τον δυτικό κόσμο, από τις ΗΠΑ και τον Καναδά, μέχρι και την ταλαιπωρημένη από τα lockdown ευρωπαϊκή οικονομία, παρά την άρση των μέτρων, οι εργοδότες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη στελέχωση των επιχειρήσεών τους.

Και, όπως τονίζει ο Economist, αυτό έχει κάτι να μας πει για τους μύθους της αυτοματοποίησης.

Όπως αναφέρει η οικονομική εφημερίδα, αρκετοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν με σιγουριά εδώ και χρόνια, ότι τα ρομπότ… μας παίρνουν τις δουλειές και αλλάζουν τις ισορροπίες στην αγορά εργασίας.

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η πανδημία «μεταφέρει τις αλλαγές στο εργασιακό τοπίο μακριά από τους τομείς που είναι οι πλέον ευάλωτοι στην αυτοματοποίηση».

Ο Γιόζεφ Στίγκλιτς, ο νομπελίστας οικονομολόγος, υποστηρίζει ότι τα επιπλέον κόστη που έφερε η πανδημία «επιταχύνουν την ανάπτυξη και ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών που αυτοματοποιούν την ανθρώπινη εργασία».

Μιλώντας ενώπιον του Κογκρέσου τον περασμένο μήνα, ο Ντάρον Ατσέμογλου του ΜΙΤ δήλωσε ότι περισσότερες εταιρείες «αντικαθιστούν τους εργαζόμενους με μηχανήματα».

Όμως μπορεί η αυτοματοποίηση που επέφερε η πανδημία να δημιουργήσει στ’ αλήθεια μια στρατιά πλεοναζόντων εργαζομένων, τη στιγμή που τόσοι και τόσοι εργοδότες παραπονιούνται ότι δεν βρίσκουν επαρκές προσωπικό;

Οι οικονομολόγοι έχουν καλούς λόγους να πιστεύουν ότι η αυτοματοποίηση που «σκοτώνει θέσεις εργασίας» θα σημειώσει όντως αύξηση. Οι υφέσεις αναγκάζουν συχνά τις εταιρείες να διευρύνουν τη χρήση ρομπότ, εν μέρει επειδή η εργασία καθίσταται πιο ακριβή όταν τα έσοδα μειώνονται χωρίς αντίστοιχη πτώση των μισθών. Στη διάρκεια μιας πανδημίας, οι εργοδότες έχουν και επιπλέον κίνητρα για την αυτοματοποίηση θέσεων εργασίας, όπως έδειξε σχετική έρευνα του ΔΝΤ.

Τα ρομπότ δεν χρειάζεται να τηρήσουν κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης. Και δεν αρρωσταίνουν. Σε μεγάλο βαθμό χάρη στα κρατικά προγράμματα οικονομικής στήριξης, οι εταιρείες έχουν συγκεντρώσει επιπλέον ρευστότητα, πράγμα που τους επιτρέπει να επενδύσουν στη ρομποτική ή σε software τεχνητής νοημοσύνης.

Εκείνοι που πιστεύουν ότι η αυτοματοποίηση πράγματι επιταχύνεται, παραπέμπουν σε πολλαπλά παραδείγματα. Αλυσίδα εστιατορίων του Οχάιο έχει εγκαταστήσει συστήματα αναγνώρισης φωνής για τις παραγγελίες στα drive-through του. Το διεθνές αεροδρόμιο του Πίτσμπουργκ έγινε πρόσφατα το πρώτο στην Αμερική που χρησιμοποιεί ρομπότ υπεριώδους ακτινοβολίας για την καθαριότητα. Βρετανοί αγρότες περηφανεύονται ότι χρησιμοποιούν ακόμη περισσότερα μηχανήματα για τη συλλογή των φραουλών και το ξεχορτάριασμα. Ο αριθμός των ειδήσεων που περιλαμβάνουν ταυτόχρονα τις λέξεις «πανδημία» και «αυτοματοποίηση» έχουν ρυθμό αύξησης της τάξης του 25%, αν αναχθεί σε ετήσια βάση.

Η συζήτηση περί αυτοματοποίησης, προειδοποιεί ο Economist, βρίθει από εικασίες και ανεκδοτολογικές παρατηρήσεις. Της λείπουν, όμως, οι αποδείξεις. Σύμφωνα με έρευνα, πέρσι οι εργασίες που μπορούσαν να αυτοματοποιηθούν εξαφανίστηκαν σε υψηλά ποσοστά, όμως δεν είναι εύκολο να κριθεί ο ρόλος που έπαιξε σε αυτό η τεχνολογική εξέλιξη σε σχέση με την πανδημία. Είναι γεγονός ότι το ΑΕΠ των ΗΠΑ κοντεύει να αγγίξει τα επίπεδα προ πανδημίας, ενώ παράλληλα οι εργαζόμενοι έχουν μειωθεί κατά 7 εκατ. Όμως αυτό μπορεί να σημαίνει πως η παραγωγικότητα των εργαζόμενων αυξήθηκε, ίσως εξαιτίας παραγόντων όπως η τηλεργασία.

