Τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κινήματος Κίνας έρχονται να υπογραμμίσουν την ιδιαίτερη διαδρομή ενός κόμματος που έχει συνδέσει τη διαδρομή με αυτή μιας χώρας, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμό και δεύτερη ως προς το ΑΕΠ στον κόσμο και το βρίσκεται σε τροχιά να παίξει ακόμη πιο σημαντικό διεθνή ρόλο. Όπως και να το δει κανείς εντυπωσιακό αποτέλεσμα για ένα κόμμα που στα πρώτα βήματά του είχε λίγες δεκάδες μέλη.

Ένα κόμμα συνδεδεμένο με την κινεζική ιστορία

Παρότι το ΚΚΚ φτιάχτηκε σε μεγάλο βαθμό και ως πρωτοβουλία της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του ΚΚΣΕ που εκείνη την περίοδο αναζητούσαν πρόσβαση στην Άπω Ανατολή, εντούτοις θα εξελιχθεί σε ένα ιδιαίτερο και βαθιά κινεζικό φαινόμενο.

Πολύ νωρίς η διαδρομή του κόμματος θα συνδεθεί με αυτή των μεγάλων αγώνων και αντιπαραθέσεων σε μια μεταβατική περίοδο στην Κίνα, που σφραγιζόταν από μεγάλες ξένες επεμβάσεις και σταδιακά την αναμέτρηση με το ανερχόμενο εθνικιστικό ρεύμα που εκπροσωπούσε το Κουομιτάνγκ.

Η εγκατάλειψη της αρχικής προσπάθειας για γείωση κυρίως στις πόλεις προς όφελος μεγαλύτερων βάσεων στην κινεζική ενδοχώρα και στους αγροτικούς πληθυσμούς και η εκτίμηση ότι χρειαζόταν μια διαλεκτική προσέγγιση και εκτίμηση των δεδομένων κάθε συγκυρίας επέτρεψε μια σύνθετη πορεία οικοδόμησης και γείωσης στην κινεζική κοινωνία στη δεκαετία του 1930 που συνδύαζε την κατά περίπτωση τακτική συμμαχία με τους εθνικιστές και ταυτόχρονα τη σύγκρουσή μαζί τους. Το γεγονός ότι το ΚΚΚ θα αντέξει τη δύσκολη περίοδο της «Μεγάλης Πορείας» το 1934-1935 εκτός όλων των άλλων θα σηματοδοτήσει και την ανάδειξη της προσωπικότητας του Μάο Τσε Τουνγκ.

Ο Μάο θα είναι αυτός που πλέον θα παίζει τον βασικό ρόλο μέσα στο κόμμα. Η σημασία που έδινε στην μελέτη της συνθετότητας των φαινομένων, η ιδιαίτερη έμφαση στην οικοδόμηση δεσμών με τους αγροτικούς πληθυσμούς, η προσπάθεια για διαρκή διόρθωση και αυτοκριτική και την αποφυγή φαινομένων γραφειοκρατικοποίηση, μαζί με την επιμονή στον στόχο της τελικής διεκδίκησης της εξουσίας από τους εθνικιστές του Κουομιτάνγκ, αποτέλεσαν την ιδιαίτερη καθοδηγητική γραμμή του Μάο εκείνα τα χρόνια, ουσιαστικά μια σύλληψη της επανάστασης όχι τόσο ως μιας σύντομης ένοπλης εξέγερσης, όσο ως ενός «παρατεταμένου λαϊκού πολέμου».

Το αποτέλεσμα θα ήταν η νίκη στον Εμφύλιο Πόλεμο και την ανακήρυξη της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας την 1η Οκτωβρίου 1949. Η ιδιαιτερότητα πάντως της επαναστατικής διαδικασίας και όσων προηγήθηκαν είχαν ιδιαίτερη σημασία και ως προς το πώς το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας μπορούσε να διεκδικεί ότι είναι και ένα «πατριωτικό κόμμα», κάτι που θα αποτυπωθεί σε διάφορες στιγμές έκτοτε.

Η σταδιακή απομάκρυνση από το σοβιετικό μοντέλο

Η πρώτη φάση της σοσιαλιστικής Κίνας θα σημαδευτεί από μια προσπάθεια ουσιαστικής αντιγραφής του σοβιετικού μοντέλου. Ωστόσο, σταδιακά θα υπάρχουν αποκλίσεις.

