Οταν το 1821 μπήκε στα σαλόνια της Ευρώπης

Σε μια κουρελού στο Μοναστηράκι, δεκαετίες πριν κι ενώ ακόμη οι συναλλαγές γίνονταν σε δραχμές, ο Νικήτας Σταυρινάκης εντόπισε ένα μονοκιάλι. Χαραγμένη στην επιφάνειά του ήταν η εξής επιγραφή «Τζορτζ Μπέικερ, Τζένοα, Ναυαρίνο 1827». Ηταν προφανές πως ο κάτοχος του συγκεκριμένου αντικειμένου επέβαινε στο πλοίο «Τζένοα» που πήρε μέρος στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Ο πλανόδιος πωλητής μπορεί να μην ήξερε την αξία του, το έμπειρο μάτι του συλλέκτη όμως εντόπισε τον θησαυρό. Αντί για 200 δρχ. που ζήτησε ο πλανόδιος, ο συλλέκτης του έδωσε 300 δρχ. και έφυγε με ένα μοναδικής σημασίας ιστορικό κειμήλιο.

Το μπρούντζινο αυτό κιάλι σήμερα βρίσκεται μαζί με 300 ακόμη σπάνια αντικείμενα στην έκθεση «Το ’21 των Συλλεκτών», που φιλοξενείται στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη. Εκεί που τα καρφιά ακόμη στους τοίχους μαρτυρούν ότι όλοι οι θησαυροί του τρίτου ορόφου μεταφέρθηκαν στο κτίριο της οδού Πειραιώς για να δώσουν το παρών στη μεγαλύτερη έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ για την Ελληνική Επανάσταση. Κι εκεί όπου οι προθήκες έχουν πλημμυρίσει πλέον από την αφρόκρεμα των συλλογών τεσσάρων συλλεκτών – των Νικήτα και Ευαγγελίας Σταυρινάκη, Πέτρου Βέργου, Απόστολου Αργυριάδη και Στέφαν Αντλερ – και στόχο όχι μια χρονολογική αφήγηση των ιστορικών γεγονότων, αλλά την ανάδειξη των ίδιων των αντικειμένων.

Ρολόγια και βεντάλιες, κηροπήγια και αγάλματα, μπιζουτιέρες και κουτάκια φύλαξης των ραφτικών, ταπετσαρίες, πιάτα, σουπιέρες, δίσκοι και προστατευτικά για το τζάκι, μακέτες για tableau vivant, λιθογραφίες και έγγραφα με υπογραφές πρωταγωνιστών της Επανάστασης – μεταξύ άλλων του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκάκη, του Νικηταρά, του Κανάρη και του Μιαούλη – εξηγούν, χάρη στην έξυπνη ομαδοποίηση που έκανε η επιμελήτρια της έκθεσης Μάρα Βερύκοκου, πώς τα φιλελληνικά θέματα πάνω σε απλά καθημερινά αντικείμενα κατάφεραν να κερδίσουν το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων, να μεταστρέψουν την κοινή γνώμη και εντέλει να αναγκάσουν τις Μεγάλες Δυνάμεις να σταθούν στο πλευρό των επαναστατημένων Ελλήνων.

Ιστορίες

Κάθε έκθεμα κρύβει ένα μυστικό: την ταυτότητα του συλλέκτη στον οποίο ανήκει, επιλογή που υπήρξε συναπόφαση των συμμετεχόντων. Πολλά όμως κρύβουν και ξεχωριστές ιστορίες όπως η χάρτινη αναμνηστική βεντάλια από τη φιλελληνική συναυλία που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1825. Ο ελβετικός Καζαμίας του 1823 εικονογραφημένος με σκηνές από την καταστροφή της Χίου. Ο μοναδικός άοπλος άνδρας που κάθεται καπνίζοντας την πίπα του και διαβάζει – στην κορυφή ενός από τα δεκάδες επιτραπέζια ρολόγια της έκθεσης – τα νέα από το Ναυαρίνο (Γαλλία, 1830). Κι απέναντί του, σε ένα άλλο ρολόι, ο λόρδος Βύρων κάθεται συλλογιζόμενος, ενώ πατά πάνω σε ένα ιωνικού ρυθμού κιονόκρανο για να δηλώσει τη σύνδεση της νεότερης με την αρχαία Ελλάδα. Το μοναδικό στο είδος του διόραμα, μια μακέτα δηλαδή για tableau vivant, από πεπιεσμένο χαρτί στο οποίο απεικονίζονται 15 Ελληνες να έχουν στήσει ενέδρα μέσα σε σπηλιές και κάτω από δέντρα (Λυών 1828). Ενα πορσελάνινο μελανοδοχείο που έχει τη μορφή της Μπουμπουλίνας. Παρούσα είναι σε τρεις διαστάσεις – στην επίστεψη ενός ακόμη ρολογιού – η επαναστατημένη Ελλάδα που πατά πάνω στην ημισέληνο, όπως και ο Αθανάσιος Διάκος σε ένα λίθινο, λαϊκής τέχνης, μοναδικό άγαλμα.

«Πρόκειται για μια έκθεση που αντιμετωπίζει τα αντικείμενα με διαφορετικό τρόπο από ό,τι οι περισσότερες εκθέσεις. Δεν τα παραθέτει με στόχο την εικονογράφηση της Ιστορίας, αλλά τα προσεγγίζει ως αντικείμενα τέχνης. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει πως το ίδιο θέμα μπορούσε να απεικονίζεται σε μια ελαιογραφία, σε ένα πιάτο ή σε ένα ύφασμα, πως δηλαδή μπορούσε να βρει τη θέση του τόσο σε έργα της λεγόμενης υψηλής τέχνης όσο και της καθημερινά, χρηστικά αντικείμενα. Παράλληλα κατανοεί πώς εξοικειώθηκε η Ευρώπη με τη νεότερη Ελλάδα. Και βεβαίως μέσα από αυτή την έκθεση δίνεται η δυνατότητα να τιμήσουμε τους συλλέκτες, ο ρόλος των οποίων είναι ιδιαιτέρως σημαντικός για την έρευνα και τη γνώση», απαντά ο επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργης Μαγγίνης στην ερώτηση των «ΝΕΩΝ» σχετικά με το σε τι διαφέρει η συγκεκριμένη διοργάνωση από ανάλογες που περιλαμβάνουν αντικείμενα ιδιωτικών συλλογών και αφορούν την επέτειο των 200 ετών από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