ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα: Πώς η άλλοτε πρωτοπόρος Ανατολική Ευρώπη πέρασε στην εποχή του Όρμπαν

Ο Μάρτον Παλ αισθάνεται λες και ζει σε ένα παράλληλο σύμπαν.

Στην πραγματικότητα, ζει στη Βουδαπέστη, μαζί με τον σύζυγο και τον γιο του και εξηγεί ότι η Ουγγαρία είχε κάνει μεγάλες προόδους στο ζήτημα των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων στη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών. Αισθάνεται ότι η κοινωνία γίνεται όλο και πιο ανοιχτή και αποδέχεται τον ίδιο και την οικογένειά του και η ζωή τους βελτιώνεται διαρκώς.

Όμως την ίδια στιγμή, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, προσπαθεί να ωθήσει τα πράγματα προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Η σκληροπυρηνική εθνικιστική κυβέρνηση της χώρας ψήφισε αυτό το μήνα νομοθεσία που απαγορεύει την προβολή σε παιδιά κάθε είδους περιεχομένου που «προωθεί» την ομοφυλοφιλία και τη φυλομετάβαση. Πράγμα που πρακτικά σημαίνει ότι απαγορεύει κάθε συζήτηση για ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα σε σχολεία.

Με αυτό τον τρόπο, ο Όρμπαν ακολουθεί τη στρατηγική της πολωνικής κυβέρνησης, που μειώνει σταδιακά τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας εδώ και πολλά χρόνια, υιοθετώντας όλο και πιο τοξική ρητορική και ενθαρρύνοντας την ομοφοβία.

«Ίσως ζω στη δική μου μικρή, όμορφη φούσκα», λέει ο Παλ στο CNN, «όμως αυτό που κάνει η κυβέρνηση πηγαίνει εντελώς κόντρα στην κοινωνία».

Ειδικοί και ακτιβιστές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίζουν ότι ο Όρμπαν ελπίζει να προσελκύσει ψηφοφόρους και να διασπάσει τους πολιτικούς του αντιπάλους, ενόψει των εκλογών του ερχόμενου έτους. Πολλά από τα κόμματα της αντιπολίτευσης στην Ουγγαρία έχουν συνασπιστεί σε μια προσπάθεια να επικρατήσουν έναντι του εδώ και πολλά χρόνια ηγέτη της χώρας, όμως τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα παραμένουν σημαντικό αγκάθι εντός της συμμαχίας τους.

«Η κυβέρνηση προσπαθούν να στρέψουν την κοινωνία ενάντια στον εαυτό της», υποστηρίζει η Λούκα Ντούντιτς, υπεύθυνη επικοινωνίας και μέλος της Háttér Society, καις ουγγρικής οργάνωσης για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα.

«Η πρώτη κοινωνική ομάδα που χρησιμοποίησε ως αποδιοπομπαίο τράγο, ως εχθρό του λαού, ήταν οι Ρομά και μετά από αυτούς ήρθε η προσφυγική κρίση του 2014, που και πάλι χρησιμοποιήθηκε από την κυβέρνηση για πολιτικές πρόκλησης φόβου… Στη συνέχεια έκανε την εκστρατεία κατά της ΕΕ και κατά του Τζορτζ Σόρος και προχώρησε στη νομοθεσία κατά των αστέγων. Στοχοποιούν τις ευάλωτες, περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες τη μία μετά την άλλη».

Η Ντούντιτς σημειώνει ότι η ουγγρική κυβέρνηση προσπαθεί να παρουσιάσει τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα ως «παιδόφιλους και ανώμαλους πολίτες».

Το κόμμα Fidesz του Όρμπαν «έκρυψε» αυτή την πρόταση σε ένα ευρύτερο νομοσχέδιο που έχαιρε ευρείας αποδοχής και το οποίο τιμωρεί αυστηρά την παιδοφιλία, με αποτέλεσμα οι αντίπαλοί του να δυσκολεύονται να το καταψηφίσουν και βάζοντας τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα στην ίδια συζήτηση με την παιδοφιλία.

Η νέα νομοθεσία προκάλεσε νέο κύμα διαδηλώσεων και διεθνείς επικρίσεις, μεταξύ άλλων και από την ΕΕ που εξέδωσε αυστηρές ανακοινώσεις. Η κοινή δήλωση υπεγράφη από 16 εκ των 27 κρατών της ΕΕ, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα προστέθηκε σε αυτή τη λίστα σε δεύτερο χρόνο και αφού ήδη είχαν υπάρξει αντιδράσεις για την καθυστέρησή της αυτή.

Η Πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λέιεν αποκάλεσε τη νέα νομοθεσία «ντροπιαστική» και αντιτιθέμενη στις ευρωπαϊκές αξίες, ενώ ο Ολλανδός πρωθυπουργός, Μαρκ Ρούτε, σημείωσε: «Η Ουγγαρία δεν έχει καμιά θέση στην ΕΕ πλέον».