Ο Μάο θα επιμένει στην ανάγκη να επιταχυνθεί ο ρυθμός του κοινωνικού μετασχηματισμού. Αυτό σε πρώτη φάση θα αποτυπωθεί στο «Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός» ανάμεσα στο 1958 και το 1962. Εδώ θα υπάρξει μια «βολονταριστική» προσπάθεια να υπάρξει «κολεκτιβοποίηση» στον αγροτικό τομέα και να διαμορφωθούν «κομμούνες» και να υπάρξει ένα είδος τοπικής εκβιομηχάνισης.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα και όλα δείχνουν ότι υπήρξε  μια συρρίκνωση της παραγωγής που σε συνδυασμό με φυσικές καταστροφές θα οδηγήσει σε ορισμένες περιοχές και σε φαινόμενα λιμού, εάν και παραμένει ανοιχτό ζήτημα η κλίμακά του. Πάντως, πλέον αναγνωρίζεται και από την κινεζική ηγεσία ότι ο συνδυασμός όλων των παραμέτρων αυτών οδήγησε σε σημαντική υπερβάλλουσα θνητότητα εκείνα τα χρόνια.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η σταδιακή ένταση της διαφωνίας με την ΕΣΣΔ θα οδηγήσει στη ρήξη. Το Πεκίνο θα κατηγορήσει τη μετασταλινική ηγεσία του ΚΚΣΕ για εγκατάλειψη των αρχών του μαρξισμού-λενινισμού και για προσπάθεια συμφιλίωσης με τον ιμπεριαλισμό. Η ρήξη αυτή θα έχει αντίκτυπο και στο εσωτερικό άλλων κομμουνιστικών κομμάτων όπου θα εμφανιστούν φιλοκινεζικά και μαοϊκά ρεύματα και τάσεις.

Η Πολιτιστική Επανάσταση

Η σταδιακή επιστροφή σε μια πιο «πραγματιστική γραμμή» μετά την αποτυχία του «Μεγάλου Άλματος προς τα Εμπρός» θα διαμορφώσει το έδαφος για την εμφάνιση νέων αντιθέσεων στην κινεζική κοινωνία.

Από τη μεριά ενός τμήματος της ηγεσίας του ΚΚΚ, αυτό που ήταν πιο κοντά στον ίδιο τον Μάο, αυτές οι αντιθέσεις θα αντιμετωπιστούν ως ανάγκη για να υπάρξει μια «επανάσταση μέσα στην επανάσταση». Αυτό θα μορφοποιηθεί τελικά στην Πολιτιστική Επανάσταση.

Επρόκειτο για ένα ιδιαίτερα σύνθετο φαινόμενο που συνδύαζε ταυτόχρονα μια στροφή του κόμματος «από τα πάνω» και διάφορα κινήματα «από τα κάτω». Παρότι η αρχική επαναστατική δυναμική θα υποχωρήσει, κυρίως καθώς η ηγεσία, του Μάο συμπεριλαμβανομένου, θα εκτιμήσει ότι έπρεπε να αποφευχθεί ο κίνδυνος μιας γενικευμένης αναταραχής, ωστόσο η Πολιτιστική Επανάσταση θα συνεχιστεί μέχρι το 1976. Ο συνδυασμός ανάμεσα στην κριτική του σοβιετικού μοντέλου ως «καπιταλιστικού δρόμου», την διακηρυκτική τουλάχιστον έμφαση στην πρωτοβουλία των μαζών, την κριτική στα «στελέχη» μπορεί να εξηγήσει την αίγλη τα Πολιτιστικής Επανάστασης εκτός Κίνας και την εμφάνιση μαοϊκών ρευμάτων εντός του παγκόσμιου «1968», έστω και εάν τα πράγματα στην Κίνα θα είναι αρκετά πιο αντιφατικά. Σε κάθε περίπτωση τόσο η εμπειρία των στελεχών που υπέστησαν την «επανεκπαίδευση» όσο και η συμμετοχή πολλών νέων στο κίνημα των Ερυθροφρουρών, θα αφήσουν ένα βαθύτερο ίχνος στην κινεζική κοινωνία.

Η μεγάλη στροφή και ο Ντεγκ

Ο θάνατος του Μάο Τσε Τουνγκ και η γρήγορη ήττα των υποστηρικτών του μέσα στο Κόμμα (όπως της «συμμορίας των τεσσάρων») θα ανοίξει τον δρόμο για μια σημαντική στροφή.

Ως ηγετική φυσιογνωμία θα αναδειχτεί ο Ντεγκ Σιάο Πινγκ. Πλέον η γραμμή θα είναι ένας «ρεαλισμός», που θα ανέχεται αγοραίες μορφές αρχικά και ανοιχτά καπιταλιστικές αργότερα, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα ετίθετο σε αμφισβήτηση η εξουσία του κόμματος. Η Κίνα σταδιακά μετατρέπεται σε ένα μεγάλο μεταποιητικό σημείο αναφοράς για όλη την παγκόσμια οικονομία, προσελκύει επενδύσεις και εξελίσσεται σε μια από τις πιο ισχυρές οικονομίες του πλανήτη. Ο ριζικός εξισωτισμός, που ήταν το σήμα κατατεθέν της μαοϊκής περιόδου εγκαταλείπεται και οι κοινωνικές ανισότητες εντείνονται.

Την ίδια ώρα η σκληρή και αιματηρή καταστολή της φοιτητικές και εργατικής δημοκρατικής κινητοποίησης στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν στο Πεκίνο το 1989, έδειξε ότι ο φιλελευθερισμός αφορούσε μόνο την οικονομία και σε κανένα βαθμό την πολιτική διαμαρτυρία ή την αμφισβήτηση της εξουσίας του κόμματος.

