Ενας εργάτης θεάτρου

Από τις εκδόσεις που αγαπάνε το θέατρο (έχουν εκδώσει τα άπαντα των περισσοτέρων συγγραφέων της νέας γενιάς), τον «Αιγόκερω», κυκλοφόρησε ένα πολύτιμο βιβλίο του ηθοποιού Γιάννη Καλατζόπουλου. Τίτλος του, «Οδός Θεάτρου». Προσωπικά από παιδί στη βιβλιοθήκη του φιλολόγου και θεατρόφιλου πατέρα μου είχα ξεκοκκαλίσει, εκτός των βιβλίων με θεατρικά κείμενα, και βιβλία γραμμένα από ηθοποιούς: αναμνήσεις, ανέκδοτα, αγώνες επιβίωσης, θριάμβους, αποτυχίες, όνειρα και διαψεύσεις. Θυμάμαι ανάμεσα στα άλλα ένα βιβλίο του Μήτσου Μυράτ με τίτλο «Ο Μυράτ κι εγώ»! Ο Μυράτ ήταν ο πρώτος σπουδαγμένος έλληνας ηθοποιός. Ο Σμυρνιός Μουράτης είχε γίνει Μυράτ, όταν σπούδασε στο Παρίσι. Ηρθε στην Ελλάδα και, αφού παντρεύτηκε την Κυβέλη (κόρη τους η σπουδαία Μιράντα Μυράτ) υπήρξε για χρόνια συνθιασάρχης. Από τον δεύτερο γάμο του με τη Χρυσούλα Κοτοπούλη, αδελφή της Μαρίκας, ηθοποιό κι αυτή, γεννήθηκε ο Δημήτρης Μυράτ.

Το παλιότερο θέατρο είναι γεμάτο με οικογενειακούς θιάσους και με συντελεστές συγγενείς και μόνιμους συνεργάτες. Η Κυβέλη βγήκε στη σκηνή (μοδιστρούλα πριν) 16 χρόνων. Η Κοτοπούλη είδε το φως των φώτων του γκαζιού, νήπιο στα χέρια της μάνας της Ελένης, ηθοποιού και γυναίκας θιασάρχη, του σπουδαίου Δημητρίου Κοτοπούλη. Δεν είναι, λοιπόν, παράδοξο πως το θέατρο, λόγω και των απαιτήσεων των έργων που συχνά έχουν ρόλους με παιδιά, ανέδειξαν και τα γνωστά «παιδιά – θαύματα». Ο όρος έχει να κάνει με τη διαφήμιση που ερεθίζει το κοινό. Στην ουσία ένα παιδί στο θέατρο έχει να αντιμετωπίσει τα ίδια προβλήματα με τα παιδιά των ανθρώπων του τσίρκου: περιοδεία, συνεχείς αλλαγές περιβάλλοντος, νυχτερινή εργασία, δοκιμές (παλιότερα κάθε μήνα άλλαζε το έργο!) και, συνάμα, ανάγκη για μόρφωση, σχολείο και παιχνίδι! Πολλά «παιδιά – θαύματα» δεν άντεξαν, ιδιαίτερα στη ζούγκλα του Χόλιγουντ.