Ανησυχητική καταστολή

Ακτιβιστές και παρατηρητήρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων τονίζουν ότι η κίνηση αποτελεί απλώς το τελευταίο παράδειγμα μιας εξαιρετικά ανησυχητικής καταστολής των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων, όχι μόνο στην Ουγγαρία και την Πολωνία, αλλά και σε όλο τον κόσμο.

«Σε πολλές διαφορετικές χώρες του κόσμου σημειώνεται πραγματική οπισθοδρόμηση και δικαιώματα που ήταν αναγνωρισμένα πλέον αμφισβητούνται», τονίζει μιλώντας στο CNN η Εβελίν Παραντί, εκτελεστική διευθύντρια της Διεθνούς Ένωσης Λεσβιών, Ομοφυλοφίλων, Τρανς και Intersex Ατόμων για την Ευρώπη (ILGA-Europe).

Όμως, όπως εξηγεί, δεν κινδυνεύουν μόνο τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα: «Το κίνημα που επιτίθεται στα δικαιώματα των γυναικών, των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, στα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα έχει μεγαλύτερη παρουσία, πόρους και δραστηριότητα σε όλη την Ευρώπη».

Προσθέτει ότι διαφορετικές χώρες βιώνουν διακριτές εκδοχές αυτής της έντασης γύρω από το φύλο, την ταυτότητα και τη σεξουαλική ελευθερία. Για παράδειγμα, στη Βρετανία τα κινήματα εστιάζουν στα τρανς δικαιώματα, ενώ στις ΗΠΑ επίθεση δέχονται τα αναπαραγωγικά δικαιώματα.

«Θα μπορούσες να αποκαλέσεις την κατάσταση μια επίθεση στη σεξουαλική πρόοδο, και συμβαίνει σε όλη την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική, τις ΗΠΑ», συμφωνεί η Ανιέσκα Κοσκιάνσκα, επισκέπτρια καθηγήτρια ανθρωπολογίας και εθνογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Η Κοσκιάνσκα αναφέρει πως ένας από τους λόγους που το πρόβλημα είναι πιο εμφανές στην Ανατολική Ευρώπη, είναι η περίπλοκη ιστορία της περιοχής.

Ο Όρμπαν, όπως και η κυβέρνηση της Πολωνίας, προσπαθούν να παρουσιάσουν τις ομοφοβικές πολιτικές ως μέσα διαφύλαξης των εθνικών αξιών.

Φτάνοντας στη σύνοδο κορυφής της ΕΕ την περασμένη εβδομάδα ο Όρμπαν δήλωσε για το νέο νόμο της Ουγγαρίας: «Δεν έχει να κάνει με τους ομοφυλόφιλους, έχει να κάνει με τα παιδιά και τους γονείς». Επιπλέον, σημείωσε ότι ήταν «μαχητής της ελευθερίας» κατά την κομμουνιστική περίοδο της Ουγγαρίας.

Οι ειδικοί πιστεύουν πως δεν πρόκειται για ένα καθαρά ευρωπαϊκό φαινόμενο. Η Ελίν Τουκέ, καθηγήτρια στην έδρα ευρωπαϊκών αρχών στο Πανεπιστήμιο του Άντβερπ, εξηγεί ότι τα εθνικιστικά και ακροδεξιά κινήματα συχνά συνδέονται με το ομοφοβικό αίσθημα.

«Προκειμένου να υποστηρίξουν την ταυτότητά τους και την ανωτερότητα του λαού τους, πρέπει πρώτα να ορίσουν ποιος είναι αυτός ο λαός και ένας από τους τρόπους να το κάνουν είναι ο αποκλεισμός… Οι πρόσφυγες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και οι τρανς γυναίκες αποτελούν μικρές κοινότητες που είναι εύκολο να μετατρέψεις σε αποδιοπομπαίος τράγους για να προωθήσεις τις δικές σου, πατριαρχικές αξίες», αναφέρει. Προσθέτει ότι η ιδέα του έθνους συχνά στηρίζεται και στην αναπαράσταση της παραδοσιακής οικογένειας και έμφυλων ρόλων.

Επιπλέον, σημαντικό ρόλο παίζουν και ορισμένες διαδεδομένες πεποιθήσεις. Στοιχεία του Ερευνητικού Κέντρου Pew δείχνουν ότι υπάρχει ξεκάθαρο χάσμα μεταξύ της Δυτικής Ευρώπης και των κρατών που έχουν βιώσει κομμουνισμό σε ό,τι αφορά τις στάσεις απέναντι στα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα.

Τη στιγμή που η πλειονότητα των πολιτών της δυτικής Ευρώπης υποστηρίζουν τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών, η πλειοψηφία σχεδόν σε όλες τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης – εκτός από την Τσεχία – αντιτίθενται σε αυτόν.

