Έχει γραφτεί αμέτρητες φορές και είναι βέβαιο πως θα γραφτεί ακόμη περισσότερες: Η πανδημία του κοροναϊού ανέδειξε τις τεράστιες ανισότητες εντός των κοινωνιών, αλλά και μεταξύ των επιμέρους κρατών του πλανήτη, κατέστησε σαφείς τους κινδύνους που προκύπτουν από αυτές – και τις βάθυνε ακόμη περισσότερο.

Το καλύτερο παράδειγμα είναι φυσικά ο ρυθμός με τον οποίο κινούνται τα εμβολιαστικά προγράμματα στα αναπτυσσόμενα κράτη σε σχέση με τα ανεπτυγμένα, θέτοντας εκατομμύρια ζωές σε κίνδυνο και καθυστερώντας την πολυαναμενόμενη ανάπτυξη. Επομένως, δίνοντας για άλλη μια φορά το προβάδισμα στις ήδη πλούσιες χώρες.

Οι φόβοι πως η πανδημία θα μας οδηγήσει σε έναν ακόμη πιο άνισο – και επομένως πιο ασταθή – κόσμο, οδήγησαν μεταξύ άλλων και σε μια πρόσφατη πρόταση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που οδεύει προς την τελική της έγκριση.

Στο πλαίσιό της, το ΔΝΤ θα δημιουργήσει αποθεματικά ύψους $650 δισ., τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τις χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα, προκειμένου να προμηθευτούν εμβόλια, να χρηματοδοτήσουν το σύστημα υγείας τους και να αποπληρώσουν τα χρέη τους.

Ένα τέτοιο βήμα θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα «τον μεγαλύτερο καταμερισμό κεφαλαίων μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου», όπως ανακοίνωσε ο διοικητής του Προγράμματος Ανάπτυξης του ΟΗΕ, Ακίμ Στάινερ, μιλώντας σε συνέντευξη τύπου αυτή την εβδομάδα.

Όμως διεθνείς ειδικοί σε ζητήματα ανάπτυξης τονίζουν ότι η απλή δημιουργία νέων αποθεματικών θα έχει περιορισμένα οφέλη για τα φτωχότερα κράτη, αν τα πλουσιότερα δεν μεταφέρουν εκούσια μέρος της περιουσίας τους σε αυτά – κάτι που επιθυμεί και το ίδιο το ΔΝΤ.

Το εκτελεστικό συμβούλιο του ΔΝΤ αναμένεται να φέρει αυτή την πρόταση στη σύσκεψη της Παρασκευής, πριν την προωθήσει για την τελική της έγκριση στο διοικητικό συμβούλιο, που αποτελείται από εκπροσώπους των 190 κρατών-μελών του Ταμείου. Αξιωματούχοι ελπίζουν ότι η πρόταση θα έχει εγκριθεί μέχρι τον Αύγουστο.

Ο θεσμός, που είναι διαβόητος για την προσκόλλησή του στον τεχνοκρατικό τρόπο σκέψης και δράσης, δεν στηρίζει την υποστήριξή του στα κράτη που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στα χρήματα, αλλά στα λεγόμενα «Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα» (ΕΤΔ), τα οποία το Ταμείο πιστώνει στους λογαριασμούς των μελών του. Οι κυβερνήσεις μπορούν να ανταλλάσσουν τα ΕΤΔ ως νόμισμα και να τα δαπανούν για να καλύψουν τις ανάγκες τους.

Σύμφωνα με τους όρους του ΔΝΤ, τα κράτη-μέλη δίνουν τον οβολό τους στο θησαυροφυλάκιο του Ταμείου, με τη συνεισφορά τους να κρίνεται κυρίως από το μέγεθος της οικονομίας τους, ενώ το ποσό που καταβάλλουν κρίνει και την ισχύ της άποψής τους στη λήψη αποφάσεων.

Βάσει αυτών των κανόνων, τα νέα αποθεματικά θα διανέμονταν βάσει της ταξινόμησης των οικονομιών των επιμέρους κρατών, πράγμα που σημαίνει ότι οι μεγαλύτερες οικονομίες, όπως οι ΗΠΑ, θα έπαιρναν και τη μερίδα του λέοντος.

Απουσία μηχανισμού που να επιτρέπει στα πλούσια κράτη να μεταφέρουν μέρος των μερισμάτων τους, τα 58 κράτη με τις πιο εύρωστες οικονομίες θα λάμβαναν ΕΤΔ αξίας $438 δισ., δηλαδή περισσότερα από τα δύο τρίτα του συνόλου, σύμφωνα με ανάλυση που δημοσιεύθηκε την Παρασκευή από το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ.

