Τουρκία – Ρωσία: μια νέα πραγματικότητα;

Η συνάντηση στην Αττάλεια των υπουργών Εξωτερικών Τουρκίας και Ρωσίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου και Σεργκέι Λαβρόφ ήταν όντως δύσκολη. Καθώς σε πολύ πιο δύσκολη φάση έχουν μπει οι σχέσεις των δύο χωρών. Ενώ η Ρωσία προσδοκούσε βάσιμα ότι θα μπορούσε να «αποστασιοποιήσει» ριζικά την Τουρκία από τη Δύση και το ΝΑΤΟ και θα την καθιστούσε de facto σύμμαχό της, διαπιστώνει τώρα ότι δεν υπάρχει ούτε ένα μείζονος σημασίας γεωπολιτικό, περιφερειακό ζήτημα στο οποίο να μη βρίσκονται σε αντίθετα στρατόπεδα. Συρία, Λιβύη, Ναγκόρνο Καραμπάχ, Ουκρανία, σε όλες αυτές τις περιφερειακές και άλλες συγκρούσεις Τουρκία και Ρωσία βρίσκονται σε αντίθετες πλευρές (και προστίθενται και νέες – διώρυγα Κωνσταντινούπολης κ.λπ.).

Και οι χθεσινές συζητήσεις, παρά τη δημόσια ρητορική και τα χαμόγελα, δεν άλλαξαν την κατάσταση. Η περισσότερο ενοχλητική περίπτωση για τη Μόσχα είναι αναμφισβήτητα η πολύπλευρη υποστήριξη που προσφέρει η Τουρκία στην Ουκρανία, από πολιτική και οικονομική βοήθεια μέχρι στρατιωτική βοήθεια με την παροχή, μεταξύ άλλων, μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones). Και επιπλέον η Τουρκία συμμετέχει σε ασκήσεις του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα (επιτρέποντας τη διέλευση των πολεμικών σκαφών από τον Βόσπορο), οι οποίες έχουν ως στόχο να στείλουν μήνυμα υποστήριξης της Ουκρανίας έναντι της Ρωσίας.

Πριν από δύο χρόνια περίπου η Μόσχα πίστευε ότι θα μπορούσε να ανατρέψει τις καθιερωμένες συντεταγμένες λύσης του ανατολικού ζητήματος. Η πώληση του πυραυλικού συστήματος S-400 στην Τουρκία υπήρξε η υψηλή συμβολική – και όχι μόνο – εκδήλωση της φιλοδοξίας αυτής. Και ακόμη περισσότερο, πέρα από τις φιλοδοξίες αυτές, Πούτιν και Ερντογάν, δύο αυταρχικοί ηγέτες ίδιας ψυχολογίας σε ανασφάλειες και επιδιώξεις, πίστευαν ότι με την ανοχή ή και σιωπηρή συγκατάθεση του τρίτου αυταρχικού της παρέας, του Ντόναλντ Τραμπ, θα μπορούσαν ίσως να εγκαταστήσουν και διαμοιρασθούν μια νέα γεωπολιτική τάξη πραγμάτων τουλάχιστον στην περιφέρεια (με σφαίρες επιρροής κ.λπ.).

Μέσα στην οποία η Τουρκία θα είχε έναν προνομιακό ρόλο οιονεί γέφυρας και ταυτόχρονα μέλους του ΝΑΤΟ, αν και τυπικά, ονομαστικά. Αυτό ταίριαζε στη λογική Ερντογάν πέρα για πέρα. Ο σχεδιασμός αυτός ουσιαστικά ακυρώθηκε πρώτα απ’ όλα από την άνοδο του Τζο Μπάιντεν στην εξουσία, την «επιστροφή της Αμερικής» στη διεθνή σκηνή και την ανασύσταση της Δύσης. Για τη Ρωσία η «ανασύσταση της Δύσης» στοχεύει στο να φιμώσει οποιαδήποτε ανεξάρτητη φωνή (π.χ. Τουρκία) που δεν συμπλέει με τη rules-based order (βλέπε S. Lavrof, «The Law, the Rights and the Rules», Russia in Global Affairs, 28-6-2021).

Η νέα πραγματικότητα έθεσε από τη φύση της το δίλημμα στον Ερντογάν: ή με τη Δύση και τέρμα τα γεωπολιτικά μακιαβελικά παιχνίδια ή μπορούμε να αλλάξουμε εμείς τις συντεταγμένες του ανατολικού ζητήματος προς όφελός μας και με οδυνηρή τιμωρία για την Τουρκία. Ο Ερντογάν έκανε, ως φαίνεται, την επιλογή του: με τη Δύση (που μεταξύ άλλων σημαίνει και την Ευρωπαϊκή Ενωση) αλλά με κάποια περιθώρια αυτονομίας για να διατηρεί έναν ρόλο στην περιοχή και μια λειτουργική σχέση με τη Ρωσία. Αρα για την Τουρκία όπως και για τη Δύση, αν και με άλλη ένταση, η Ρωσία θα είναι βασικώς αντίπαλος (rival) σε καίρια ζητήματα αλλά εταίρος (partner) σε κάποια άλλα (κλιματική αλλαγή κ.λπ.).

Είναι άλλωστε μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Από τη στιγμή που η Τουρκία ακυρώνει τους S-400 με τον έναν ή τον άλλο τρόπο και δεν αμφισβητεί κεντρικές στρατηγικές επιλογές, Δύση και ΝΑΤΟ δεν έχουν πρόβλημα να αναγνωρίσουν στην Αγκυρα την (περιορισμένη) αυτονομία που θέλει. Αλλά η σχέση θα είναι «σταθερή και προβλέψιμη».

Δημιουργείται επομένως μια νέα τουρκορωσική πραγματικότητα που οπωσδήποτε επηρεάζει και την Ελλάδα.

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής των FEPS και ΕΛΙΑΜΕΠ. Από τις εκδόσεις Θεμέλιο κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο «Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης»