Βασική πλευρά της προσπάθειας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να μετατρέψει την Τουρκία σε «περιφερειακή δύναμη» είναι και επιμονή στο να έχει παρουσία η Τουρκία σε κρίσιμες περιοχές που αποτελούν «ζώνες κρίσης» με σκοπό να δείξει ότι μπορεί να παίξει ρόλο «εγγυητή», προωθώντας ταυτόχρονα την αντίληψη που έχει για την ενίσχυση της τουρκικής επιρροής και της διαμόρφωσης νέων συμμαχιών.

Αυτό εξηγεί την εμπλοκή στο Συριακό εμφύλιο, όταν η Τουρκία ήλπιζε ότι θα βοηθούσε σε μια ευνοϊκή γι’ αυτήν «αλλαγή καθεστώτος», την επιλογή να στηρίξει την διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση στην Τρίπολη στον εμφύλιο της Λιβύης, αλλά και την επιλογή να στηρίξει ανοιχτά το Αζερμπαϊτζάν κατά την πρόσφατη πολεμική σύγκρουση με την Αρμενία γύρω από τον θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Παρότι η στρατηγική αυτή έχει χαρακτηριστεί υψηλού ρίσκου, καθώς εμπλέκει την Τουρκία σε ανοιχτές συγκρούσεις (ή έχει εξελίξεις όπως η ανάδειξη των Κούρδων στη Συρία ως συμμάχων  των ΗΠΑ στις επιχειρήσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους), και παρά το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει το ειδικό βάρος που έχει π.χ. η Ρωσία και δεν μπορεί να παίξει το ρόλο της εγγυήτριας δύναμης ή του power broker, εντούτοις ο Ερντογάν επιμένει σε αυτήν. Και αυτό ακριβώς αποδεικνύει η επιμονή να έχει η Τουρκία παρουσία στο Αφγανιστάν.

Γιατί η Τουρκία θέλει παρουσία στο Αφγανιστάν

Για την Τουρκία η ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Ασίας είναι τμήμα του «στρατηγικού της βάθους» ή τουλάχιστον αυτό πιστεύει ένα μέρος των ηγετικών κύκλων της. Το ίδιο το Αφγανιστάν είναι τοποθετημένο πάνω σε μια ιδιαίτερα στρατηγική θέση, κάτι που εξηγεί και τους μακρόχρονους πολέμους γύρω από την τύχη του.

Το «παράθυρο ευκαιρίας» για την τουρκική παρουσία το άνοιξε η απόφαση των ΗΠΑ να κάνουν, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση, πράξη την απόφασή τους για αποχώρηση από το Αφγανιστάν μετά από 20 χρόνια και ύστερα από τη σχετική συμφωνία και με τους Ταλιμπάν στις 29 Φεβρουαρίου 2020.

Η αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων, όμως, θεωρείται ότι θα δημιουργήσει ένα «κενό ασφαλείας» και η Τουρκία θα ήθελε να παίξει έναν τέτοιο ρόλο. Άλλωστε, ιδίως οι ΗΠΑ που στο Αφγανιστάν είχαν και μια ιδιαίτερα ισχυρή παρουσία των μυστικών υπηρεσιών και των δυνάμεων ειδικών αποστολών για να μπορούν να παρακολουθούν τις εξελίξεις σε μια ευρύτερη περιοχή που έχει αποτελέσει το καταφύγιο ή εφαλτήριο ένοπλων ισλαμιστικών οργανώσεων, θα ήθελαν μια τέτοια παρουσία της Τουρκίας που θα μπορούσε να  υποστηρίξει και τις «συγκαλυμμένες» δραστηριότητες που θα ήθελαν στην περιοχή.

Ταυτόχρονα, η Τουρκία επενδύει στο γεγονός ότι διατηρεί καλές σχέσεις με το Πακιστάν, την χώρα που όχι απλώς γειτονεύει με το Αφγανιστάν αλλά και διατηρεί τις περισσότερες επαφές με τους Ταλιμπάν, αλλά και στο ότι θα πάει καλά με τους Ουζμπέκους και Τατζίκους κατοίκους του Αφγανιστάν (αν και όχι με τους Παστούν, τη βασική εθνοτική ομάδα της χώρα και στους οποίους οι Ταλιμπάν έχουν τη μεγαλύτερη γείωση).

Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία, που έχει 500 στρατιώτες και αξιωματικούς στο Αφγανιστάν επιφορτισμένους με τη φύλαξη του στρατιωτικού τμήματος του αεροδρομίου της Καμπούλ, επιδιώκει να αναλάβει συνολικά τη φύλαξη του αεροδρομίου της Καμπούλ, ενός ιδιαίτερα νευραλγικού σημείου και για το Αφγανιστάν και για την εξασφάλιση της διαρκούς παρουσίας μιας διεθνούς διπλωματικής παρουσίας στη χώρα.

Οι ΗΠΑ θέλουν η Τουρκία να έχει «ηγετικό ρόλο» στην ασφάλεια του αεροδρομίου της Καμπούλ

Η επιθυμία των ΗΠΑ να παίξει ρόλο η Τουρκία στην ασφάλεια και φύλαξη του αεροδρομίου του Καμπούλ αποτυπώθηκε και στη συνάντηση του Ερντογάν με τον Μπάιντεν στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ. Άλλωστε η Τουρκία έχει κάνει σαφές ότι βλέπει την παρουσία της στο Αφγανιστάν και ως τμήμα της επαναπροσέγγισης με τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ και κατοχύρωσης ότι αποτελεί τμήμα της «Δύσης».

Ο ίδιος ο Τζέικ Σάλιβαν, Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Μπάιντεν, δήλωσε ότι οι δύο ηγέτες είχαν μια «λεπτομερή συζήτηση» για το θέμα του αεροδρομίου της Καμπούλ, για να συμπληρώσει ότι οι δύο ηγέτες «ζήτησαν από τις ομάδες τους να επεξεργαστούν τις τελικές λεπτομέρειες. Όμως, κατοχυρώθηκε η σαφής δέσμευση από τους ηγέτες ότι η Τουρκία θα παίξει ηγετικό ρόλο στην ασφάλεια του Διεθνούς Αεροδρομίου Χαμίντ Καρζάι». Βεβαίως, παράλληλα υπογράμμισε ότι οι ΗΠΑ ετοιμάζουν και εναλλακτικά σχέδια για την περίπτωση που δεν προχωρήσει το σχέδιο με την Τουρκία.

Πάντως είναι χαρακτηριστικό ότι ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ δήλωσε στις 14 Ιουνίου ότι η συμμαχία εξέταζε «πώς να εξασφαλιστεί η διεθνής παρουσία στο διεθνές αεροδρόμιο στην Καμπούλ» και ότι η Τουρκία παίζει «ρόλο-κλειδί» σε αυτές τις προσπάθειες, υπογραμμίζοντας όμως ότι οι σύμμαχοι δεν έχουν ακόμη αποφασίσει ποιος θα έχει τον έλεγχο του αεροδρομίου.

Η σημασία της συνάντησης των υπουργών εξωτερικών Τουρκίας – Ιράν – Αφγανιστάν

Η Τουρκία ήδη από το 2011 συμμετέχει στην πρωτοβουλία «Η Καρδιά της Ασίας – Η διαδικασία της Κωνσταντινούπολής» (Heart of Asia-Istanbul Process), μαζί με την Κίνα, τη Ρωσία, το Ιράν, την Ινδία, το Πακιστάν, τις χώρες της Κεντρικής Ασίας αλλά και αυτές του Περσικού Κόλπου, ένα φόρουμ με σκοπό την ειρήνη και την ανάπτυξη του Αφγανιστάν.

Σε αυτό το φόντο προσπαθεί να ενισχύσει τις συμμαχίες για να έχει παρουσία στο Αφγανιστάν. Αυτό αποτυπώθηκε και στην τριμερή συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Τουρκίας , Ιράν και Αφγανιστάν, που έγινε στο περιθώριο του Φόρουμ Διπλωματίας της Αττάλειας. Η κοινή δήλωση των τριών υπουργών δεν αναφέρεται ρητά στην παρουσία της Τουρκίας στο Αφγανιστάν, όμως αναφέρεται σε κοινή κατεύθυνση και αναγνωρίζει «τις προσπάθειες της Τουρκίας μαζί με το Κατάρ και τον ΟΗΕ για την πραγματοποίηση υψηλού επιπέδου συνάντησης στην Κωνσταντινούπολη για να δοθεί ακόμη μεγαλύτερη ώθηση στις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις για την ειρήνη στο Αφγανιστάν».

Από τη μεριά του ο υπουργό Εξωτερικών του Αφγανιστάν Χανεέφ Ατμάρ μιλώντας στο πρακτορείο Anadolu χαρακτήρισε «τολμηρή και αξιέπαινη» την τουρκική πρωτοβουλία για το αεροδρόμιο της Καμπούλ, υπογραμμίζοντας ότι «χαιρετίζουμε τη βούληση της Τουρκίας να υποστηρίξει τις δυνατότητες και τις εγκαταστάσεις  και τις διαρρυθμίσεις υψηλής τεχνολογίας για το αεροδρόμιο, που θα είναι αναγκαίες για τη συνεχιζόμενη παρουσία της διπλωματικής κοινότητας, όπως και τη συνεχιζόμενη υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας στο Αφγανιστάν και τις δυνάμεις εθνικής ασφαλείας μας».

Οι Ταλιμπάν δεν θέλουν τουρκική παρουσία

Ωστόσο στην παρουσία της Τουρκίας αντιδρούν οι Ταλιμπάν, που ούτως ή άλλως αναμένεται να έχουν αυξημένο ρόλο στο Αφγανιστάν μετά την αποχώρηση των Αμερικανών και οι οποίοι ήδη ελέγχουν τουλάχιστον το 50% της χώρας εκτός των αστικών κέντρων, όπου τον έλεγχο έχουν οι κυβερνητικές δυνάμεις.

Τον τόνο έδωσε ο εκπρόσωπος των Ταλιμπάν στη Ντόχα Σουχαΐλ Σαχίν: «Η Τουρκία ήταν τμήμα των δυνάμεων του ΝΑΤΟ τα τελευταία 20 χρόνια και ως τέτοια πρέπει να αποχωρήσει από το Αφγανιστάν στη βάση της συμφωνίας που υπογράψαμε με τις ΗΠΑ στις 29 Φεβρουαρίου 2020. Κατά τα άλλα η Τουρκία είναι μια μεγάλη ισλαμική χώρα. Το Αφγανιστάν είχε ιστορικές σχέσεις μαζί της. Ελπίζουμε να έχουμε καλή και στενή συνεργασία μαζί της όταν μια νέα ισλαμική κυβέρνηση εγκατασταθεί στη χώρα στο μέλλον».

Είναι σαφές ότι σε αυτή τη φάση οι Ταλιμπάν ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο για να εξασφαλίσουν ότι δεν θα υπάρχουν εμπόδια ή μορφές υπονόμευσης της δικής τους πολιτικής παρουσίας και γι’ αυτό αντιδρούν σε κάθε έμμεση ΝΑΤΟϊκή παρουσία στην περιοχή, χωρίς αυτόν να σημαίνει ότι υποτιμούν τη σημασία των καλών σχέσεων με την Τουρκία.

Ούτε η Ρωσία επιθυμεί την τουρκική παρουσία

Όμως, ούτε η Ρωσία, χώρα με άμεσο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν και έχει παίξει ρόλο στην  ειρηνευτική διαδικασία, επιθυμεί αυτή την εκδοχή τουρκικής παρουσία, καθώς είναι σαφές ότι τη βλέπει σαν προέκταση ή συνέχεια μια αμερικανικής παρουσίας στη χώρα. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα στις 17 Ιουνίου: «Όπως συμβαίνει και με άλλες χώρες, η παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν θα παραβίαζε νομικά τη συμφωνία που πέτυχαν οι ΗΠΑ και οι Ταλιμπάν στη Ντόχα. Αυτό το έγγραφο καλεί σε αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων μέχρι την 1η Μαΐου. Αυτό το χρονικό σημείο μετατέθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2021 και οι Ταλιμπάν ήδη έχουν εκφραστεί αρνητικά». Για να συμπληρώσει: «Γιατί δεν ανατίθεται η ασφάλεια του αεροδρομίου στις Αφγανικές δυνάμεις; Άλλωστε, έχουν ξοδευτεί δισεκατομμύρια δολάρια στην εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των Αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας τα τελευταία είκοσι χρόνια».

Headlines