Αντιθέτως, τα 82 κράτη που έχουν αξιολογηθεί ως τα πιο «ευάλωτα στο χρέος», με 20 εξ αυτών να είναι τα φτωχότερα σε όλο τον κόσμο, θα λάμβαναν μόλις $54,5 δισ., δηλαδή περίπου το 8% του συνόλου. Το ποσό αυτό αναλογεί μόλις στο 5% του εξωτερικού τους χρέους.

Οι αξιωματούχοι του Ταμείου εκπονούν σχέδιο που θα επιτρέπει στα ανεπτυγμένα κράτη να κάνουν μεταφορά μέρος των μερισμάτων τους στα φτωχότερα, προκειμένου να καταστεί εφικτή η περαιτέρω μείωση του χρέους τους και η υλοποίηση προγραμμάτων καταπολέμησης της φτώχειας.

«Εργαζόμαστε με στόχο να μεγεθύνουμε τα οφέλη από τον νέο καταμερισμό», δήλασε η Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα σε ομιλία της στην Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης την Τετάρτη.

Όπως εξήγησε, το σχέδιο του Ταμείου στηρίζεται στην «ενθάρρυνση της εκούσιας μεταβίβασης μέρους των ΕΤ», με στόχο την μεταφορά «$100 δισ. προς τις φτωχότερες και πλέον ευάλωτες οικονομίες».

Οι ΗΠΑ έχουν αναφέρει ότι σκοπεύουν να διαθέσουν περίπου το ένα πέμπτο του μερίσματός τους, δηλαδή περίπου $20 δισ., σύμφωνα με αξιωματούχο της Κεντρικής Τράπεζας που μίλησε στους Times της Νέας Υόρκης ζητώντας την τήρηση της ανωνυμίας του. Η κυβέρνηση Μπάιντεν επιχειρεί να πείσει και άλλα μέλη των G7 να προχωρήσουν σε αντίστοιχες κινήσεις.

Τα φτωχά κράτη που λαμβάνουν δάνεια από το Ταμείο, θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τα χρήματα για την επέκταση των συστημάτων δημόσιας υγείας τους ή για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή, σε συνδυασμό με προϋπάρχοντα προγράμματα του ΔΝΤ.

Το αποθεματικό αναμένεται να συζητηθεί από τους υπουργούς οικονομικών των G20 στη σύνοδο που θα πραγματοποιηθεί στην Ιταλία τον επόμενο μήνα.

Στην Ουάσινγκτον, το γεγονός ότι το σχέδιο αφορά όλο τον κόσμο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από τους Ρεπουμπλικάνους που υποστηρίζουν πως θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα το οικονομικό προβάδισμα των αντιπάλων των ΗΠΑ, όπως η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν, ενώ παράλληλα δεν βοηθά ουσιαστικά τα αναπτυσσόμενα κράτη.

Μάλιστα, ο Τζον Κένεντι, Ρεπουμπλικάνος από τη Λουιζιάνα, αυτό το μήνα πρότεινε νομοσχέδιο που θα αφαιρούσε τα ΕΤΔ από κράτη-δράστες «γενοκτονίας και κρατικούς υποστηρικτές της τρομοκρατίας», χωρίς όμως να καταφέρει να λάβει την έγκριση του Κογκρέσου.

Το χρέος είναι ο κυριότερος λόγος για όλα αυτά τα βήματα, καθώς το 2019, 25 κράτη, τα περισσότερα εκ των οποίων βρίσκονται στην Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία, δαπανούσαν περισσότερα χρήματα για την αποπληρωμή των χρεών τους σε ιδρύματα των ανεπτυγμένων κρατών, παρά για την εκπαίδευση, το σύστημα υγείας και τα προγράμματα στήριξης των ευάλωτων κοινοτήτων, σύμφωνα με μελέτη της UNICEF.

Η πανδημία έχει επιδεινώσει δραματικά την κατάσταση, εξαφανίζοντας τα έσοδα των κρατών και παράλληλα αυξάνοντας τη ζήτηση για κρατικές υπηρεσίες.

Παρά το γεγονός ότι όλες οι οικονομίες δέχτηκαν σημαντικό πλήγμα από τον κοροναϊό, εκείνες που στήριζαν μέρος των εσόδων τους στα εμβάσματα των μεταναστευτικών πληθυσμών τους και τον τουρισμό, και ήδη βίωναν κρίσεις επισιτισμού, βρέθηκαν στην πιο τραγική κατάσταση.