Πολλοί άνεργοι θα ενταχθούν ξανά στην αγορά εργασίας, καθώς ο φόβος για τον ιό0 υποχωρεί και θα βρουν κάτι που τους ταιριάζει, αυξάνοντας πλέον το ακαθάριστο εθνικό προϊόν σε επίπεδα που ξεπερνούν εκείνα του 2019.

Δεν είναι μόνο οι ελλείψεις προσωπικού που αμφισβητούν την αντίληψη ότι τα ρομπότ «σκοτώνουν» όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας. Στις ΗΠΑ, οι μισθοί των πιο κακοπληρωμένων εργαζόμενων, που θεωρείται ότι είναι και οι πλέον ευάλωτοι στην αυτοματοποίηση, αυξάνονται ταχύτερα από το μέσο όρο, σε αντίθεση με τα όσα συνέβαιναν αμέσως μετά την οικονομική κρίση.

Αξιοποιώντας μια μεθοδολογία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Αποθεματικού του Σεντ Λιούις, ο Economist μοίρασε την αγορά εργασίας των ΗΠΑ σε ρόλους που χαρακτηρίζονται από «ρουτίνα» και ρόλους που δεν χαρακτηρίζονται από αυτή.

Οι εργασίες ρουτίνας στηρίζονται σε μοτίβα, τα οποία τα ρομπότ μπορούν να μάθουν με μεγαλύτερη ευκολία: Για παράδειγμα, η εισαγωγή δεδομένων στο σύστημα ή η εργασία στο ταμείο ενός σουπερμάρκετ. Επί τέσσερις δεκαετίες, οι θέσεις εργασίας αυτής της κατηγορίας μειώνονται σταδιακά ως ποσοστό επί του συνόλου, καθώς τα ρομπότ γίνονται καλύτερα στη δουλειά τους.

Ακολουθώντας τη ρουτίνα

Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η πανδημία έχει αντιστρέψει αυτή την τάση. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Economist, αν η πανδημία δεν είχε ξεσπάσει ποτέ, πλέον αυτού του είδους οι θέσεις θα αντιπροσώπευαν το 40,1% του συνόλου, ενώ αυτή τη στιγμή αγγίζουν το 41,4%.

Όπως διευκρινίζει, ωστόσο, αυτό ενδέχεται να οφείλεται στην αβεβαιότητα για το ενδεχόμενο μεταλλάξεων που βάζει στον πάγο τις επενδύσεις, αλλά και στις δυσκολίες της μεταφοράς και εγκατάστασης μηχανημάτων εν μέσω πανδημίας.

Στην Αυστραλία που βρίσκεται ήδη ένα χρόνο σε καθεστώς χαλαρότερων μέτρων, οι θέσεις εργασίας που μπορούσαν να αυτοματοποιηθούν σημείωναν μείωση ήδη πριν από την πανδημία, φτάνοντας στο 57% επί του συνόλου το 2019. Η τάση αυτή έχει συνεχιστεί, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι επιταχύνθηκε λόγω της πανδημίας, αγγίζοντας πλέον το 55%. Αντίστοιχα στοιχεία υπάρχουν και για τη Νέα Ζηλανδία, αναφέρει ο Economist.

Όμως τα ποσοστά ανεργίας στην Αυστραλία δεν έχουν αλλάξει ιδιαίτερα σε σχέση με πριν την πανδημία. Μάλιστα, οι εργοδότες της χώρας διαμαρτύρονται ακόμη πιο έντονα για ελλείψεις προσωπικού. Από ό,τι φαίνεται, η αυτοματοποίηση δεν θέτει σε κίνδυνο τους εργαζόμενους.

Αυτό δεν σημαίνει πως οι απαισιόδοξοι αποκλείεται να δικαιωθούν. Ακόμη, όμως, κι αν αυτό δεν συμβεί, δεν πρόκειται να σταματήσουν οι προβλέψεις για έναν κόσμο χωρίς εργαζόμενους. Το γεγονός αυτό, σύμφωνα με τον Economist, δεν είναι αποτέλεσμα στοιχείων, αλλά μιας εκτεταμένης τεχνοφοβίας, καθώς συνήθως οι χώρες με τα περισσότερα ρομπότ έχουν χαμηλότερη και όχι υψηλότερη ανεργία.