Τελικά τι κάνει έναν ηγέτη;

Τον Αντρέα Παπανδρέου πολλοί τον αγάπησαν και πολλοί τον μίσησαν.

Όμως, όλοι τον αναγνώρισαν ως ηγέτη.

Τον αντιλαμβάνονταν, δηλαδή, ως έναν άνθρωπο που μπορούσε να ηγηθεί της χώρας και να την καθοδηγήσει σε μια κατεύθυνση και με βάση ένα όραμα.

Με αυτό το όραμα μπορεί και πολλοί να διαφωνούσαν, αλλά ήταν όραμα δεν ήταν απλή διαχείριση του υπάρχοντος.

Ήταν ένα όραμα να δικαιωθούν οι αγώνες δεκαετιών, να κατοχυρωθούν δικαιώματα, να εκσυγχρονισθεί το οικογενειακό δίκαιο, να φτιαχτεί κοινωνικό κράτος, να φτιαχτεί μεσαία τάξη στην Ελλάδα.

Δεν ήταν ο μόνος ηγέτης εκείνης της γενιάς.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επίσης ήταν ηγέτης. Έκανε την Δεξιά να μην είναι απλώς η παράταξη των νικητών του Εμφυλίου, αλλά η παράταξη που έβαλε την Ελλάδα στην Ευρώπη. Διαχειρίστηκε τη μετάβαση στη δημοκρατία. Δεν φοβήθηκε να κάνει κρατικοποιήσεις όταν χρειάστηκε ή να βγάλει την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.

Ηγέτης ήταν και ο Χαρίλαος Φλωράκης γιατί δεν ήταν απλώς ο γραμματέας του ΚΚΕ, αλλά ένας βασικός παράγοντας της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας και ένας πολιτικός που όλοι σέβονταν και τη γνώμη και τη στάση του.

Θα μπορούσα να σκεφτώ και άλλα παραδείγματα και από άλλες χώρες. Ο Λένιν άλλαξε την πορεία της Ρωσίας και έφτιαξε τη Σοβιετική Ένωση. Ο Ρούζβελτ έβγαλε τις ΗΠΑ από την πιο βαθιά κοινωνική κρίση. Ο ντε Γκωλ και ο Μιτεράν έβαλαν τη σφραγίδα τους στη σύγχρονη Γαλλία.

Σήμερα δεν βλέπει κανείς ανάλογες φιγούρες.

Βλέπεις είτε τεχνοκράτες που μιλούν τη γλώσσα των αριθμών, είτε ειδικούς της επικοινωνίας, πάντα έτοιμους να πουν τη σωστή ατάκα στις τηλεοπτικές κάμερες.

Μια γκρίζα μάζα «ειδικών» και «συμβούλων» χαράσσει πολιτικές χωρίς όραμα και χωρίς ορίζοντα, με αποτέλεσμα όταν ξεσπά μια κρίση η αμηχανία να πολλαπλασιάζεται.

Ξέρω τον αντίλογο.

Οι μεγάλοι ηγέτες και τα μεγάλα οράματα συχνά σήμαιναν και μεγάλες περιπέτειες. Η αποτελεσματική διαχείριση είναι προτιμότερη από την ιστορική τραγωδία. Οι άνθρωποι μερικές φορές αυτό που θέλουν είναι να μην υπάρχουν εκπλήξεις στη ζωή τους. Η εξουσία που συγκεντρώνει ένας άνθρωπος, από ένα σημείο και μετά γίνεται αυθαιρεσία. Η εμμονή στον «ηγέτη» αποτέλεσε και σήμα κατατεθέν του φασισμού και του ναζισμού.

Συμφωνώ με τα παραπάνω. Και δουλειά της δημοκρατίας είναι κάποιες στιγμές να ψαλιδίζει και την εξουσία και τη φιλοδοξία των κυβερνητών. Ακριβώς για να μην γίνεται αυθαιρεσία.

Όμως, το πρόβλημα με μια αντίληψη της πολιτικής ως απρόσωπης διαχείρισης παραμένει.

Ιδίως όταν δεν είμαστε σε μια εποχή που απλώς πρέπει να υπάρχει «κανονικότητα».

Αντιθέτως, είμαστε σε μια εποχή που απλή συνέχεια της σημερινής «κανονικότητας» θα σημαίνει ότι οδεύουμε ολοταχώς προς την κλιματική καταστροφή, στην αύξηση των ανισοτήτων και στον κίνδυνο ο «Νέος Ψυχρός Πόλεμος» να πάρει «θερμές» μορφές.

Η πανδημία έδειξε ότι είμαστε σε εποχή μεγάλων προκλήσεων και μεγάλων δοκιμασιών για τις κοινωνίες.

Είναι μια προειδοποίηση για τα πράγματα που θα έρθουν.

Και αυτή η εποχή έχει ανάγκη από ηγεσίες με όραμα.

Μικρή σημασία έχει εάν θα είναι μεμονωμένες προσωπικότητες ή «συλλογικές ηγεσίες».

Το βασικό είναι να υπάρχει όραμα και στρατηγική.

Όμως, αυτό φέρνει και τις κοινωνίες αντιμέτωπες με τις ευθύνες τους.

Γιατί οι ηγέτες είναι πάντα γεννήματα μιας ιστορίας και μιας κοινωνίας.

Κοινωνίες της απάθειας, της εξατομίκευσης, της απουσίας ουσιαστικής παιδείας δεν μπορούν να βγάλουν ηγέτες.

Ακόμη και όταν τους έχουμε ανάγκη.