Μέλη των G20 ανακοίνωσαν πέρσι μια πρωτοβουλία ανακούφισης από το βάρος των χρεών που ενθάρρυνε τους πιστωτές να επιτρέπουν στα κράτη-οφειλέτες να καθυστερήσουν ορισμένες πληρωμές. Όμως το συγκεκριμένο σχέδιο δεν ήταν παρά μια βραχυπρόθεσμη λύση. Και οι ιδιώτες δανειστές αρνήθηκαν να συμμετέχουν σε αυτό.

Συνολικά, η πρωτοβουλία προσέφερε ανακούφιση από τα χρέη που περιορίστηκε στα $5 δισ., σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Συγκριτικά, τα αναπτυσσόμενα κράτη αντιμετωπίζουν πληρωμές χρεών που θα αγγίξουν τα $330 δισ. σε βάθος πενταετίας, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Δικτύου για το Χρέος και την Ανάπτυξη.

Για τα φτωχότερα κράτη, η πλέον επιτακτική ανάγκη είναι η προμήθεια εμβολίων κοροναϊού. Αν και σχεδόν ένας στους τέσσερις ανθρώπους σε όλο τον κόσμο έχει λάβει τουλάχιστον μια δόση του εμβολίου, το αντίστοιχο ποσοστό για τα φτωχότερα κράτη δεν φτάνει καν στο 1% σύμφωνα με το πρόγραμμα «Ο Κόσμος μας σε Στοιχεία», του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Πολλά από τα εμβόλια που έχουν όντως φτάσει στον αναπτυσσόμενο κόσμο προέρχονται από κινεζικές εταιρείες και μέχρι στιγμής έχουν δώσει απογοητευτικά αποτελέσματα.

Το πρόγραμμα Covax που με την υποστήριξη του ΠΟΥ και των ισχυρότερων οικονομιών, υποτίθεται πως θα φρόντιζε για τις προμήθειες εμβολίων σε αυτά τα κράτη, όμως μέχρι στιγμής δυσκολεύεται να εξασφαλίσει τις απαραίτητες προμήθειες σε μια αγορά στην οποία κυριαρχούν φαρμακευτικοί κολοσσοί που προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους.

Μέχρι στιγμής ο Covax έχει καταφέρει να παραδώσει μόλις 88 εκατ. δόσεις, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η UNICEF.

Η Pfizer έχει δεσμευτεί να προμηθεύσει έως και με 40 εκατ. δόσεις στον Covax που αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 2% της παγκόσμιας παραγωγής της. Η εταιρεία αναφέρει πως περιμένει οι πωλήσεις των εμβολίων κοροναϊού να της αποφέρουν $26 δισ. εντός του έτους.

Στις αρχές του μήνα, σε μια σύνοδο κορυφής στην Αγγλία, οι αρχηγοί των κρατών του G7 δεσμεύτηκαν να δωρίσουν 870 εκατ. δόσεις εμβολίων στα αναπτυσσόμενα κράτη, κυρίως μέσω του Covax. Όμως μόνο οι μισές από αυτέ αναμένεται να παραδοθούν μέχρι το τέλος του έτους.

Αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο χάσμα: Τη στιγμή που οι ΗΠΑ εμβολιάζουν ακόμη και παιδιά 12 ετών, το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας δεν έχει ουσιαστικά πρόσβαση σε δόσεις εμβολίων – σε ορισμένες περιπτώσεις ούτε καν για να καλύψει τους επαγγελματίες υγείας της πρώτης γραμμής.

Τα ΕΤΔ του ΔΝΤ δεν θα αλλάξουν τις δυνάμεις της αγοράς που στρέφουν τις πολύτιμες δόσεις προς τους πλουσιότερους λαούς του πλανήτη, όμως θα μπορούσαν να αυξήσουν την αγοραστική δύναμη ορισμένων κυβερνήσεων που αυτή τη στιγμή είναι αναγκασμένες να δίνουν προτεραιότητα στις καταβολές χρεών.

«Πόσα κύματα πρέπει να δούμε ακόμη πριν συνειδητοποιήσουμε ότι δεν θα έρθει το τέλος της πανδημίας πριν εμβολιάσουμε όλο τον πλανήτη;», αναρωτιέται ο Στάινερ. «Αυτή τη στιγμή είμαστε στα μισά ενός εφιάλτη, και στην πραγματικότητα έχουμε τη δυνατότητα να δράσουμε ταχύτερα».

Με πληροφορίες από New York Times

Headlines