Οι διάδοχοι του Ντεγκ, Ζιανγκ Ζεμί και Χου Ζιντάο, θα επιτείνουν αυτή την πολιτική που ήθελε την Κίνα να είναι ταυτόχρονα μια γρήγορα αναπτυσσόμενη καπιταλιστική οικονομία και ταυτόχρονα ένα κράτος που κυβερνάται από ένα κομμουνιστικό κόμμα που δηλώνει ότι εξακολουθεί να έχει ορίζοντα τον σοσιαλισμό.  Ταυτόχρονα, εκείνη την περίοδο θα διαμορφωθεί ένα σχήμα «συλλογικής ηγεσίας» που σκοπό είχε να αποτρέπεται η υπερσυγκέντρωση εξουσίας.

Ο καπιταλισμός σαν αναγκαίο στάδιο του σοσιαλισμού

Με έναν ιδιότυπο τρόπο το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας επέστρεψε στην περίοδο από τον Ντεγκ και μετά σε ένα σχήμα που το συναντά κανείς στις πιο «οικονομίστικες» αναγνώσεις του μαρξισμού. Σύμφωνα με αυτό το σχήμα, η πλήρης καπιταλιστική ανάπτυξη είναι προϋπόθεση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και έχει χαρακτηριστικά αυτοτελούς «σταδίου». Σε αυτή τη βάση θα μπορούσε να ακολουθήσει η προσπάθεια περιορισμού των κοινωνικών ανισοτήτων και της μεγαλύτερης «κοινωνικής αρμονίας» πριν ξεκινήσει η διαδικασία του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού.

Με αυτό τον τρόπο έχει προσπαθήσει το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας να δικαιολογήσει και να εντάξει στο κεντρικό του αφήγημα τον χαρακτήρα της κινεζικής οικονομίας αλλά και όλα τα προβλήματα που έχει φέρει, ξεκινώντας από τις μεγάλες κοινωνικές ανισότητες.

Η εποχή Σι

Το γεγονός ότι η «Σκέψη Σι Τζινπίνγκ» (πιο σωστά η «Σκέψη Σι Τζινπίνγκ για τον σοσιαλισμό με κινεζική χαρακτηριστικά σε μια νέα εποχή») έχει συμπεριληφθεί στην επίσημη ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος λέει πολλά για τον ρόλο του σημερινού ηγέτη του ΚΚΚ, που είναι ο πρώτος που απολαμβάνει τόση εξουσία από την εποχή του Μάο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι έχει καταφέρει να έχει το δικαίωμα για περισσότερες θητείες από αυτές που προβλεπόταν αρχικά.

Η στρατηγική του Σι συνδυάζει διάφορα στοιχεία. Προσπάθησε να αναβαθμίσει ακόμη περισσότερο τη διεθνή θέση της Κίνας μέσα από τη στρατηγική «μία ζώνη – ένας δρόμος», έχει κάνει βήματα προς την «ευρασιατική σύγκλιση» με τη Ρωσία και έχει επενδύσει στην αναβάθμιση των αμυντικών δυνατοτήτων της Κίνας. Την ίδια στιγμή έχει υπογραμμίσει την ανάγκη καταπολέμησης της διαφθοράς αλλά και την ανάγκη για πιο συγκροτημένα βήματα ως προς την αντιμετώπιση των κοινωνικών αντιθέσεων και συγκρούσεων.

Κρίσιμη πλευρά της «Σκέψης Σι Τζινπίνγκ», που σε αυτό ακολουθεί ουσιαστικά τη γραμμή του Ντεγκ, είναι ότι δεν πρέπει το κομμουνιστικό κόμμα να χάσει την εξουσία. Αυτή ήταν, άλλωστε και η κριτική που είχαν ασκήσει οι κινέζοι στους Σοβιετικούς για όσα έγιναν το 1989, καθώς επέμειναν ότι η οικονομική φιλελευθεροποίηση δεν έπρεπε να συνδυαστεί με πολιτική φιλελευθεροποίηση γιατί αυτό θα υπέσκαπτε αντικειμενικά τη θέση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αυτό μπορεί να εξηγήσει την προσπάθεια για μεγαλύτερη παρουσία του κόμματος στην οικονομική και κοινωνική ζωή. Σε αυτό το φόντο μπορεί κανείς να δει και τα προσεκτικά βήματα για τη διεκδίκηση όλο και πιο αναβαθμισμένου διεθνούς ρόλου.

Ο «νέος Ψυχρός Πόλεμος»

Παρότι η Κίνα τυπικά δεν αποτελεί μια «συστημική απειλή» με τον τρόπο που η ΕΣΣΔ αντιπροσώπευε μια άλλη μορφή κοινωνικής οργάνωσης, εντούτοις για τις ΗΠΑ είναι σαφές ότι αποτελεί τη βασική ανταγωνιστική δύναμη. Αυτό αποτυπώθηκε και στον τρόπο που περιγράφεται ως «στρατηγική πρόκληση» για τη Δύση, όσο και στον τρόπο που αναθεωρήθηκε το αμυντικό δόγμα του ΝΑΤΟ για να συμπεριλάβει και την Κίνα. Αυτή αναμένεται να είναι και μεγαλύτερη πρόκληση το επόμενο διάστημα για το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας.

Headlines