Ο ελληνικός κινηματογράφος στις αρχές του εξάντλησε όλα τα έργα με μελόδραμα: ορφανά παιδιά, λουστράκια, εγκαταλελειμμένα, αντικείμενα εργασιακής εκμετάλλευσης. Εξάλλου, αυτή ήταν η εικόνα των μεταπολεμικής και εμφυλιακής, αλλά και της άγρια νεοκαπιταλιστικής ανάπτυξης. Ο Γιάννης Καλατζόπουλος ήταν ένα από τα «παιδιά – θαύματα», ήδη σε ηλικία 5 ετών, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, την εποχή που το σινεμά έγινε προϊόν ευρείας κατανάλωσης και το θέατρο έφτασε να έχει δεκάδες θιάσους και πολλές παραστάσεις για παιδιά. Ο κίνδυνος για ένα παιδί – θαύμα είναι μεγάλος, και για τον ψυχισμό του και για τη μοιραία τυποποίηση και, βέβαια, την πιθανή εκμετάλλευσή του από την αδηφάγα αγορά. Ο Γιάννης Καλατζόπουλος, και λόγω οικογενειακού περιβάλλοντος, αλλά, κυρίως, διότι γρήγορα συνειδητοποίησε τους κινδύνους και τον βάναυσο επαγγελματισμό, ωρίμασε μέσα στην πάλη για το μεροκάματο και στον αγώνα για αξιοπρέπεια, συναδελφικότητα και μέτρο. Δεν έγινε ποτέ βεντέτα, με την τρέχουσα έννοια. Εχω την εντύπωση πως νωρίς ισορρόπησε την έννοια του καλλιτέχνη με το επάγγελμα και τα προβλήματά του και εξελίχθηκε σε ενεργό και συνειδητό συνδικαλιστή, με την αυθεντική έννοια του όρου. Δεν έγινε ποτέ καρεκλοπόδαρος, αλλά δεν θυμάμαι ποτέ να έλειψε από τη σκηνή, το επάγγελμα που πάλευε να βελτιώσει τους όρους εργασίας του και να το κάνει πλακάτ.

Η έγνοια του για το επάγγελμα και τη βαθύτερη γνώση της τέχνης του δεν περιορίστηκε στις τεχνικές γνώσεις μιας δραματικής σχολής. Σπούδασε στο Πάντειο και στη Νομική του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ συνέχιζε να εργάζεται και να προσφέρει τις γνώσεις και τις ανάγκες του κλάδου. Εφυγε στην Ιταλία και σπούδασε θέατρο και σε δραματική σχολή και στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης. Είχε δασκάλους, ανάμεσα σε άλλους, τον Λούκα Ρονκόνι, τον Βιτόριο Γκάσμαν, τον Ντάριο Φο και τη Μόνικα Βίτι. Τις γνώσεις του, εκτός από τη σκηνική εμπειρία, τις χρησιμοποίησε ως πρόεδρος του ΣΕΗ, στην Παιδική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, ως πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου για το Θέατρο για Παιδιά κ.ά. Ιδρυσε θίασο για παιδιά και διασκεύασε έργα του Αριστοφάνη, του Σαίξπηρ, του Μολιέρου, του Ιψεν, του Λόρκα, του Μπρεχτ!

Στο βιβλίο που τώρα εξέδωσε με τρόπο χαριτωμένο, αλλά σοβαρό, συγκεντρώνει στιγμιότυπα, επεισόδια, θέσεις, αντιθέσεις, ανέκδοτα και σημαντικές καταθέσεις μεγάλων δημιουργών για τον ρόλο, την επιρροή του θεάτρου στον πολιτισμό και το ήθος των εργατών του. Ο Καλατζόπουλος έχει συνεργαστεί με τους μεγάλους ηθοποιούς των τελευταίων 70 χρόνων, από τον Μυράτ, τον Κατράκη, τη Λαμπέτη, το Εθνικό Θέατρο, το ΚΘΒΕ, το Θέατρο ΣΤΟΑ. Η συμμετοχή του σε όλα τα ΔΗΠΕΘΕ στην περίοδο της ακμής τους δείχνει την έγνοια του για την αποκέντρωση και τη μύηση ωρίμων και παιδιών μέσω της θεατρικής παιδείας.

Γνωρίζω χρόνια τον Καλατζόπουλο, έχουμε κάποτε συνεργασθεί. Εκείνο που εκπλήσσει είναι πως, ύστερα από 65 χρόνια σκηνικής ζωής, συνεχίζει με το ίδιο κέφι, τα ίδια όνειρα και αμετάβλητους πολιτισμικούς στόχους.