Ο Γιάκομπ Πούστερ, αναπληρωτής διευθυντής δημοσκοπήσεων στο Pew, σημειώνει στο CNN ότι οι αποκλίσεις είναι τεράστιες και γίνονται βαθύτερες καθώς κινείσαι από τη Δύση προς την Ανατολή.

«Σε μέρη όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ισπανία, το 85% δηλώνει ότι η ομοφυλοφιλία θα πρέπει να είναι αποδεκτή από την κοινωνία και μετά όσο περνάς προς την άλλη πλευρά, στο πρώην Σιδηρούν Παραπέτασμα, οι αριθμοί αυτοί αρχίζουν να μειώνονται ραγδαία και ελαχιστοποιούνται φτάνοντας στη Ρωσία».

Σύμφωνα με την έρευνα του Πούστερ, το 47% των ανθρώπων στην Πολωνία και το 49% στην Ουγγαρία δηλώνουν ότι η ομοφυλοφιλία θα έπρεπε να είναι αποδεκτή. Στη Βουλγαρία ο αριθμός πέφτει στο 32% ενώ στη Ρωσία μόλις στο 14%.

Όμως υπήρχε μια περίοδος που τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης στην πραγματικότητα ήταν τα πλέον προοδευτικά σε αυτά τα ζητήματα – τουλάχιστον θεωρητικά.

«Όταν κοιτάζεις το πρώην ανατολικό μπλοκ, βλέπεις χώρες με μακρά παράδοση πραγματικά προοδευτικής νομοθεσίας για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Για παράδειγμα η Πολωνία αποποινικοποίησε την ομοφυλοφιλία ήδη από το 1932, δηλαδή πολύ, πολύ νωρίς», παρατηρεί η Κοσκιάνσκα.

Η Ντούντιτς σημειώνει ότι και η Ουγγαρία κάποτε ήταν πιο προοδευτική από τη Δυτική Ευρώπη, αποποινικοποιώντας την ομοφυλοφιλία το 1961, παρά το γεγονός ότι η κοινότητα παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αόρατη.

Οι επαναστάσεις μετά την πτώση του κομμουνισμού έφεραν νέες ελευθερίες και μεγαλύτερη ορατότητα για την κοινότητα. Οι πρώτες παρελάσεις του Pride έγιναν στις χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ στις αρχές του 2000, ενώ στη συνέχεια υπήρξαν και νέες νομοθεσίες υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Στην Ουγγαρία, το σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών νομιμοποιήθηκε ήδη από το 2009.

«Ένα χρόνο πριν την εκλογή του Fidesz», τονίζει ο Παλ.

Τα ομόφυλα ζευγάρια που έχουν συνάψει σύμφωνο έχουν σχεδόν ίδια δικαιώματα με τους παντρεμένους, όμως δεν μπορούν να υιοθετήσουν από κοινού παιδί – το παιδί του Παλ είναι επίσημα υιοθετημένο μόνο από τον ίδιο.

Πέρσι, ωστόσο, η κυβέρνηση ψήφισε νόμο που ουσιαστικά απαγόρευσε τις υιοθεσίες από ομόφυλα ζευγάρια, επιτρέποντας μόνο σε άγαμα άτομα να υιοθετήσουν παιδιά με την έγκριση του υπουργού οικογενειακών υποθέσεων.

Η Παραντί φοβάται ότι η πρόοδος στα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα σε όλη την Ευρώπη στη διάρκεια των τελευταίων ετών έχει ίσως επισκιάσει βαθύτερα κοινωνικά ζητήματα που τροφοδοτούν τις επιθέσεις που δέχεται πλέον η κοινότητα.

«Όλοι νομίζαμε ότι πηγαίναμε μπροστά, όμως μόλις ψηφίστηκαν οι νόμοι πολλές χώρες απέτυχαν να κάνουν την πιο δύσκολη και σημαντική δουλειά, δηλαδή να αλλάξουν την κοινή γνώμη», εξηγεί «Δεν έχει να κάνει μόνο με τους νόμους, αλλά και με το να πείσεις τους ανθρώπους».

Λαϊκιστικά κινήματα στην Πολωνία, την Ουγγαρία και άλλα κράτη εκμεταλλεύονται τώρα τα υποβόσκοντα προβλήματα, αναμοχλεύουν φοβίες και παρουσιάζουν την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα ως εχθρό. Η Παραντί αναφέρει ότι παρά το γεγονός πως η Ουγγαρία και η Πολωνία έχουν ψηφίσει ομοφοβικούς νόμους, υπάρχουν ενδείξεις ότι αντίστοιχες κινήσεις ετοιμάζονται σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο. Ο οργανισμός της παρατηρεί στενά, μεταξύ άλλων, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και τη Σλοβενία.

Οι τάσεις αυτές είναι ορατές ακόμη και σε χώρες που θεωρούνται πιο φιλελεύθερες, όπως η Τσεχία. Ο πρόεδρος της χώρας δήλωσε πρόσφατα σε δημοσιογράφο του CNN ότι τα τρανς άτομα «πραγματικά τον αηδιάζουν».