Μεγάλη Βρετανία – Ρωσία: τι σηματοδοτεί η «διπλωματία των κανονιοφόρων» στην Κριμαία

Όταν στις 22 Μαϊου 2021 το αεροπλανοφόρο του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού HMS Queen Elizabeth, που είναι και η ναυαρχίδα του βρετανικού στόλου, ξεκινούσε το πρώτο του επιχειρησιακό ταξίδι, ως τμήμα ενός επιθετικού σχηματισμού με αεροπλανοφόρο (carrier strike group), επρόκειτο για τη μεγαλύτερη συγκέντρωση ναυτικής και αεροπορικής ισχύος που έφευγε από τη Μεγάλη Βρετανία εδώ και μια γενιά. Ο σχεδιασμός είναι συνολικά ο σχηματισμός να περάσει από 40 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, της Σιγκαπούρης και της Ιαπωνίας και να αναλάβει τουλάχιστον 70 δράσεις, συμπεριλαμβανομένης και της διέλευσης από τη διαφιλονικούμενη Νότια Σινική Θάλασσα.

Ο βρετανός υπουργός Άμυνας έκανε σαφές τον Απρίλιο ότι επρόκειτο για μια επίδειξη δύναης της Βρετανίας: «Όταν τον επόμενο μήνα σαλπάρει ο επιθετικός σχηματισμός με αεροπλανοφόρο, θα υψώσει τη σημαία για την παγκόσμια Βρετανία – προβάλλοντας την επιρροή μας, σηματοδοτώντας τη δύναμή μας, σε συνεργασία με τους φίλους μας και επανεπιβεβαιώνοντας την προσήλωσή μας στο να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις ασφαλείας του σήμερα και του αύριο».

Κομμάτι του σχεδιασμού αυτής της αποστολής εξαρχής ήταν και η παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα, με ρητό σκοπό να εκφραστεί αλληλεγγύη στην Ουκρανία. Για το σκοπό και είχε γίνει γνωστό ότι ένα τμήμα της σχηματισμού, ανάμεσά τους και το αντιτορπιλικό HMS Defender, θα κατευθυνόταν προς τα εκεί με σαφή σκοπό να αμφισβητήσει τη ρωσική παρουσία. Όπως είχε δηλώσει ήδη από τον Απρίλιο ο επικεφαλής της επιτροπής αμυντικών υποθέσεων της Βουλής των Κοινοτήτων Συντηρητικό βουλευτής Τομπάιας Έλγουντ, «εάν δεν επιβεβαιώσουμε τη Μαύρη Θάλασσα ως διεθνή ύδατα, τότε η Ρωσία θα προσπαθήσει να καλύψει το κενό όπως επιδιώκει να κάνει η Κίνα στη Νότια Σινική Θάλασσα».

Απόφαση Τζόνσον η τελική απόφαση για διέλευση κοντά στις ακτές της Κριμαίας

Ήταν στο πλαίσιο του αρχικού σχεδιασμού για παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα που το αντιτορπιλικό HMS Defender βρέθηκε εκεί.

Σύμφωνα με τα βρετανικά μέσα, υπήρξε διαφωνία στο εσωτερικό της βρετανικής κυβέρνησης για το εάν έπρεπε να κινηθεί το σκάφος κοντά στις ακτές της Κριμαίας. Σύμφωνα με αυτές τις πληροφορίες όταν ο Βρετανός υπουργός Άμυνας Μπέν Γουάλας έκανε τη σχετική πρόταση, υπήρξε αντίδραση από τη μεριά των του υπουργού Εξωτερικών Ντόμινικ Ράαμπ, ο οποίος υποστήριξε ότι μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόκληση από τη Ρωσία.

Η διαφωνία έφτασε τελικά στον ίδιο τον Βρετανό πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον ο οποίος πήρε και την τελική απόφαση  το αντιτορπιλικό να κάνει αβλαβή διέλευση μέσα από τα χωρικά ύδατα της Κριμαίας.

«Αβλαβής διέλευση» ή συνειδητή πρόκληση;

Η Βρετανική κυβέρνηση εξ αρχής υποστήριξε ότι επρόκειτο για μια «αβλαβή διέλευση», όπως προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο.  Με τη διαφορά ότι η ακριβής φράση που χρησιμοποίησε το γραφείο Τύπου του βρετανικού υπουργείου Άμυνας ήταν ότι «το σκάφος του Βασιλικού Ναυτικού πραγματοποιεί αβλαβή διέλευση μέσα από τα χωρικά ύδατα της Ουκρανίας, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο».

