Σκελετός 5.000 ετών ανήκει στο αρχαιότερο γνωστό θύμα της πανώλης

Κυνηγός-τροφοσυλλέκτης που πέθανε σε μικρή ηλικία πριν από 5.000 χρόνια στη Λετονία είναι το αρχαιότερο γνωστό θύμα του βακτηρίου της πανώλης, μια ανακάλυψη που δείχνει ότι η θανατηφόρα ασθένεια εμφανίστηκε τουλάχιστον δύο χιλιετίες νωρίτερα από ό,τι έδειχναν οι μέχρι σήμερα διαθέσιμες ενδείξεις.

Ωστόσο οι γενετικές αναλύσεις που δημοσιεύονται στο έγκριτο Cell Reports υποδεικνύουν ότι αυτό το αρχαίο στέλεχος του βακτηρίου Yersinia pestis ήταν πιθανότατα λιγότερο μεταδοτικό και παθογόνο.

Η ανακάλυψη, λένε οι ερευνητές που την υπογράφουν, διαψεύδει ορισμένες θεωρίες που θέλουν την πανώλη να επηρέασε την ανθρώπινη προϊστορία στην Ευρώπη και την Ασία.

Ο άνδρας που έπασχε από πανώλη, ηλικίας 20-30 ετών, βρέθηκε μαζί με τρεις άλλους σκελετούς σε νεολιθικό τάφο κοντά στις όχθες του ποταμού Σάλακ που εκβάλλει στη Βαλτική.

Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κίελου στη Γερμανία πραγματοποίησαν γενετικές αναλύσεις και στους τέσσερις σκελετούς αναζητώντας ενδείξεις λοίμωξης από βακτήρια ή ιούς. Εξεπλάγησαν όταν διαπίστωσαν ότι ένας από τους σλελετούς, με την ονομασία RV 2039, έφερε γενετικές αλληλουχίες του Yersinia pestis.

Ο σκελετός βρέθηκε στις όχθες του ποταμού Σάλακ, κοντά στη λίμνη Μπούρτνιεκ (Harald Lübke, ZBSA, Schloss Gottorf)

Το συγκεκριμένο στέλεχος του βακτηρίου υπολογίζεται ότι είχε εμφανιστεί λίγο νωρίτερα, πριν από 7.000 χρόνια, λίγους αιώνες αφότου το Y.pestis διαχωρίστηκε από τον πρόγονό του, το βακτήριο Yersinia pseudotuberculosis.

«Φαίνεται ότι έχουμε πλησιάσει πολύ κοντά στην αρχική εμφάνιση του βακτηρίου» σχολίασε ο Μπεν Κράουζε-Κίορα, επικεφαλής της μελέτης.

Από το αρχαίο στέλεχος απουσίαζαν πάντως το γονίδιο που επιτρέπει στο βακτήριο να μεταδίδεται μέσω των ψύλλων. Το γονίδιο αυτό έπαιξε αύξησε τον κίνδυνο μετάδοσης στον άνθρωπο και έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην επιδημία «Μαύρου Θανάτου» που έπληξε την Μεσαιωνική Ευρώπη.

Το βακτήριο φαίνεται πως είχε περάσει στο αίμα του κυνηγού τροφοσυλλέκτη και η λοίμωξη μπορεί να ήταν η αιτία που τελικά τον σκότωσε. Λόγω της γενετικής ιδιαιτερότητας του βακτηρίου, όμως, δεν αποκλείεται η νόσος να είχε αργή εξέλιξη ή ακόμα και να μην προκαλούσε καν σοβαρά συμπτώματα. Επιπλέον, ο σκελετός είχε ταφεί προσεκτικά, δίπλα σε νεκρούς που δεν είχαν προσβληθεί, κάτι που ίσως υποδηλώνει ότι δεν επρόκειτο για μεταδοτική ασθένεια.

Το πιθανότερο, λένε οι ερευνητές, είναι ότι ο άνδρας μολύνθηκε από το δάγκωμα τρωκτικού, κάτι που συμβαίνει ακόμα και σήμερα σε σποραδικά κρούσματα πανώλης.

Το συμπέρασμα ότι η πανώλη δεν ήταν πολύ μεταδοτική εκείνη την εποχή θέτει υπό αμφισβήτηση ορισμένες θεωρίες για τις επιπτώσεις της πανώλης, όπως για παράδειγμα ότι η ασθένεια προκάλεσε δραματικές μειώσεις των πληθυσμών της Δυτικής Ευρώπης στα τέλη της Νεολιθικής Εποχής.

Ορισμένοι ιστορικοί έχουν επίσης προτείνει τη θεωρία ότι η πανώλη εμφανίστηκε σε πόλεις άνω των 10.000 κατοίκων στη Μαύρη Θάλασσα, όπου είχε την ευκαιρία να εξαπλωθεί ταχύτερα.

Το κρούσμα στη Λετονία χρονολογείται πολύ πριν την εμφάνιση μεγάλων πόλεων. Πριν από 5.000 χρόνια, επισημαίνουν οι ερευνητές, η γεωργία είχε μόλις αρχίσει να υιοθετείται στην Κεντρική Ευρώπη και η ήπειρος ήταν αραιοκατοικημένη.

Σήμερα, το Yersinia pestis προσβάλλει χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο, κυρίως στην Αφρική και την Ασία, όμως η ασθένεια αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα με αντιβιοτικά.