Η βρετανική πλευρά υποστηρίζει ότι εφόσον δεν υπάρχει διεθνής αναγνώριση της προσάρτησης της Κριμαίας στην Ρωσία, με βάση το διεθνές δίκαιο παραμένει τμήμα της ουκρανικής επικράτειας και άρα πρόκειται για ουκρανικά χωρικά ύδατα. Επιπλέον, επισημαίνουν ότι το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης από χωρικά ύδατα είναι κατοχυρωμένο. Από τη μεριά της η Ρωσική πλευρά επιμένει ότι από τον Απρίλιο του 2021 (κατά την πρόσφατη ρωσο-ουκρανική κρίση) έχει εκδώσει προειδοποίηση ότι δεν επιτρέπει την αβλαβή διέλευση πολεμικών σκαφών και σκαφών κρατικής ιδιοκτησίας από τη συγκεκριμένη περιοχή.

Όμως, την ίδια στιγμή το γεγονός ότι υπήρξε συζήτηση στη βρετανική κυβέρνηση για το εάν έπρεπε να γίνει αυτή η κίνηση, η  διαδρομή που επιλέχτηκε (που ήταν διαδρομή πλεύσης κοντά στις ακτές της Κριμαίας και όχι μια «αναγκαστική» διαδρομή) αλλά και το γεγονός ότι υπήρχε ανταποκριτής του BBC πάνω στο σκάφος παραπέμπουν στην επιλογή να γίνει «επίδειξη δύναμης» προς τη μεριά της Ρωσίας. Ούτε είναι τυχαίο ότι την προηγούμενη μέρα είχε υπογραφεί επί του HMS Defender συμφωνία ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Μεγάλη Βρετανία για την ενίσχυση των ναυτικών δυνατοτήτων της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένης και της συνεργασίας των αντίστοιχων βιομηχανιών.

Για τον χαρακτήρα πολιτικής επιλογής που είχε η κίνηση αυτή, αλλά και τους ενδεχόμενους κινδύνους, είναι χαρακτηριστικά τα όσα είπε στους Times ο επικεφαλής των βρετανικών ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Σερ Νίκολας Κάρτερ. «Αυτό που με κρατάει ξύπνιο το βράδυ είναι ένας λανθασμένος υπολογισμός που προέρχεται από αδικαιολόγητη κλιμάκωση», είπε χαρακτηριστικά για να συμπληρώσει, «Το είδος κατάστασης που είδαμε στη Μαύρη Θάλασσα τη Δευτέρα και την Τρίτη είναι το είδος από το οποίο θα μπορούσε να προέλθει. Δεν θα είχε γίνει εκείνη την περίσταση, αλλά είναι το είδος που πρέπει να σκεφτεί κανείς αρκετά».

Η επιστροφή της «διπλωματίας των κανονιοφόρων» και η Ρωσική αντίδραση

Είναι σαφές ότι η βρετανική κυβέρνηση είχε πάρει εξαρχής την επιλογή να κάνει μια επίδειξη δύναμης απέναντι στη Ρωσία. Αυτό έχει να κάνει επίσης με τον τρόπο που η τρέχουσα βρετανική κυβέρνηση αντιμετωπίζει το Brexit ως μια συνολικότερη «απελευθέρωση» της δυνατότητας της Βρετανίας να διεκδικήσει ρόλο «μεγάλης δύναμης» και να παίξει ρόλο στις νέες γεωπολιτικές διαχωριστικές γραμμές που χαράσσονται ως «αιχμή του δόρατος» της Δύσης, ακόμη και εάν αυτό σημαίνει και κινήσεις πιο επιθετικές από αυτές των ΗΠΑ. Αυτό μπορεί εξηγήσει και τα γιατί επιλέχτηκε αυτή η κίνηση τώρα, μια εβδομάδα μετά από τη συνάντηση ανάμεσα στον Πούτιν και τον Μπάιντεν που παρότι δεν έβαλε τέλος στο συγκρουσιακό κλίμα, εντούτοις έτεινε ως ένα βαθμό και σε έναν αμοιβαίο σεβασμό «κόκκινων γραμμών». Ουσιαστικά, η «Παγκόσμια Βρετανία» που οραματίζονται οι Συντηρητικοί  διεκδικεί να πρωταγωνιστήσει στον «νέο Ψυχρό Πόλεμο».

Από τη μεριά της η Ρωσία έδειξε ότι δεν έχει διάθεση να αφήσει καμία πρόκληση ανεκμετάλλευτη. Το γεγονός ότι κινητοποίησε ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις και ότι υπήρξε χρήση προειδοποιητικών πυρών, συμπεριλαμβανομένων και προειδοποιητικών ρίψεων βομβών σε απόσταση από το βρετανικό σκάφος, υπογράμμισε ότι θα απαντήσει με «θερμή» κλιμάκωση οποτεδήποτε θεωρεί ότι έχει να αντιμετωπίσει μια πρόκληση μια τακτική που – σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα βέβαια – ακολούθησε και κατά την πρόσφατη κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με την Ουκρανία. Και το ίδιο έδειξε και η ετοιμότητά της να παρουσιάσει τη δική της εκδοχή των γεγονότων.

Σε κάθε περίπτωση το περιστατικό της περασμένης Τετάρτης ήρθε να δείξει ότι αυτό που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «Νέος Ψυχρός Πόλεμος» μπορεί σχετικά εύκολα να πάρει και πιο θερμές μορφές.